Júma, 29 Nauryz 2024
Talqy 2049 16 pikir 1 Nauryz, 2023 saghat 11:57

AES qúrylysy: Jemqorlyq dep qorqudyng keregi joq

«Qazaqstannyng damuy ýshin atom elektr stansasyn salu kerek. Múndayda tәuelsizdik alghaly beri tolyqqandy jandandyra almaghan qayta óndeushi salany ayaghynan tik túrghyzyp, ekonomikamyzdy diyversifikasiyalaugha aqyry qol jetkize alar edik». Elektr jabdyqtary saudasy salasyndaghy kәsipker Azat Qonysbek bizding basylymgha bergen súqbatynda osylay dedi.

Kәsipker Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyng búl arada halyq pikiri nazargha alynady degenin algha tarta otyryp, AES qúrylysyna qatysty óz oi-pikirimen bólisti.

– Mening biluimde, qazir AES salynatyn oryn anyqtalyp qoydy. Búl – Almaty oblysyndaghy Ýlken auylynyng many. Ghalymdar aldyn ala zertteu jýrgizip, sol arany layyq dep tanyp, belgilegen eken. Sondyqtan oghan qarsy aitar dauym joq. Endigi kezek AES-ty kim salady? Búl býkil qogham ýshin ózekti mәsele desem, artyq aitpaghan bolar edim. Qazaqstan vendor tandauyna qatysty sheshim qabyldauy kerek endi, – deydi ol.

Óz kezeginde, ol býgingi tanda fransuzdardyn, shvedtin, beligiyanyng tehnologiyasy eng ozyghy dep sanaydy.

– Fransiyada alynatyn elektrding 80 payyzy AES-qa tiyesili. Shvesiyada – 75 payyz, Beligiyada – 65 payyz. Osy jaghynan alghanda, fransuzdardyng tehnologiyasyna arqa sýiesek, mýlde útylmas edik dep aitar edim. Jalpy, olardyng búl baghyttaghy tәjiriybesi mol. Fizika salasynda alghashqy Nobeli syilyghyn alghandar da osy elding ghalymdary. Tipti, mektepte himiya men fizika pәnderi arqyly belgili, poloniy, radiy syndy elementterdi ashqan ataqty erli-zayypty ghalymdar Pier men Mariya Kury de Fransiya azamattary. Múnda Kury atyndaghy ghylymy institut ta bar irgetasy ejelden qalanghan. Aytayyn degenim, qay jaghynan alsaq ta AES qúrylysyna qajetti tehnologiyalardyng eng ozyghy Fransiyagha tiyesili. Búl – birinshiden, – deydi Azat Qonysbek.

Ekinshiden, onyng aituynsha, múndayda jemqorlyq, taghysyn taghy dep bas auyrtudyng keregi bolmaydy. Óitkeni Fransiya – eurostandart, myqty dengey, zang men kelisimsharttardyng qatang saqtaluynyng kepili.

– Kәsipker bolghan son, mysaly men әrtýrli eldermen júmys isteymin. Áriyne, europalyq tauar qymbattau, biraq kez kelgen kәsipker, kez kelgen investor ýshin manyzdy kepildik bar búl arada. Europada kelisimshart jasaldy ma, ony eshkim búzbaydy. Kepildik berdi me, ol kórsetilgen merzimine deyin jaramdy bolady. Jalpy, túraqtylyq qoy. «Oybay, qashan meni aldap ketedi, qay jaghymnan qaysysy kelip tartyp, iship-jep ketedi» dep esh alandamaysyz. AES-qa evrostandart dengeyinde qadalaghau bolady degendi bildiredi búl. Sebebi olar kepildik beredi, soghan say qúqyqtyq túrghyda halyqaralyq amal-qadamdar qabyldaydy. Ýshinshiden, AES degen bir memleketting qarauyndaghy strategiyalyq nysan ghana emes. Mindetti týrde múndayda Qazaqstan MAGATE-ning missiyalyq tobymen údayy júmys isteytin bolady. Al halyqaralyq qadaghalau barda alandaugha negiz joq, – deydi ol.

Kәsipker, eng bastysy, Qazaqstangha AES ekonomikalyq sekiris ýshin qajet ekenin naqtylaydy.

– Memleket basshysy: «2030 jyly Qazaqstanda elektr energiyasynyng jetispeushiligi bayqaluy mýmkin. Sondyqtan, osy mәseleni qazir sheshuimiz qajet. Búl bizding býkil halyqtyng mýddesine qatysty» dep dúrys aityp otyr. Ózimizding AES-imiz bolsa, onda elimizde tehnologiyalyq iri óndirister ashylyp, búghan deyin qúra almaghan qayta óndeushi salany damytyp, ekonomikany diyversifikasiyalaugha aqyry qol jetkize alar edik, – deydi kәsipker.

Qazaqstan qazir 4 kompaniyadan túratyn short-paraq jasaqtady. Atap aitqanda, Reseyding Rosatom, Qytaydyng CNNC, Ontýstik Koreyanyng KHNP jәne Fransiyanyng EDF kompaniyalary. Barlyghymen kelissóz birdey dengeyde jýrip jatyr. Ázirge eshqaysysyna da basymdyq berilip otyrghan joq.

Osy kompaniyalar úsynatyn reaktorlardyng quaty shamalas: 1200 – 1400 MVt.

Qaztay Ayana Serikqyzy

Abai.kz

16 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1567
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2261
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3552