«El bolam desen, besigindi týze, aldymen anannyng halin bil!»

 

Múhtar Áuezov

 

Besikten shyghyp, esikten attaghan balanyng tәrbiyeli bolmaghy qoghamnyng alghashqy satysy, balanyng túnghysh týser toptyq ortasy - bilim ordasy. Al, bilim ordasynyng besigin terbetkender býgin kimder? Olardyng hali neshik? Men býgin osy úly Múhtardyng úlaghatty sózin «Últ bolam desen, úrpaghyndy týze, aldymen ústazynnyng halin bil!» - dep tolyqtyrghym keledi.

Oqu-aghartu isi - bolashaqtyng isi. Qazirgi mektep balalary bolashaq qazaq azamattary. Al sol úrpaqqa bizding qogham tolyq jauap bere alyp jýr me? Joq.

Men elimiz ziyalylaryna bir súraq qoyghym keledi. Balanyz qanday mektepte oqidy jәne balanyzdyng oqyghan mektebine kóniliniz tola ma? Búl súraq ziyaly atanyp jýrgen biraz aghamyzdyng jýregin syzdatary haq.

Sebebi... oilanamyz әriyne...

Ústaz - últ bolashaghyn tәrbiyeleushi, býgingi ústaz ertengi últtyng tizgingerine baghyt silteushi.

Aqyryn sóilep, anyq bas,

Enbeging ketpes dalagha,

Ústazdyq etken jalyqpas,

Ýiretuden balagha, - dep Abay atamyz aitpaqshy, enbegin dalagha emes balagha shashar, úrpaqtyng kózin ashar ýlttyng úly ústazy Ahmetterding býgingi ini-qaryndastarynyng ilimi men bilimi qalay? Úrpaqqa berer ónegesi qanshalyq? Daryny men jalyny, ailyghy men baylyghy she? Búl bir emes birneshe maqalagha jýk.

«El bolam desen, besigindi týze, aldymen anannyng halin bil!»

 

Múhtar Áuezov

 

Besikten shyghyp, esikten attaghan balanyng tәrbiyeli bolmaghy qoghamnyng alghashqy satysy, balanyng túnghysh týser toptyq ortasy - bilim ordasy. Al, bilim ordasynyng besigin terbetkender býgin kimder? Olardyng hali neshik? Men býgin osy úly Múhtardyng úlaghatty sózin «Últ bolam desen, úrpaghyndy týze, aldymen ústazynnyng halin bil!» - dep tolyqtyrghym keledi.

Oqu-aghartu isi - bolashaqtyng isi. Qazirgi mektep balalary bolashaq qazaq azamattary. Al sol úrpaqqa bizding qogham tolyq jauap bere alyp jýr me? Joq.

Men elimiz ziyalylaryna bir súraq qoyghym keledi. Balanyz qanday mektepte oqidy jәne balanyzdyng oqyghan mektebine kóniliniz tola ma? Búl súraq ziyaly atanyp jýrgen biraz aghamyzdyng jýregin syzdatary haq.

Sebebi... oilanamyz әriyne...

Ústaz - últ bolashaghyn tәrbiyeleushi, býgingi ústaz ertengi últtyng tizgingerine baghyt silteushi.

Aqyryn sóilep, anyq bas,

Enbeging ketpes dalagha,

Ústazdyq etken jalyqpas,

Ýiretuden balagha, - dep Abay atamyz aitpaqshy, enbegin dalagha emes balagha shashar, úrpaqtyng kózin ashar ýlttyng úly ústazy Ahmetterding býgingi ini-qaryndastarynyng ilimi men bilimi qalay? Úrpaqqa berer ónegesi qanshalyq? Daryny men jalyny, ailyghy men baylyghy she? Búl bir emes birneshe maqalagha jýk.

Ústaz degen úly úghymdy san-saqqa jýgirtip aqparatty aqtaryp otyrsan, aptasyna keminde bir mәsele kóterilip keledi. Múnyng ózi ústaz ornynyng manyzyn dәleldese kerek. Men әri ústaz, әri ata-anamyn. Qazaq atam aitushy edi, shymshyq soysa da qasapshy soysyn, - dep, sol ýshin de ústazdyng shyn baghasyn, kýndelikti qyry men syryn sol qazanda birge qaynap jýrgen bizden jaqsy eshkim bilmes. Sondyqtan da,  әdil-tóreligin aitudy ózimizge mindet sanadyq. Ádiletin aitayyq, jarylar ótter jaryla túrsyn, úrpaqtyng bolashaghy bylghanbasa, bizding armannyng oryndalghany, mindetting aqtalghany.

