Maghan emes qazaqqa tynyshtyq kerek. Men qazaqpyn, demek, maghan da tynyshtyq kerek. Jә, qyzyq bop jatsa basynan  bastayyq.

Maghan emes qazaqqa tynyshtyq kerek. Men qazaqpyn, demek, maghan da tynyshtyq kerek. Jә, qyzyq bop jatsa basynan  bastayyq.

Nauryzdyng songhy eki kýnin tughan ólkede ótkizdim, bir jaghdaylarmenen. Auyl aqsaqaldarymen  súhbattasudyng reti keldi. Auyl jastarymen әngime-dýken qúrugha uaqyt taptyq. Týigenim: «qazaq auyldary damyghan 30 elding azamaty bolugha dayyn emes». (Qazirgi qazaq biyligining opponentteri aitatyn tanymal argument mynau: «2050 jylgha deyin emes,  tәuelsizdik alghannan bergi osy uaqytqa deyin-aq  damyghan 10 elding qatarynda bolugha Qazaqstannyng baylyghy jetedi»). Sebebi, jasy bolsyn qarty bolsyn dúrys oilau jýiesin ómirlerining serigi dep bilmeytin siyaqty. Eldik, halyqtyq úghym, týsinik toqyraugha úshyraghan. Bireudi keleke etip kýluge de qarsy emes siyaqty ma, qalay? Onyng ýstine, qarty 100 gramm dep eljireydi. Jasy odan asyp qayda barsyn. Keshegi Qúnanabaylar qanday edi? Ata dәstýrdi oilap, úrpaghynyng qamyn jegen solardy ansap ketedi ekensing osyndayda. Halyq arasynda  órkeniyetti sanany qalyptastyrmay, adamgershilik sanasyn týzetpey jatyp memleketting jarylqauyn  talap etu aqymaqtyng isi eken. ( Ámirjan agham Qosanov aitqanday, aldymen әrkim óz sanasynda ózi referendumyn ótkizui tiyis). Qazir qazaq ýshin Almatyda «últ ziyalylarynyn»  ótkizgen úrandy jiynynan góri, «bir qazaqqa bir kitap oqytu» pozisiyasyn ústanu paydaly ma dep qaldym. Qasiyetti Qúrannyng «Oqy» dep bastaluynyng syry terende eken. Keshegi Ibrahim (Abay) soqyr halyqty sauatsyz-nadan dep aitqanynyng mәnisi óte terende jatyr. Alash arystarynyng oiyn týsingendey boldym. Halyq aghartushylyghymen ainalysu qajet eken әrbir sanaly, bilimdi qazaqqa (Japoniyada ortasha esep boyynsha әrbir japon bir jylda 4 kitap oqidy eken).

Az-kem bolsada bauyrlarymmen әngimelestim, ózimning «memleketshildigime» basyp sóz arasynda «iri-iri» әngimelerdi aityp  qalghan boluym kerek. Auyldan qaytar kezimde janashyr bir aghayynym: «Tynysh jýr, anau aitty mynau aitty dep dalbasalay bermey,  jaman múryn sasyq iyiske ýiir keledi» dep saldy (BAQ baqylap jýrgen bauyrlarymyz neni menzep túrghanyn bayqaghan bolar). Oilanyp qaldym. Sayasy әngimeden «master-klass» kórsettim-au degen oiymnan ainyp sala berdim.

Qazir sayt kóbeyip ketti. Qazaq tildi sayttargha da qaryq bolyp qaldyq. Jaqsy. Biraq bir «no» bar. Kim neni qalasa sony salady saytyn janartu ýshin. Sayt basshylyghynda «deni dúrys adam» otyrsa jaqsy, әitpese...

