2013 jyldyng 24 qantary pavlodarlyq Gauhar (familiyasyn atamauymyzdy ótindi - red.) ýshin erekshe este qaldy. 39 jastaghy kelinshekke bauyr úlastyru operasiyasy jasaldy. «Biraz jyldan beri bauyr sirrozynan qinalyp jýr edim. «Saghan donor kerek» degende abdyrap qalghanym ras, - deydi ol. - Múny estigende tórt bauyrym da úshyp keldi. Dәrigerler donordy ózderi tandady. Shynymdy aitayyn, ózim ýshin emes, agham ýshin qoryqtym. Qazir ol ýiinde, men de auruhanadan shyghugha dayynmyn. Ózimdi dýniyege ekinshi ret kelgendey sezinip jýrmin. Ólimnen arashalap alghan Jaqsylyq Dosqaliyevke bas iyemin».
Jaqsylyq Dosqaliyev qazir kýn sayyn osylay, kisi janyna arasha týsumen jýr. Eki jyl búryn 7 jylgha sottalghan eks-ministr kóp úzamay Memleket basshysynyng pәrmenimen qayta bosatylyp, byltyrghy qyrkýiekten beri hirurgiya ýsteline oraldy. Qazir Astanadaghy Respublikalyq transplantologiyalyq ortalyqty basqaryp otyrghan Jaqsylyq Aqmyrzaúly «Halyq sózine» súhbat bergen edi.
- Qazir transplantasiyalyq ortalyqty basqarasyz. Halyqty donor bolugha ýgittegen súhbattarynyz da shyghyp ýlgerdi...

2013 jyldyng 24 qantary pavlodarlyq Gauhar (familiyasyn atamauymyzdy ótindi - red.) ýshin erekshe este qaldy. 39 jastaghy kelinshekke bauyr úlastyru operasiyasy jasaldy. «Biraz jyldan beri bauyr sirrozynan qinalyp jýr edim. «Saghan donor kerek» degende abdyrap qalghanym ras, - deydi ol. - Múny estigende tórt bauyrym da úshyp keldi. Dәrigerler donordy ózderi tandady. Shynymdy aitayyn, ózim ýshin emes, agham ýshin qoryqtym. Qazir ol ýiinde, men de auruhanadan shyghugha dayynmyn. Ózimdi dýniyege ekinshi ret kelgendey sezinip jýrmin. Ólimnen arashalap alghan Jaqsylyq Dosqaliyevke bas iyemin».
Jaqsylyq Dosqaliyev qazir kýn sayyn osylay, kisi janyna arasha týsumen jýr. Eki jyl búryn 7 jylgha sottalghan eks-ministr kóp úzamay Memleket basshysynyng pәrmenimen qayta bosatylyp, byltyrghy qyrkýiekten beri hirurgiya ýsteline oraldy. Qazir Astanadaghy Respublikalyq transplantologiyalyq ortalyqty basqaryp otyrghan Jaqsylyq Aqmyrzaúly «Halyq sózine» súhbat bergen edi.
- Qazir transplantasiyalyq ortalyqty basqarasyz. Halyqty donor bolugha ýgittegen súhbattarynyz da shyghyp ýlgerdi...
- Siz, biz bolyp halyqqa osy mәseleni týsindiruimiz kerek. Qazir maghan adamdar kelip, «Marqúm bolghannan keyin donor bolugha dayynmyn, ol turaly qazir de qolhat jazyp bere alam» dep jatyr. Dúrys týsinu kerek, qaytys bolghan adamgha jýrek te, býirek te kerek emes. Biraq ol bes adamnyng ómirin saqtap qala alady. Jyl sayyn bizde transplantasiyany qajet etetin 5000-nan asa adam bar. Osy kýnge deyin Qazaqstan boyynsha 10 býirek, 4 bauyr, 1 jýrek transplantasiyasy jasalghan. Biz qúrghan Transplantasiya ortalyghynda bauyr, býirek, úiqy bezi auystyrylady. Bolashaqta oblys-oblysta osynday ortalyqtar qúramyz. Biyl 30 transplantasiya jasaymyz dep otyrmyz. Qazir transplantasiya jasaugha barlyq mýmkinshilik bar: maman da, baza da jetkilikti. Tek qana donordan tapshylyq seziledi.