Al, ústazdargha aitarym, taghy da sol atam qazaq aitushy edi, qargha qarghanyng kózin shúqymaydy, - dep biraq, mening sózim shymbaylarynyzgha tiyse de oilanynyzdar, biz qargha emes shyndyghyn aitar adambyz ghoy.

 

Keshegi ústaz

 

Elding ertenin tәrbiyelegen úly túlghalar, keshegi qoghamnyng eng ziyalysy edi. Adamdyq sananyng qalyptasqannan bastap kórgeni kópti ústaz tútyp, sheshenderding sonyna erip úrpaghy ósken el edik. Auylgha alystan aqyn, sheshen, ne by kelse bolashaghynan ýmit kýttirer bir balasyn jetektep kelip әngime tyndatyp, ýiine qondyryp balasyna tәrbie bergizetin dәstýr jalghasqan úly halyq ek.

Balanyng alghashqy ústazy atasy men әjesi ertegimen tәrbiyelep tiym sózderimen tyiyp, salt-dәstýrmen tәlim berip otyrushy edi. Odan keyingi ústazy auyldyng aqyny, sózmer shesheni, әitpese iygi jaqsysy edi. Olardyng bәri auyzsha sauatyn ashtyratyn, naqtyraq aitsaq, úrpaqtyng sanasyn oyatyp, oilantatyn. Odan keyingi ústazdar auyldyq medresselerdegi hat tanityn moldalar jәne alystan oqyp ózdiginen sauatyn ashqan sol aumaqtyng ziyalysy edi.

Sol sapardy sýzip shyqsaq, qazaq qoghamynda arysyn aitsaq, tóreler men handardy jyraular men jyrshylar, biyler men sheshender tәrbiyelese, múghalim degen sóz engen tústa sol ataqty Ybyray, Shoqandar alghashqy bolyp iyelenip, sol ýrdisi qazaq qoghamyna jalghap alghashqy mektepterding irgetasyn qalap, qazaq oqu-aghartu isining negizin qalap edi.

Qalap qana qoyghan joq,  Bir Allagha syiynyp,

Kel, balalar, oqylyq,

Oqyghandy kónilge

Yqylaspen toqylyq...  - dep jar saldy. Qazaq qoghamyn oqugha shaqyrdy.

Búl ghana emes sol ghasyrda qazaq qoghamyn oqugha ýndegen úly Abay atamyz da: «Jasymda ghylym bar dep eskermedim,

Paydasyn kóre túra teksermedim.

Erjetken song týspedi uysyma,

Qolymdy mezgilinen kesh sermedim... dep óz ókinishin úrpaghy qaytalamasyn dep, úrpaqqa ústaz atanyp, shәkirt tәrbiyelep ketip edi.

Odan keyingi bir aitpasa bolmaytyn úly ústazdar ol - Alash qayratkerleri edi, Últtyng úly ústazy atanghan Ahmetten tartyp әr alash qayratkeri әrtýrli oqulyqtar jazyp, qazaq oqu-aghartu isin qolgha alghan-dy.

Anyghyn aitsaq, keshegi ótken ghasyrdyng ayaghyna deyin ústazdardyng deni, tәrbie men tәlimdi qolgha alghandar últtyng sorpa betine shyghar qaymaghy edi.

Ahmet Baytúrsynúlynyn: «Áueli biz eldi týzeudi bala oqytu isin týzeuden bastau kerek. Nege desek, bolystyq ta, biylik te, halyq ta - oqumen týzeledi. Qazaq isindegi neshe týrli kemshilikter týzelgende oqumen týzeledi. Ony týzetetin - bilim men bilikti ústaz» degen sózinen-aq oqytu isin Alash qayratkerlerining basty baghytta ústaghany kórinedi.

 

Býgingi mektep jәne múghalim

 

Solardyng zandy jalghasy býgingi ústaz kimder? Olar keshegi qoghamdaghyday últ ziyalysy mindetin atqara ala ma? Ózgeler ziyaly dep qaray ma? Mektep she? Oilanyp kórelik.