Áytpese, (bir kezderi) qazaq oppozisiyasy dep sanalatyn ortanyng sózin ústaghandardyng juany  Ámirjan agham Qosanovtyng ózi elding osy kýnge deyin jetken jetistikterin tolyghymen joqqa shygharmaytyndyghyn eskersek, onda sol ortanyng shabaqtary sanalatyndardyng saghat sayyn «qúlash-qúlash» maqala jazyp, Qazaqstannyng atyn estigende qúsqyng keletin jaghdaygha jetkizgisi keluinin  sebebi nede eken? Rasymende qyzyq súraq. Olar da últty sýiedi, elding ertenine alandaydy (dep oilayyq). Biraq  әr nәrsening óz joly men jóni bar emes pe di. Mәselen, ózinizdi shynayy músylmanmyn deuiniz ýshin siz Islamnyng 5 paryzyn jәne basqada paryzdaryn oryndauynyz qajet. (Onsyz siz qansha jerden aqtalsanyzda shynayy músylman eseptelmeysiz). Abay: «Alla degen sóz jenil, Allagha auyz jol emes. Yntaly jýrek, shyn kónil. Ózgesi haqqa qol emes»- dep  «jýregim taza» degen qauipti sindromnyng aldyn aludy oilaydy. Dәl osy siyaqty, siz ózinizdi últtyng shynayy janashyrymyn, patriotpyn, memleketshilmin deuiniz ýshin belgili bir mindetterdi oryndauynyz qajet (Jay ghana «elim» degenning bәri patriot emes bolar. Patriottyq  sayttaghy pikir bildirushilerding «mine naghyz azamat» degenimen ólshenbese kerek-ti).  Jalpy, biz patriot úghymyn qalay týsinip jýrmiz? Ataqty «Birjan sal» filimin týsirgen ardaqty aghamyz Doshan Joljaqsynovsha aitar bolsaq: «Últym ýshin tap qazir kýre tamyrymdy kesip jiberip, u ishuge de dayarmyn» deytinderding sózining bәri ótirik. Óz kәsibim arqyly halyqqa paydaly dýnie jasay bilsem, qazaqqa birdene aita alsam, sonyng ózin últqa jasalghan qyzmetting zory» - dep úghynyp jýrmiz be? Al memleketshil, últjandy degendi Patshanyng dymyn qaldyrmay sybap, Parlament pen Ýkimet atqarghan sharuanyng barlyghyna senimsizdik bildirip, mәngýrt sanau dep týsinseniz onda sizding de onghanynyz shamaly.

Qúp kórdik delik. Bizding memlekette problema shash etekten. Ózgeler «kórinbeytin plash» oilap tauyp jatqanda bizding teri iyleuge de iykemsiz ekendigimiz ayanyshty-aq. Biraq keyde sol ózgelerding tarihyn, tarihiy-geografiyalyq ornyn jәne basqada jaghdaylaryn eskerudi úmytyp ketetinimizdi moyyndaytyn bolarsyz.

Jaraydy, qay elde problema joq eken? «Mynau el keremet. Osynday qoghamdy qúruymyz kerek» - dep qay eldi kórsetesiz. Qay el ekenin taptynyz ba? Onda sol jaqqa qonys audarynyz da tәtti ghúmyr keship kóriniz. Biraq bir kezderi dýrkiregen Súltan Beybarystyng qúsa bolghanyn úmytpaghaysyz.

Hosh delik. Qazaqta jalghyz Qzaqastan bar! Bir kezderi (2011-2012j.j.) «Qazaqtyng Qaharmany» atalyp kete jazdaghan Bolat agha Atabaevta sol Qazaqstannan basqa jaqqa ketpeymin dep «uәde» bergen bolatyn bir kezderi. Ol kisi qazir «Opelidin» otanynda jýr. Aytayyn degenim mynau ghoy: Bolat agha «patriot», «memleketshil», «últjandy» degen qasiyetti ataulardy qate týsinip qaldy-au shamasy. «Elimning baqytty boluy ýshin shaytanmen de bir bolamyn» dep aitugha qalay qoryqpady eken. Áytpese, ateistik qoghamnan әreng degende qútylyp, endi ghana Qúdayymyzdy tanyp jatqanda shaytannyng ne keregi bar edi? Izgilikke negizdelip qúrylmaghan qandayda bir jýiening sony qayyrly bolmaytyny dausyz. Qayyrly boluy әdirem qalsyn, kesapat pen qasiretke dushar etetindigi anyq. Kerisinshe, «Otandy sýy imnnan» dep ataly sózin aityp, isine (oppozisiyanyng belsendisi bolghan kezinde) «bismillәsin» aityp kiriskende, bәlkim jaghday basqasha bolar ma edi. Biraz halyq auzyna qaraghan shaqta dualy sózderi bar qazaqtyng qúlaghyna jetip, tәp-tәuir ónegeli qariya bolar ma edi. Jә, búl alpystaghy qariyagha aqyl aitqandyghymyz emes, keyingige ýlgi bolsa degen oiymyz ghoy.