- «Zang boyynsha bizde adam aghzasyn sata almaydy» deysiz. Biraq bizde bәri zang boyynsha jasala bermeydi ghoy...
- Siz bir adamnyng aghzasyn ekinshige qondyru onay dep oilaysyz ba? Sәikes keletin donordy tabu onay emes. Mening nemerem alty ailyghynda shetinep ketti: úlym donor boldy, operasiyany Japoniyada jasady, biraq nәresteni saqtap qala almadyq. Búl jerde aqshanyng kýshi emes, adamgershilik normalary birinshi orynda bolu kerek dep oilaymyn. Qazaqta tuysqan kóp qoy, tuysqandarynyng arasynda donor bolatyn adam tabylugha tiyisti. Al ólgen adamnyng aghzasyn úlastyru óte qiyn. Byltyr Qazaqstanda birinshi ret Jәnibek Ospanov degen azamatqa jýrek auystyru operasiyasy jasaldy. Anasynyng miy ólip qalghanda, Igori Vorotnikov degen jigit anasynyng jýregin alugha rúqsatyn berdi. Anasynyng býiregin de bir jigitke berip, eki adamnyng janyn saqtap qaldy. Qazaqstan zanyna sәikes, adamnyng miy ólip qalsa, ol ólgenmen ten. Key elderde adam sau kezinde jazyp qoyady: «Men ólsem, aghzamdy alugha rúqsat» dep. Al keybir elderde, mysaly, Qazaqstandaghy sekildi, marqúmnyng «Men aghzamdy aldyrugha qarsymyn» degen qolhaty bolmasa, onda avtomatty týrde onyng aghzasyn donor retinde paydalanugha bolady.
- Tughan-tuystarynyng rúqsaty da kerek emes pe?
- Zanda kórsetilgen: kәmeletke tolghan adam miy toqtasa, onyng organyn alugha eshkimning de rúqsaty qajet emes. Biraq biz týsinbestik bolmasyn dep tuystarynyng rúqsatyn alugha kelistik. Pravoslav shirkeui de, islam dini de oghan qarsy emes. Adamnyng denesi qalady, kókke úshatyn - adamnyng jany. Ghylymy jaghynan qarasaq, jan degen elektromagnittik óris qoy, sol bólinip shyghyp, úshyp ketetin bolar. Qaytys bolghan adamnyng on eki mýshesi jerding astynda júmys istemeydi, bilogiyalyq ydyraugha úshyraydy. Qaytys bolghan adam tirilip, qayta keldi degendi estigen joqpyn óz basym.
- Zanda «jan-januarlardan organdar alu» degen tarau bar...
- Osydan 10-15 jyl búryn auyryp jatqan adamnyng qanyn tazartu ýshin shoshqanyng kók bauyryn alghan jaghday boldy. Qazir ol әdisti eshkim qoldanbaydy.
- Densaulyqtyng qadirin bir kisidey-aq týsinetin adamsyz. Óziniz insulit aldynyz, sol jaghdaydan keyin ne ózgerdi?
- Hirurgiya - mening mamandyghym ghana emes, sýiikti isim. Biz soghystan keyingi qoghamda óstik. Ákem mýgedek bolyp keldi, әkemning aghalary da, inileri de - ainalanyng bәri mýgedek bolatyn. Biraq olardyng biri de: «men mýgedekpin, meni ókimet asyrasyn» dep qol qusyryp jatqan joq. Bir qolynan aiyrylghan әkem el qatarly enbek etip, alty balany tәrbiyelep ósirdi. Men de qazir ekinshi toptaghy mýgedek sanalamyn. Biraq mýgedekpin dep ózimdi ayap otyra almaymyn. Áriyne, әriptesterime alghys aitamyn, mening ayaqqa túryp ketuim ýshin kýsh-qajyrlaryn ayamady. Qazir eki sausaghym nasharlau, biraq 8 sausaqtyng ózi operasiyagha jetip jatyr. Sol ayaghymdy syltyp basamyn. Sprinterlik jýgiriske barmaymyn, ýlken sportqa dayyndalyp jatqan joqpyn. Biraq kýnbe-kýn әriptesterimdi ýiretuge jәne nan tauyp jeuge densaulyghym jetedi.
- Sizdi emdeu ýshin óziniz oilap tapqan rezervti jasushalardy oyatu әdisi paydalanylypty...