Bilimsiz halyqty basqaru jәne aitqangha kóndiru eng onay júmys sanaghan ózgelerding otarlyq sayasaty kelgeli bilim ordasy da azdy, azdyrdy. Ústazdyng úlaghaty azaydy. Úrpaqtyng úyaty әlsiredi.

Ústaz degen attan múghalim degen esimge qaray syrghyghan tәrbie men tәlim iyesi tәrbiyeni bere almastay kýige týsti. Qoghamnyng túlghasy bolu emes, qara basynyng qamynan aspaytyn dәrejege jetti.

Ústazynyng aldyn kesip ótpeytin keshegi qazaq qoghamynan ústazyn adam qataryna sanamaytyn sanasyz kýige jettik. Ústazdyng mәrtebesi men mәni ketti.

Búl iske kinәlilerding alghashqysy, aitugha onay jýie, kelesisi qogham, songhysy ústazdardyng ózi. Sebebin izdelik:

Jýie degenimiz:

- Ústaz mamandyghyn úlyqtay almaghan, basty nazarda ala almaghan, qoghamdaghy mәrtebesin anyqtap bere almaghan bilim salasynyng biliksizdigi.

Qogham degenimiz:

- Ózi bolghan bala әkesin tanymaydy degendey tolyp bilimin jinaghandar, qoghamnyng әr salasyndaghy at tizginin ústaghan iygi jaqsylar ústaz turaly úmytty. Ósken mektebi turaly oilanudy azaytty. Últ ziyalylary mektep ómirinen alystady. Ústazdy kózge ilmeytin kýige jettik, mektepte tayaqqa jyqsada elemeytin boldyq. Qosylyp jamandaytyn boldyq. (sol jandardy mektepke әkelip bir apta múghalim etse ghoy, basynan keshse qadirin biler me edi.)

Ústazdardyng ózi degenimiz:

- Qadiri qashqan mamandyqqa bilikti barmaytyn boldy. Qarynnyng qamyn oilaghandar aqshany kim jaqsy tólese, kim júmsaq oryndyq syilasa soghan qaray jýgirdi de, ústazdar degenning kóp sandysy biliksiz, bilimsiz kýige jetti. Ózi onala almay jýrgen mamandyqtyng odan әrmen qúty qashty.

Sonymen býgingi qoghamnyng ústazdar (bәri emes әriyne kóp sandysy, ókinishke oray ashy da bolsa shyndyq) mamandyq iyelerining eng tómengi satysy bolyp, eng nasharlar, syrttay bilim alghandar, әitpese satyp alghandar men tanysy barlar ústaz atanyp, últ bolashaghyn úsaqtatyp barady.

Sózimiz dәleldi bolsyn:

Birde 30 jyldan astam uaqytyn mektepte ótkizgen ústazdan balanyzdy qazirgi mektepterde oqytqynyz kele me - degenimde әlgi ústaz:

- Joq, kónilim tolmaydy, - degen edi. Ózi ústaz bolyp jýrgen búl ústazdyng óz balasyn oqytqysy kelmeytin ústazdyng búl sózi biraz shyndyqtyng betin ashsa kerek. (Al men óz balasyn oqytqysy kelmey, al ózgening balasyn oqytuy qylmys der em.)

Qat-qabat qaghazdardan ghana bas almaytyn býgingi oqytu jýiesining shyndyghy mynaghan kelip tireledi:

- Býgingi kýni eng ýzdik ústaz - eshtene sóilemese de bәrin jazyp qoyatyn ústaz; eng ýzdik sabaq berushi, ol - qaghazda sabaq dayarlaushy. Yaghni, eng ýzdik ústaz, ol ótirikti shynday, aqsaqty tynday etip qaghazgha týsirushi. Balanyng taghdyry emes, basqarmanyng tekserisi oilandyrady. Al býgingi mektep - kereksiz qaghazdardyng múrajayy!!!

Áriyne oilanatyn jaghday...

 

Ústazgha taghylghan aiyptardyng anyghy men qanyghy

 

Býgin ústazdardy әrkim synap mineytin boldy, synaghan sayyn syny qashty, ózim ústaz bolghandyqtan da, býgingi bizderge taghylghan aiyptardyng anyghy men qanyghyn anyqtap bergim keldi. Turasyn aitayyq. Óitkeni búl is últtyng bolashaghy.

Birinshi aiyp:

- Múghalimderding bilimi nashar.

