Júma, 26 Sәuir 2024
Alang 2564 1 pikir 14 Qyrkýiek, 2022 saghat 13:11

Syrtqy sayasat ishki sayasatpen qabyspasa...

Preziydent Toqaevtyng Baku sapary júrt nazarynda boldy. El ishindegi jaghymdy pikirlerdi aitpaghanda, Germaniyada túratyn Ómirqan Altyn aghamyz Facebook paraqshasynda: «Tuysqan eki el basshylarynyng resmy kezdesude bir-birimen óz ana tilderinde sóilesuleri asa quantarlyq jәne erekshe maghynaly bir qúbylys boldy», - dep pikir jazdy.

«Azattyq» radiosy da artylghan qazaq múnayynyng Ázerbayjan arqyly tasymaldanatynyn jetkizdi. Preziydentting kezekti sapary – qasiretti qantar oqighasynan, Putin Ukrainagha soghys ashqan kýrdeli geosayasy jaghdaydan keyingi alghashqy shetel sapary emes ekeni kópke mәlim. Onyng aldynda bauyrlas Týrkiya, Qyrghyzstan, dindes Saud Arabiyasy men Iranda boldy. Atalmysh soghys («arnauly soghys operasiyasynan») keyin Tәjikstan, Týrkimenstan, Irangha ghana saparlay barghan Resey basshysy Putin jәne qatang karantin sharalaryna baylanysty 2020 jyldan beri elinen syrtqa shyqpaghan Qytay basshysy Sy Szinipinmen salystyrghanda, Toqaevtyng eki alyp kórshimizding basshylaryna qaraghanda órisining keng ekenin bayqaymyz. Biraq, nazar audaratyn bir faktor bar.

Kremlding Putinning Ukrainagha shapqynshylyghyn aiyptaytyn elderdi Reseymen dos emes elder sanatyna jatqyzyp, úzyn-sonar tizim jasaghany belgili. Peterbordaghy ekonomikalyq forumda Preziydentimiz Orys basshysynyng kózinshe ózining maydanyn kesip aitqannan keyin, teristik kórshimiz Kaspiy qúbyr jelisi konsorsiumynyng júmysyn tejep, artynan aiyppulgha auystyrghan. «Qazaqstan múnayy men gazyn Europagha jetkizip, Reseyding orynyn basugha niyetti» degen aqpardan, Tәjik biyligi AQSh pen birlesip әskery jattyghu bastaghannan keyin, Resey Syrtqy ister ministirligi ÚQShÚ-gha mýshe memleketterge «Reseymen dos emes eldermen tym jaqyndaspaudy» aityp, eskertu jasaghan. Qarap otyrsaq Toqaev at basyn búrghan elder Reseymen dostas, mýddeles elder.

Aqordanyng Kremlding ekonomikalyq qúrsauynan qútylu ýshin, qyzyl syzyghyn attamay, olarman dos elderdi dәliz etip, dos emes elderine shyghatyn jol tabuy qúptarlyq taktika. Kenes qyzyldarynyng kósemi Leninning «Syrtqy sayasat ishki sayasattyng jalghasy» degen әigili sayasy naqyly bar. Resey de, Qytay da sol joldan ainyghan emes. Osy túrghydan qazirgi ishki-syrtqy jaghdayymyzdy baghamdasaq, syrtqy sayasatta jýrisimiz sәtti bolghanymen, Reseydi ainalyp ótu qadamynyng ishki sayasatta aqsap túrghanyn, syrtqy sayasat pen ishki sayasattyng qabyspay jatqanyn basa aituymyz kerek. Onyng kórinisi retinde júrt talqysyna týsken eki jaghdaydy sóz etsek te jetkilikti dep oilaymyz.