Negizi, «patriot», «memleketshil», «últjandy» degen úghymnyng barlyghy da «adamgershilik» pen «imandylyq» degen úghymnyng ishinen  tabylady. (Búl oiymyzdy «Qazaqstan Últtyq arnasyndaghy» «su jana» baghdarlama «Ashyq әngimege» kelgen Erlan Qarinnin pikiri de quattay týsti. Odan әri terendep, ghylymiy-filosofiyalyq oy qozghap sharshamay-aq qoyayyq. Qazaqtyng atam zamannan beri músylman bolghandyghyn dәleldep  jatpay-aq ta qoyalyq. Alangha shyghudy nasihattap, «Nazarbaev, ket! Nazarbaev, kel» demey de patriot bolugha bolady. Bastysy, ising men sózing jәne oiyng bir-birimen ýilesip jatsyn. Ol izgilikke negizdelsin. Kim bolsang da óz isinde kóshbasshy bolyp, ózgelerge ýlgi bolsang jetip jatyr.

Qayta beybitshilik pen tynyshtyqty nasihattau naghyz azamattyng isi. Sebebi, Otanynyzdyng órkendeui ýshin sizding qosar eng ýlken ýlesiniz óz elinizde beybitshilikting boluyna ýles qosuynyz. Úly isterding barshasyda beybitshilik zamanynda oryn alady. Ne kerek, beybitshilikting  berer kapitaly kóp.

Eng aldymen elde imandylyq etek jaiy ýshin beybitshilik jaghdayy auaday qajet. Áytpese, qolyna avtomat ústap alyp, jarylghaly jatqan granattan qashyp bara jatyp dindi jetkizu jәne  úghynu әste mýmkin emes shyghar.  Ekonomikalyq damudy jedeldetu ýshin «ekonomisterding basynan» búryn manyzdyzysy eldegi tynyshtyq pen beybitshilik ekenin úmytpanyz. Investisiya tartyp, sheteldik «kóreremenderge» elinizdi tamashalattyrghynyz kelse, memlekettegi beybitshilikting saqtaluyna kónil bóliniz. Qysqasy ne de bolsa «qara nan men qara suyndy uayymsyz ishkenge ne jetsin?» dep ótken atalardyng úrpaghy ekenimizdi úmytpayyq. Aytyp otyrghan «uayymy» tynysh zaman bolsa eken degen armany ghoy.

Endi mynaghan kónil bóleyik. Janaghy «sasyq iyiske qúmar jaman múryndar» anany, mynany sóz qylyp aitady. Keyde ótirikti shynday, shyndy Qúday  úrghanday etip jazyp jatqandaryn kózimiz shalyp qalady. IYdeologiya zamany ekenin týsinedi bәtshagharyn. Áyteuir  qúlaghyna sinire bersen, bir kýni bolmasa bir kýni halyqtyng búlqan-talqany shyghyp «vulkanday» atqylaytynyn boljap otyr. Aldanyp, arbalyp qalyp jýrmeyik. Bir jauyzdyqty joyamyz dep, on qaterge tap bolmayyq. Aughan eli sekildi demokratiyany emes, tәp-tәtti týs kórudi armandap qalmayyq. Ol ýshin Sizding «jaman múryndargha» aitar jauabynyz dayyn bolu kerek, ol: «tynyshtyq kerek, ainalayyn»!

Dúrys aitasyz! Siz jogharydaghy aitylghandardyng barlyghynda bilesiz. Biz tek qaytalap esinizge salyp otyrmyz ghoy (Bizdiki, memlekettik mәselege kenirek tanymmen qarasaq degen úsynys qana).

P.S. Payghambarymyz (s.gh.s): «Menen keyin Payghambar keler bolsa, ol Hattabúly Omar bolar edi» - degen eken. Sol Omar: «Ózgeni týzetking kelse - ózinnen basta» depti  aghayyn!

Abai.kz