Qazaqtyng kózi ashyq azamattaryn “halyq jauy” dep jappay qamaugha alghan 1937 jyldyng zobalanynda 116 myng 685 kommunist atylyp ketken eken. Al  úzaq jyldargha bas bostandyghynan aiyrylyp, Sibirge jer aidalyp ketkenderding kóbining sýiegi jat jerde qalghany belgili. Abaqtynyng azabynan aman oralghandar neken-sayaq. Solardyng biri – Qaraghandy oblysynyng Qarqaraly audandyq atqaru komiytetining tóraghasy qyzmetinde jýrgende “halyq jauy” dep ústalghan Halel Núrghaliyev. 1935 jyly Qaraghandy oblysyna auysqangha deyin Shalqar kóli jaghasynda balyq aulaumen kýn kórgen kedey balyqshynyng balasy Halel Núrghaliyev óz eti tiriligimen oqyp, Batys Qazaqstan oblysynyng prokuratura, sot salasynda qyzmet istedi. Halel Núrghaliyúlynyng jazyqsyz jalagha úshyrap, qalay ústalghanyn óz auzynan estigen kelini Fatima apaydyng aituynsha: “1937 jyldyng 21 shildesi. Týn ortasynda Halelding esigin bireuler syndyryp jibererdey úrady. Ýstine halat kóilegin ile sala esikke jýgirgen әieli Hanziyanyng artynan barghan Halel bir soyqannyng bolghanyn týsine qoyady. Ýige basa kóktep kirgen ýsh kisi Halelge jyldam kiyinip, ózderimen birge ilesip jýruin búiyrady. Jinalugha ýsh-aq minut uaqyt bergen olar Halelden kóz aiyrmay, izinen ilesip jýrip kiyindirip, ýiden alyp shyghady. NKVD-nyng tergeushisi Halelden “Troskiy úiymynda qashannan beri qyzmet isteysin, qay barlaudasyn, ýkimetke nege qarsy shyghasyn?” degen súraqtardyng astyna alady.

Qazaqtyng kózi ashyq azamattaryn “halyq jauy” dep jappay qamaugha alghan 1937 jyldyng zobalanynda 116 myng 685 kommunist atylyp ketken eken. Al  úzaq jyldargha bas bostandyghynan aiyrylyp, Sibirge jer aidalyp ketkenderding kóbining sýiegi jat jerde qalghany belgili. Abaqtynyng azabynan aman oralghandar neken-sayaq. Solardyng biri – Qaraghandy oblysynyng Qarqaraly audandyq atqaru komiytetining tóraghasy qyzmetinde jýrgende “halyq jauy” dep ústalghan Halel Núrghaliyev. 1935 jyly Qaraghandy oblysyna auysqangha deyin Shalqar kóli jaghasynda balyq aulaumen kýn kórgen kedey balyqshynyng balasy Halel Núrghaliyev óz eti tiriligimen oqyp, Batys Qazaqstan oblysynyng prokuratura, sot salasynda qyzmet istedi. Halel Núrghaliyúlynyng jazyqsyz jalagha úshyrap, qalay ústalghanyn óz auzynan estigen kelini Fatima apaydyng aituynsha: “1937 jyldyng 21 shildesi. Týn ortasynda Halelding esigin bireuler syndyryp jibererdey úrady. Ýstine halat kóilegin ile sala esikke jýgirgen әieli Hanziyanyng artynan barghan Halel bir soyqannyng bolghanyn týsine qoyady. Ýige basa kóktep kirgen ýsh kisi Halelge jyldam kiyinip, ózderimen birge ilesip jýruin búiyrady. Jinalugha ýsh-aq minut uaqyt bergen olar Halelden kóz aiyrmay, izinen ilesip jýrip kiyindirip, ýiden alyp shyghady. NKVD-nyng tergeushisi Halelden “Troskiy úiymynda qashannan beri qyzmet isteysin, qay barlaudasyn, ýkimetke nege qarsy shyghasyn?” degen súraqtardyng astyna alady. Kýsh qoldanylghan osynday jauap alu birneshe aigha sozylady. Qaraghandy oblystyq soty  1938 jyldyng 4 aqpanynda Haleldi kinәli dep tauyp, 25 jylgha bas bostandyghynan aiyryp, Magadan ólkesine jer audarady. 