Resey әskerining basqynshylyghyn aiyptaghan Ukrainanyng Qazaqstandaghy elshisi Petr Vrublevskiy sezimge boy aldyryp: «Biz olardy qansha kóp óltirsek, keler úrpaqtyng qarsylasy sonsha azayady» degen maghynada aitqan sózi eki tildi júrtty taghy da aiday qyldy. El ishindegi últaralyq janjaldarda ýnsiz qalatyn Qazaqstan Halyqtar Asamblyasy elshining sózinen fashistik pighyl bayqap, Syrtqy ister minstrligin elshining sózine sayasy bagha beruge, narazylyq bildiruge mәjbýrledi. Búl oqigha jayynda oppozisioner jurnalist Ermúrat Bapy aghamyz «Dat» gazetinde bylay dep jazdy: «Orystyng ozbyrlyghymen gruzinder Abhaziyadan aiyrylyp jatqanda, Kremldyng kesapatynan moldovandar Dnestrding eki jaghyna qaq jarylghanda, Reseylik aviasiya Siriyanyng halqyn qyryp tastaghanda qynq etpegen assambleya eli ýshin eniregen elshining bir auyz sózine bola búlqan-talqan bolghany qalay? Mine, elshini biz osy jerde qorghaymyz!» Qogham belsendileri assambleya taratylsyn dep biylikke talap qoyyp, petisa jariyalady.

Birinshi pikir talas qazirgi geosayasy jaghdaygha baylanysty tuyndasa, ekinshi pikir talastyng tarihy tym terende, patshalyq Reseyding jerimizdi otarlau kezenine baryp tireledi.

Jergilikti orys últy ókilderining qalalyq әkimshilikting Kókshetau manyndaghy Krasnyy yar auylynyng atyn «Túran» dep ózgertu sheshimine óre týregelgen viydeosyn aqyn Mergen Toqsanbay әleumettik jelidegi paraqshasynda jariyalady. Búrynnan qordalanghan týitkil jayynda, naqtylap aitqanda, patshalyq, kenestik kezenning simvoly bolghan jer-su attaryn ózgertu barysynyng basy, qasynda jýrgen Sayasatker Dos Kóshim aghamyz «Jas alash» gazetinde jariyalaghan «Onomastika – tәuelsizdikting kórsetkishi» atty maqalasynda búl mәselege egjey-tegjeyli toqtalghan.

Sortýstik Qazaqstan oblysyndaghy 24 , Batys Qazakstan oblysyndaghy 14 eldi mekendegi kezdesuge qatysqan aghamyz maqalasynda últtardy úiystyrugha tiyis assambleya ókilderining basqosuda tóbe kórsetpegenin jazady. Ol kisining dereginshe, 1991 jyly Almatyda 1984 kóshe bolsa, ol kóshe ataularynyng 16 payyzynyng Almaty ne Qazaqstangha qatysy bolghan. Basqa 84 payyzy ne Almatygha, ne elimizge týk te qatysy joq jandardyng attary. 1954-55 jyldary tyng iygeru kezinde Almatynyng 300 dey kóshesining aty auystyrylyp, ózge últ úlylarynyng esimderi berilgen. Osydan-aq úlan baytaq jerimizding ózge ónirlerindegi jaghdaydyng kýrdeliligin baghamday beriniz.

Otarsyzdanu ýrdisin Tәuelsizdikting alghashqy kezinde qolgha almay, tarihy oraydy ótkizip qoyghan eski biylikting jaltaq sayasaty býgingi biylikti tyghyryqqa tirep, aldynan kese kóldeneng shyghyp otyr. Orys sayasatkerlerining Tәuelsizdigimizge qarsy aqparattyq shabuyly, Batys sanksiyasyna úshyraghan Resey azamattarynyng elimizge qotaryla aghyluy otqa may qúighanday әser etude. «Aldymen ekonomika, sodan song sayasat» dep aldarqatugha qazirgi sayasy belsendi júrt kónbeydi. El Ýkimetten qymbatshylyqty auyzdyqtaudy ghana emes, sayasy reformany da talap etip otyr. Ata zangha ózgeris engizu jayynda referendum jariyalanghanda belsendiler talqy ayasyna kirgizilmesede Orys tilining resmy til mәrtebesin alyp tastaudy talap etti. Pavlodar men Petropavl qalalarynyng atyn auystyru bitpeytin jyr bolyp keledi. Syrtqy sayasatta ghana emes, ishki sayasatta da batyl qadam jasau uaqyt talaby ekenin týsinetin kez keldi.

Esbol Ýsenúly

Abai.kz

1 pikir