- Mysaly, insulit bolghanda midyng belgili bir bóligine qan barmaydy da, ol irip ketedi. Al neyrosit tura sol jerge baryp, kóbeyip, jaramsyz tkanidi auystyrady. Odan bólek neyromediator degen bar. Kez kelgen aghzada  rezervti mýmkindikteri bar jasushalar bolady. Eger qanday da bir jasusha ólip qalsa, onyng ornyna rezervti jasusha júmys istey alady. Neyromediator sol rezervti jasushalardy oyatady.  Sonyng arqasynda bolar, men qazir tfә-tfә, osynday jaghdaygha jetip otyrmyn.
- Siz aityp otyrghan әdis Qazaqstanda qoldanylady ma?
- Áriyne, Qazaqstanda 5-6 myng adam sol әdispen emdeldi. Bauyrdyn, jýikenin, júlynnyn, alqa bezdin, tipti shemirshekting jasushasyn solay «tirilttik». Tek Qazaqstan emes, Saud Arabiyasynan, Amerikadan kelip emdelip jatqandar bar.
- Búl sizding ózinizge tiyesili janalyq pa?
- Ózimdiki demeymin, búl - býkil újymnyng enbegi. Esinizde bolsyn, medisinada bir adam eshtene istey almaydy.
- Qazir siz sýiikti júmysynyzdy istep jýrsiz. Búrynghy, lauazymdy qyzmette jolynyz týiisken atqaminer aghalarymyzben әli de aralasasyz ba?
- Barlyghymen. Deputtarmen de, Ýkimetting mýshelerimen de, barlyghymen aralasamyn. Men olarmen nege aralaspauym kerek? Bireuding әkesin, bireuding sheshesin óltirgen joqpyn. Men eshtene úrlaghan joqpyn. Men ózimdi qylmyskermin dep sanamaymyn. Óitkeni ony jasaghan joqpyn. Bәlkim men «ana jaqta» jatsam, osy kýnge deyin ólip te keter me edim. Qazir kýni-týni Elbasygha alghys aitamyn ishtey. Mening ótinishimdi qaraugha uaqyt tauyp, ýlken jýrekpen keldi. Tek qana men emes, besiktegi balamyzdan bastap býkil tughan-tuystarym, jaqyndarym, bәrimiz qazir sol kisining tileuin tileymiz.
- Siz kinәli bolmasanyz, sol insiydentti úiymdastyrghan, kinәli adamdar bar ghoy?
- Qazir bireuding artynan әngime aityp, sham alyp týsetin uaqyt emes.
- Eshkimge renishiniz joq pa sonda?
- «Anaghan renjidim, mynaghan renjidim» dep búrtiyp otyratyn zaman emes qazir. Ashu, ókpe-renishten eshtene de ózgermeydi. Algha jyljimyn desen, ondaydyng bәrin ysyryp qong kerek. Sypsyng sózge qúlaq aspau kerek. Adal enbek qana adamdy arashalay alady. Sen jaqsylyqqa qaray jýrsen, jaqsylyq ta saghan qaray jýredi.
- Mysaly, jana óziniz sóz etken neyromediator әdisi basqa elde joq dediniz. Sizdi shet elge júmys isteuge shaqyrghan joq pa?
- Shәkirtterimdi shaqyrghan bolar, men ony bilmeymin. Ózimdi shaqyrsa da barmaymyn. Óitkeni elim osy, tughan jerim osy, tughan-tuysym, jaqyndarym osynda. Osy jerge enbegimdi siniremin.
- Balalarynyz da osynda ma?
- Balalarym osynda. Úlym neyrohirurg, Japoniyada bes jyl oqyp kelip, Neyrohirurgiya ortalyghynda júmys istep jatyr. Qyzym notarius. Tórt nemerem bar. Tfәi-tfәi, bәri jaqsy.
- Bizding atqaminerlerimizding kóbi balalaryn shet elde oqytyp, shet elde qaldyryp, shet elge qaray ansary auyp túrady ghoy?
- Ol nege kerek?
- Bәlkim, shet elde jaghday jaqsy, aqsha kóp dep oilaytyn shyghar...
- Ángimening bәri aqshada emes, ainalayyn. Aqsha degen qoldyng kiri. Áyteke biyding sózi bar: «Baqyt degen qús, taq degen týs, baylyq degen múz. Mәngilik qalatyn adal is» deydi. Qogham bolghan song týrli adamdar bolady, men basqalar ýshin jauap bere almaymyn. Ózim osy ústanymdaghy adammyn.