Búl aiyptyng kelisetin jaghy da, kelispeytin jaghy da bar.

Kelisetinimiz kezindegi armanymen ústaz bolghan, mol bilimimen kelgen qauym búl kýni zeynetke ketti nemese býgin, erteng dep otyr. Al, naryq zamanyna kelip, túrmys taqsiretin qughaly ýzdikterimiz ústaz boludan ýzildi-kesildi bas tartyp, ortashalar men odan keyingiler (onyng ózinde basqa júmystyng tizgini búiyrmaghandar) ústazdyqqa keldi. Óitkeni naryq zandylyghy boyynsha aqshasyz jerge aqymaqtar barady. Sonysmen ashy da bolsa shyny kerek, óz pәnin tórt týgili ýshke әreng biletin shala sauatsyz ústazdardyng qarasynyng qalyndaghany da ótirik emes. Oilanatyn jaghyday әriyne.

Ýiding otaghasynyng basty mindeti otbasyn asyrau bolghandyqtan, er azamattardyng aqsha tabu basty maqsatyna ainalyp, mektepterdegi er múghalimderding sany 10% - gha jetpeytin kýige jettik te, tәrbiyemen tek әielder ainalysty. Búdan baryp qyz minezdi, nәzik er balalar kóbeide.

Álemning ekinshi ústazy Ál- Faraby babamyz: «Adam da gýl siyaqty jaqsy kýtip, baptap tәrbiyelemese qurap qalady» - degen eken. IYә, shyndyq. Ár adam kýndelikti izdenip túruy shart. Onyng ishinde ústazdar eng izdenimpaz boluy kerek. Al, otbasynyng tirligimen, qat-qabat qaghazdan asa almaytyn nәzik jandy ústazdarymyz ben az sandy ústaz atanghan er azamattarymyzdyng izdenu týgili bilmegenin izdeuge de múrshasy kelmeytin kýige keldi.

Olay bolsa bilimdi úpaq kelmeytin kelsede jalghasty izdene almaytyn búl mamandyq iyeleri nasharlamay kim nasharlasyn. Osyndayda qat-qabat qiynshylyqty jenip, ýzdik shәkirtter tәrbiyelep jýrgen ústazdargha basyndy iyip iltipat kórsetpeske sharang joq. Tek jatsan, túrsang sol az sandy bilimdiler mektepten alystamasa eken dep tileysin.

Kelesi aiyp:

- Tek aqsha jinaghandy biledi, әri qosymshagha aqy talap etedi.

Búny da eki jaqty qarastyrghan abzal.

Bir jaghy, ailyghy shaylyghynan aspaytyndar, әr tapsyrmany oryndaugha qaltasynan aqsha shyghara bergenge qaydan dәrmeni jetsin. Onsyz da az ghana ailyq. Ári naryq qoghamynda saghaty sanauly jandar tirshilik ýshin otbasy múghalimdik (repititor) isteui de zandy. Onyng ýstine sapasy nasharlaghan, bilim jýiesinde talaby auyrlaghan qoghamda mekteptegi mindetti bilim izdenushining qajetin qanaghattandyra almasy haq. Sondyqtan biligi jetken múghalimder qosymsha búl salany tabys kózi eteri zandylyq ta.

Ekinshi jaghy: onsyz da jýgi auyr ústazdar jýgin auyrlatyp jalaqysyn kóbeytu ýshin kóptep saghat alady, qosymsha jәne beredi. Búl sabaqtyng ónimin nasharlatady. Biraq, amal ne? Jalaqy qúrghyr jetpeydi, aqsha kóptik etpeydi.

Ýshinshi aiyp:

- Úsaq-týiek ósek dengeyinde.

Negizi ústaz degen úly túlghany búl dengeyge týsiru qasiret bolsa kerek. Ýitkeni balanyz siz jamandap otyrghan adamnyng sózin eshqashan tyndamaydy, ony syilamaydy. Sol dengeyde tәrbiyesiz tәlimsiz úrpaq er jetedi.

 

Ústazyn oilamaghan últtyng bolashaghy búlynghyr

 

Osy kýni ústaz degen úghym kimdi oilantady? Ústazdyqqa kimder barady degen súraqqa jýgineyikshi. Osy jerde mektepte bolghan myna bir oqighany kiristirgim keledi.