1941 jyly soghys bastalmasa, Halel aman oralar ma edi, oralmas pa edi?! El basyna kýn tughan sol sәt jazyqsyz týrmege qamalghan azamatqa óz Otanyn qorghaugha mýmkindik beredi. Tikenekti symnyng ar jaghynda “halyq jauy” atanyp otyrghannan góri keudesin oqqa tósep ólgendi artyq kórgen ol maydan dalasynda jaraqat alady. Onyng ýstine katorgadaghy adam tózgisiz ómir onyng densaulyghyn joyghan edi. 1943 jyldyng sәuirinde Halel Núrghaliyúly elge oraldy. 1943-1948 jyldar arasynda úzaq uaqyt alghan em-dom Haleldi qalypty ómirge oraltty. Ol Oral et kombinatyna júmysqa túrady.  Bir jabysqan “Halyq jauy” degen ataqtan qútylu onay bolmady… Qoghamnyng ony shettetken kezenderi de boldy. Qalanyng tamaq salasyndaghy mekemelerinde kenesshi zanger bolyp qyzmet istegen onyng enbek jyldarynyng kóbi Oral teri kombinatynda ótti. 1961 jyly osy mekemeden zeynetke shyghady. Biraq enbegining zeynetin kóru Halel Núrghaliyúlyna jazbady. Ol kelesi jyly dýniyeden ozdy. Halel Núrghaliyúly ózining ómirlik jary Hanziyamen Guriev uezinde tanysyp, 1931 jyly bas qosady. Qaraghandy oblysyna auyspas búryn Halel Jympity audany prokurorynyng kómekshisi, al Hanziya audandyq sot qyzmetin atqarady. Magadan ólkesindegi azapty týrmeden qútylyp, soghystyng otty jalynynan aman oralghan azamattyng kórgen perzentteri jastay shetiney beredi. 1944 jyly tughan úly Ghabdolkemaldan ghana úrpaq órbiydi. Býginde atasy Halel turaly  sharshamay әngimeleuge bar kelini Fatima men sol jalghyz úldan tughan Kәrim, Aynagýl, Ararat esimdi úl-qyzy ósip-ónip otyr. Eldegi bas kótergen oqyghan azamattardy jappay qyryp jibergen stalindik jýiening qúrbany bolghan Halel Núrghaliyúly 1957 jyly Qazaq KSR Jogharghy sotynyng sheshimimen aqtalyp, ensesin kóterdi. Hanziya sheshey 1988 jyly ómirden ozghan. Jana ghasyrdyng basynda Kәrimning shanyraghynda úl bala dýniyege keldi. Sәbiydi atasynyng qúrmetine Halel dep atady. Sayasattyng qúrbany bolghan myndaghan qazaq azamattarynyng biri Halel Núrghaliyevtyng artynda ózimen attas úrpaghy ósip keledi. Al Fatima apay bolsa, jazyqsyz japa shekken atasynyng esimin este qaldyru maqsatynda oghan Oral qalasyndaghy bir kósheni beru turaly ótinishin arqalap jýrgeli talay jyldyng jýzi bolypty… Sarghayghan qújattardy paraqtap kórgen biz ómirde Halel Núrghaliyev esimdi kommunisting bolghanyn, onyng Otanyn jan-tәnimen sýigenin, Sibirding shúnaq ayazynda itke talanyp, tizeden ombylap qar keship, tepki kórgenin, jaudyng oghyna keudesin ayausyz tosqanyn, taghdyr jazyp elge aman oralsa da, ómirden erte ketkenin osy Fatima apay arqyly bildik.

Úlday SARIYEVA,
«Oral óniri» gazeti, 2009, mamyr