- «Taq degen týs» dep otyrsyz, ministr bolghan keziniz ózinizge paydaly boldy ma?
- Men eshqashan da óz paydamdy oilap, qyzmetke qyzyqqan adam emespin. Elbasynyng tapsyrmasyn oryndadym. Elime adal qyzmet ettim dep sanaymyn. Al hirurg retinde maghan ministr bolghan kezderim payda keltirdi dep aita almaymyn. Biraq býkil Qazaqstan medisinasynyng dengeyin kóteruge әriyne, paydasy boldy.
- Sol qyzmette typ-tynysh otyrsam, әli de kóp atqaratyn júmystar bar edi dep ókinbeysiz be?
- Joq. Qazirgi ministr Salidat Qayyrbekova óte jaqsy júmys istep jatyr. Bylayghy halyq ministr bolghan rahat dep oilaytyn shyghar. Eshqanday da rahatyn kórmedim. Ashyghyn aitqanda, ministrding qyzmetinde jýike tozdyrudan basqa eshtene joq. Óitkeni ministr bolsan, bәrine sen kinәlisin,  aidaladaghy bir medbiyke nauqasty qabaq shytyp qarsy alsa, tayaq saghan tiyedi. Kýnde «tayaqtyng astynda» bolghan onay emes.
- IYә, bizde ministrlerdi jaqsy kórmeydi. Qazir aitynyzshy, sol syn sizge qalay әser etti?
- Ministrding lauazymy solay, bireu synau kerek. Synamasa, ol júmys istemeydi degen sóz. Júmys isteytin adamdy bәri synaytynyn jaqsy týsinemin.
- Mәskeude oqydynyz, aspiranturada oqydynyz, ghylymy júmysynyz boldy. Ghylymy baghyttaghy izdenisterinizdi jalghastyrmaghanynyzgha ókinbeysiz be?
- Joq. Men qay jerde qyzmet jasasam da, ghylymy izdenisterim men hirurgiya ýstelinen qol ýzgen emespin. Eki ret ministr boldym, deputat boldym, rektor boldym, sol kezding bәrinde operasiya da jasadym, ghylymy júmysymdy da jýrgizuge ýlgerip jýrdim.
- Qalay ýlgerip jýrdiniz? Memlekettik qyzmette saghat 9-dan 6-gha deyin kensede otyru kerek qoy...
- Saghat tanghy 6-da auruhanagha kelip, bir kýrdeli operasiya jasap, 9-da kabiynetimde bolatynmyn. Nemese júmystan keyin. Senbi bar, jeksenbi bar, eshbiri maqsatsyz ótpeydi. Áriyne, tang atpay kelip operasiya jasau әriptesterime qiyn bolghan shyghar, biraq qabaghyn shytqan bireuin kórmedim. Erte keldim dep qosymsha jalaqy da súramady, ýlken jýrekpen keldi. Óitkeni bәri týsindi, ol men ýshin emes, nauqastar ýshin kerek.
- Mysaly, sizding myqty hirurg ekeninizdi biletin adam, «maghan Dosqaliyev operasiya jasasa eken» deui mýmkin be?
- Qazir zang boyynsha Qazaqstanda túryp jatqan azamat dәrigerdi ózi tanday alady. Eng shalghayda jatqan auyldan kelse de jol ashyq. Biz qaraymyz, jatqyzamyz, operasiyasyn jasaymyz. Nauqastyng sonynan Ýkimet aqshasyn jiberedi. Oryssha aitqanda, «golosovanie nogami» deydi. Jana ghana sizding kózinizshe maghan telefon soghyp, «maghan siz operasiya jasanyz» dep jatyr. Men oghan eshqashan da qarsy bolmaymyn.
- Óz jaqyndarynyzgha operasiya jasap kórdiniz be?
- Joq. Moralidyq jaghynan búl dúrys emes dep sanaymyn. Naghyz eshkim joq bolsa, bәlkim, jasarmyn, biraq bizde jaqsy hirurgtar bar ghoy.
- Qazaqstanda transplantasiya jasay alatyn neshe adam bar?
