ماعان ەمەس قازاققا تىنىشتىق كەرەك. مەن قازاقپىن، دەمەك، ماعان دا تىنىشتىق كەرەك. ءجا، قىزىق بوپ جاتسا باسىنان  باستايىق.

ماعان ەمەس قازاققا تىنىشتىق كەرەك. مەن قازاقپىن، دەمەك، ماعان دا تىنىشتىق كەرەك. ءجا، قىزىق بوپ جاتسا باسىنان  باستايىق.

ناۋرىزدىڭ سوڭعى ەكى كۇنىن تۋعان ولكەدە وتكىزدىم، ءبىر جاعدايلارمەنەن. اۋىل اقساقالدارىمەن  سۇحباتتاسۋدىڭ رەتى كەلدى. اۋىل جاستارىمەن اڭگىمە-دۇكەن قۇرۋعا ۋاقىت تاپتىق. تۇيگەنىم: «قازاق اۋىلدارى دامىعان 30 ەلدىڭ ازاماتى بولۋعا دايىن ەمەس». (قازىرگى قازاق بيلىگىنىڭ وپپونەنتتەرى ايتاتىن تانىمال ارگۋمەنت مىناۋ: «2050 جىلعا دەيىن ەمەس،  تاۋەلسىزدىك العاننان بەرگى وسى ۋاقىتقا دەيىن-اق  دامىعان 10 ەلدىڭ قاتارىندا بولۋعا قازاقستاننىڭ بايلىعى جەتەدى»). سەبەبى، جاسى بولسىن قارتى بولسىن دۇرىس ويلاۋ جۇيەسىن ومىرلەرىنىڭ سەرىگى دەپ بىلمەيتىن سياقتى. ەلدىك، حالىقتىق ۇعىم، تۇسىنىك توقىراۋعا ۇشىراعان. بىرەۋدى كەلەكە ەتىپ كۇلۋگە دە قارسى ەمەس سياقتى ما، قالاي؟ ونىڭ ۇستىنە، قارتى 100 گرامم دەپ ەلجىرەيدى. جاسى ودان اسىپ قايدا بارسىن. كەشەگى قۇنانابايلار قانداي ەدى؟ اتا ءداستۇردى ويلاپ، ۇرپاعىنىڭ قامىن جەگەن سولاردى اڭساپ كەتەدى ەكەنسىڭ وسىندايدا. حالىق اراسىندا  وركەنيەتتى سانانى قالىپتاستىرماي، ادامگەرشىلىك ساناسىن تۇزەتپەي جاتىپ مەملەكەتتىڭ جارىلقاۋىن  تالاپ ەتۋ اقىماقتىڭ ءىسى ەكەن. ( ءامىرجان اعام قوسانوۆ ايتقانداي، الدىمەن اركىم ءوز ساناسىندا ءوزى رەفەرەندۋمىن وتكىزۋى ءتيىس). قازىر قازاق ءۇشىن الماتىدا «ۇلت زيالىلارىنىڭ»  وتكىزگەن ۇراندى جيىنىنان گورى، «ءبىر قازاققا ءبىر كىتاپ وقىتۋ» پوزيتسياسىن ۇستانۋ پايدالى ما دەپ قالدىم. قاسيەتتى قۇراننىڭ «وقى» دەپ باستالۋىنىڭ سىرى تەرەڭدە ەكەن. كەشەگى يبراھيم (اباي) سوقىر حالىقتى ساۋاتسىز-نادان دەپ ايتقانىنىڭ ءمانىسى وتە تەرەڭدە جاتىر. الاش ارىستارىنىڭ ويىن تۇسىنگەندەي بولدىم. حالىق اعارتۋشىلىعىمەن اينالىسۋ قاجەت ەكەن ءاربىر سانالى، ءبىلىمدى قازاققا (جاپونيادا ورتاشا ەسەپ بويىنشا ءاربىر جاپون ءبىر جىلدا 4 كىتاپ وقيدى ەكەن).