Birde bir apay ózine kóp kómektesken bir oqushygha:

- Balam, múghalim bol, - degen edi. Álgi oqushy shoshynghanday:

- Apay, qarghamanyzshy, - deydi. Sonda biz ústaz bol degen úlaghatty sózdi qarghys dengeyine týsirdik. Osydan baryp ústazdyq qún әlsiredi.

Býgin kimder ústazdyq mamandyqqa týsedi?

Birinshi - bayqamay, aqyl beretin adam bolmay ústazdyq mamandyqqa týsip ketkender, búlar birshama jaqsy oqyghandar, biraq óz aqyly tolghanda diplomy boyynsha mamandyghyn jalghastyrmaydy kóp sandysy.

Ekinshi - basqa mamandyqqa ÚBT-da alghan úpayy jetpey ústazdyqty amalsyz 3-shi ne 4-shi mamandyqqa tandaghandar (eng tómen balmen týsuge bolatyn mamandyq bolghandyqtan). Al, endi kýtiniz. Siz ózi ýshke nemese ekige oqyghandar balanyzdy beske oqytady dep. Búl ertegi.

Ýshinshi - tek diplom ýshin oqityndar. Biraq jaqsy jeri múndaylar mektepke múghalim bolyp barmaydy.

Búghan dәlel, birde, jaqyn dosym auyldaghy ózi oqyghan mektepting jayyn aitty. Onyng aituynsha 400-den astam bala oqityn auyldyq mektepte zeynet jasyna jetken eki múghalim, oblystaghy kolledjding kýndizgi bóliminde oqyghan eki múghalim, memlekettik uniyversiytetting kýndizgi bólimin tәmamdaghan ýsh múghalim bar eken. Al, qalghan eluge juyq múghalim syrttay oqyghandar, satyp alghandar nemese mýlde basqa mamandyq oqyghandar. Estip otyryp 400 balanyng taghdyry ýshin jylaghym keldi. Biraq... múnday auyldar qanshama? Astanalyqtardyng jayy ózimizge týsinikti bolghanda.

Ár bala ústazdan tәlim alady, al, balasynyng bolashaghy oilantpas ata-ana bolmasa, ústaz turaly oilanbaytyn qogham bolmauy kerek.

 

Ústazgha bagha - úrpaqqa bagha

 

Suda jýzgen kemening izi qalmaydy,

Qalsa da lezdik tolqyndar legi jalmaydy,

Basylsa eger tarih betine izgi izin,

Dauyl, tolqyn mәngi óshire almaydy,

Izsiz qalu adamzat ýshin jan qayghy, - dep jyrlaghan qazaqtay úly halyqtyng úrpaghyn tәrbiyelep, artyna sansyz shәkirt, mol daryn iyelerin ertken ústazdardyng joly - úly jol edi, әriyne.

Jaqsynyng jaqsylyghyn ait núry tasysyn demey me jәne sol atam qazaq. Árkim jeke bastyng qamymen ketken búl kýnde, bas sharuasyn bala tәrbiyesine almastyrghan ústaz qauymyn úlyqtau, syilau әrbir óser úrpaqqa búltartpas borysh bolsa kerek.

Qat-qabat tirligin qayyryp qoyyp, ýiinde bala, júmysynda jәne bala tәrbiyelegen qaytpas qajyrly ana, daryndy ústazdyng joly edi - biz týsken búl shiyr. Búl jol әr adamgha ónege jol, qaytpas qajyr syilaytyn, baghyt baghdar beretin jol edi.

Úly Ybyray, Shoqan, Abaylar bastap «últty týzeu - úrpaqty týzeuden, úrpaqty týzeu - ústazdy týzeuden bastalady» - dep úlaghatyn syilaghan últ ústazy Ahmet Baytúrsynúlynan qalghan úly joldy basyp ótken ústazdar erligi óz aldyna bir tóbe edi.

Ústazdardyng basqalar nazar audara bermeytin qasiyetteri de mol. Búl qasiyetter әr azamatqa baghyt bolsa degen izgi tilek bizden.

Aytalyq, qaytpas erligi, otbasynyng týgemes tauqymetin, mektepting sharuasymen qatar alyp jýrip, qatar terbetu ekining birining qolynan kelmes erlik. Búl - ústaz armany bolu kerek!Ózgening balasy dep jýrip óz balasyn úmytqan ústazdarymyz qanshama!