- Jetkilikti. Dәriger jetkiliksiz bolsa, múnday ortalyq ta ashylmas edi. Qazir ortalyqtyng ózinde 15-ke juyq myqty dәriger bar.
- Qazir Densaulyq ministri Salidat Qayyrbekovanyng kýndizgi stasionargha kóshu kerek degen úsynysy kereghar pikirler tudyryp jatyr...
- Eger biz damyghan elderge qaray úmtylamyz desek, Salidat Zekenqyzynyng aitqan sózderining bәri de dúrys. Jenil-jelpi aurulardy kýndizgi stasionar, ne ýidegi stasionarda emdeuge bolady. Siz maghan seniniz, damyghan elderding bәrinde solay. Keshe Elbasymyz aitqan 50 emes, endi 30 elding qataryna kiremiz desek, osy baghytta jýruimiz kerek. Biraq, eng bastysy, bizding adamdardyng sanasyna óz densaulyghyna jauapkershilikpen qaraudy siniru kerek. Araq ishedi, temeki shegedi, ayazda jenil jýredi, oiyna kelgen dәrini alyp ishe salady. Grippke qarsy privivkasyn almaydy. Ábden tausyldym degende emhanagha keledi. Olay bolmaydy. Ózining densaulyghy adamgha kerek bolmasa, ol jerde eshqanday dәriger kómektese almaydy. Organizm óziniki, biraq oghan jauapkershilikpen qarau kerek. Ózi ýshin ghana emes, qasyndaghy adamdar ýshin. Óitkeni ol adam qoghamda jýr. Ózin oilamasa, jaqyndaryn oilaugha mindetti. Mening kesirimnen solar auyrmasa eken degen tilekpen jýru kerek. Soghan say әreketi de bolu kerek. Býkil әlemde solay.
- Biraq býkil әlemde bizdegidey emhanagha barsan, jýikendi tozdyratyn kezek joq shyghar?
- Men sizge aitayyn. Angliyada dәrigerge jazylu ýshin eki apta uaqyt ketedi. Al otbasylyq dәrigerden keyin lor, okulist siyaqty profilidi dәrigerge baru ýshin 2,5 ay uaqyt ketedi. Qan tamyrlarynyng varikozdy keneni, jaryqqa (gryja) operasiya jasatu ýshin 1,5-2 jyl óshirette túrady. Amerikada da, basqa elde de solay. Olarmen salystyrghanda bizde óshiret joq deuge bolady.
- Sonda bizde emhana jetispeydi degen bos sóz be?
- Emhana jetedi. Maman tapshy, ony moyyndaymyn. Jylma-jyl Qazaqstangha 3,5 mynday maman kerek. Al qazir jyl sayyn qyzmetke kirisetin dәrigerler 2 mynnyng tónireginde.
- Búryn «dәrigerdi sottap jiberipti» degendi estimeytin edik. Qazir «emdeymin dep óltirip alypty, operasiya jasaymyn dep sau aghzasyn kesip tastapty» degen súmdyqtardy kóp estiytin boldyq...
- Qazir Medisinalyq qyzmetting sapasyn baqylau komiyteti degen bar. Búryn da dәriger qateligi bolghan shyghar, biraq ol zerttelinbeytin. Bilesiz ghoy, qazaqtyng jaqsy sózi bar. «Auruyn jasyrghan óledi» deydi. Eger qate ketkeni ras bolsa, ony ashyq moyyndap, jetpegen jerin jetkizu kerek. Eger siz kýmәndansanyz, sotqa beriniz. Sot sheshedi. Bitti. Sot qarady degen - sottalyp ketti degen sóz emes, ony dúrys qabyldau kerek.
- Songhy kezde elimizde vaksinagha qarsy týrli pikirler aitylyp jýr. Óziniz soghan qalay qaraysyz?
- Birinshiden, Qazaqstan tranzittik el bolghandyqtan, neshe týrli virustyng bәri keledi. Ekinshiden, aurudyng kóbining tek qana vaksinasiya arqyly aldyn alugha bolady. Sondyqtan vaksinasiyagha qarsy adam ózine ózi qarsy bolghan adam. Onyng ýstine qazirgi vaksinalar óte sapaly. Men oghan senemin de, sizge de aitamyn, halyqqa solay jetkiziniz.
- Ángimenizge rahmet.
Súhbattasqan - Ásiya BAGhDÁULETQYZY

"Halyq sózi" gazeti