Ústazdy syilay bileyik, úlyqtay bileyik. Al, úlyqtaugha tolmaytyn ústaz - ústaz bolmaghany abzal!

 

Últ bolam desen, ústazyndy týze!

 

Damyghan kez-kelgen elde ústaz mamandyghy nómiri birinshi mamandyq. Eng ýzdik mektep týlegi sol mamandyqqa týsedi, eng joghary jalaqyny ústazdar qauymy alady. Eng jaqsy jaghday ústazdardiki. Sol ýshin de sol elderding oqu-aghartu isi qaryshtap damyp, ghylym tehnikasy bizge quyp jetkizbey barady. Al, bizde bәri kerisinshe.

Men osy barysta últ bolam deseng ústazyndy týze degen úrandy ústanyp, búl mәselening kezek kýttirmeytin mәsele ekenin eskertemin. Ári el aghalarynyng nazaryna mynaday sheshu jolyn jolgha qoyar em.

Birinshi - ústazdyq mamandyghyn birinshi joghary dengeydegi mamandyq dәrejesine kóteru kerek. Búl ýshin ústazdardyng jalaqysyn jogharylatu kerek, әri uniyversiytettegi ústazdyq mamandyqta tәrbiyelenip jatqan mamandyq iyelerine basa nazar audaru kerek.

Ekinshi - ústazdardy jappay synaqtan ótkizu kerek. Múnda jinaghan jәne jazghan qaghazymen jylyna bir ret әdil týrde óz mamandyqtarynan emtihan alu kerek. Múnda qazirgi dәrejede ÚBT-ny ústazdardyng ózine jýrgize salu jetkilikti. (Sonyng ózinen sýrinetinder jetip artylady. Qorqatyndar mektepke jolamay-aq qoysyn.) Sýringender mamandyghyn auystyrsyn nemese qaytadan keminde bir-eki jyl dayarlaudan ótui kerek.

Ýshinshi - qaghazbastylyqty azaytyp mýghalimderding shygharmashylyq júmysyna mәn beru kerek. Múghalimderdi ótirikke toly qalyng qaghazyna qarap emes, shәkirtining nәtiyjesimen baghalaytyn kýige jetuimiz kerek.

Tórtinshi - qazirgi kezdegi, ailyq, kýndik, toqsandyq kurstardy joyyp ornyna múghalimderdi óz mamandyghy boyynsha keshendi dayyndaytyn baghdarly jyldyq kurstardy úiymdastyru kerek.

Besinshi - memlekettik baqylaudy kýsheytip, múghalimderding oqushygha ózi qoyghan baghasy arqyly múghalimderdi baghalamay әr dengeydegi әkimshilik baghalaulardy jandandyru kerek. Múnyng ózi ótirik qaghaz bolyp ketui ýshin júmys jasalyp jýr búl kýni.

Altynshy - múghalimderdi marapattaudy jәne túrmystyq qamtamasyz etudi úmyt qaldyrmau kerek. Respublikalyq, Halyqaralyq olimpiada ýzdikterin tәrbiyelegen jәne basqa da jetistikke ie shәkirtter tәrbiyelegen ústazdardy qomaqty syilyqtarmen nemese túrghyn ýy siyaqty mәselesin sheship jas úrpaqtyng ústazdyqqa degen qyzyghushylyghyn arttyrugha jәne ústazdar arasyndaghy bәsekelestikke úmtylugha jol ashyluy kerek. Áriyne, búl jerde jemqorlyqqa jol bermeu manyzdy.

Jetinshi - múghalimdikke júmysqa qabyldaudy departament nemese әkimdik arqyly tikeley qadaghalap, múghalim bolamyn degen bilikti mamandardyng jas degen jeleumen júmyssyz qalyp ornyna tanystyqpen kirgen shala mamandardy jong kerek. Ári memleket boyynsha syrttay bitirgen әr qanday adamdy ústazdyqqa jolatpaghan abzal.

Ústaz - últ bolashaghynyng ainasy. Sondyqtan búl isti eshqashan ertenge qaldyrugha bolmaydy. Ústazdarymyzdyng úlaghaty kemimesin, últymyzdyng ruhy әlsiremesin, úyaty kemimesin, úlylyghy artsyn desek búl isti qogham bolyp qolgha alayyq. Biylik oilansyn!

Abai.kz