از-كەم بولسادا باۋىرلارىممەن اڭگىمەلەستىم، ءوزىمنىڭ «مەملەكەتشىلدىگىمە» باسىپ ءسوز اراسىندا «ءىرى-ءىرى» اڭگىمەلەردى ايتىپ  قالعان بولۋىم كەرەك. اۋىلدان قايتار كەزىمدە جاناشىر ءبىر اعايىنىم: «تىنىش ءجۇر، اناۋ ايتتى مىناۋ ايتتى دەپ دالباسالاي بەرمەي،  جامان مۇرىن ساسىق يىسكە ءۇيىر كەلەدى» دەپ سالدى (باق باقىلاپ جۇرگەن باۋىرلارىمىز نەنى مەڭزەپ تۇرعانىن بايقاعان بولار). ويلانىپ قالدىم. ساياسي اڭگىمەدەن «ماستەر-كلاسس» كورسەتتىم-اۋ دەگەن ويىمنان اينىپ سالا بەردىم.

قازىر سايت كوبەيىپ كەتتى. قازاق ءتىلدى سايتتارعا دا قارىق بولىپ قالدىق. جاقسى. بىراق ءبىر «نو» بار. كىم نەنى قالاسا سونى سالادى سايتىن جاڭارتۋ ءۇشىن. سايت باسشىلىعىندا «دەنى دۇرىس ادام» وتىرسا جاقسى، ايتپەسە...

ايتپەسە، ء(بىر كەزدەرى) قازاق وپپوزيتسياسى دەپ سانالاتىن ورتانىڭ ءسوزىن ۇستاعانداردىڭ جۋانى  ءامىرجان اعام قوسانوۆتىڭ ءوزى ەلدىڭ وسى كۇنگە دەيىن جەتكەن جەتىستىكتەرىن تولىعىمەن جوققا شىعارمايتىندىعىن ەسكەرسەك، وندا سول ورتانىڭ شاباقتارى سانالاتىنداردىڭ ساعات سايىن «قۇلاش-قۇلاش» ماقالا جازىپ، قازاقستاننىڭ اتىن ەستىگەندە قۇسقىڭ كەلەتىن جاعدايعا جەتكىزگىسى كەلۋىنىڭ  سەبەبى نەدە ەكەن؟ راسىمەندە قىزىق سۇراق. ولار دا ۇلتتى سۇيەدى، ەلدىڭ ەرتەڭىنە الاڭدايدى (دەپ ويلايىق). بىراق  ءار نارسەنىڭ ءوز جولى مەن ءجونى بار ەمەس پە ءدى. ماسەلەن، ءوزىڭىزدى شىنايى مۇسىلمانمىن دەۋىڭىز ءۇشىن ءسىز يسلامنىڭ 5 پارىزىن جانە باسقادا پارىزدارىن ورىنداۋىڭىز قاجەت. (ونسىز ءسىز قانشا جەردەن اقتالساڭىزدا شىنايى مۇسىلمان ەسەپتەلمەيسىز). اباي: «اللا دەگەن ءسوز جەڭىل، اللاعا اۋىز جول ەمەس. ىنتالى جۇرەك، شىن كوڭىل. وزگەسى حاققا قول ەمەس»- دەپ  «جۇرەگىم تازا» دەگەن قاۋىپتى سيندرومنىڭ الدىن الۋدى ويلايدى. ءدال وسى سياقتى، ءسىز ءوزىڭىزدى ۇلتتىڭ شىنايى جاناشىرىمىن، پاتريوتپىن، مەملەكەتشىلمىن دەۋىڭىز ءۇشىن بەلگىلى ءبىر مىندەتتەردى ورىنداۋىڭىز قاجەت (جاي عانا «ەلىم» دەگەننىڭ ءبارى پاتريوت ەمەس بولار. پاتريوتتىق  سايتتاعى پىكىر بىلدىرۋشىلەردىڭ «مىنە ناعىز ازامات» دەگەنىمەن ولشەنبەسە كەرەك-ءتى).  جالپى، ءبىز پاتريوت ۇعىمىن قالاي ءتۇسىنىپ ءجۇرمىز؟ اتاقتى «ءبىرجان سال» ءفيلمىن تۇسىرگەن ارداقتى اعامىز دوسحان جولجاقسىنوۆشا ايتار بولساق: «ۇلتىم ءۇشىن تاپ قازىر كۇرە تامىرىمدى كەسىپ جىبەرىپ، ۋ ىشۋگە دە دايارمىن» دەيتىندەردىڭ ءسوزىنىڭ ءبارى وتىرىك. ءوز كاسىبىم ارقىلى حالىققا پايدالى دۇنيە جاساي بىلسەم، قازاققا بىردەڭە ايتا السام، سونىڭ ءوزىن ۇلتقا جاسالعان قىزمەتتىڭ زورى» - دەپ ۇعىنىپ ءجۇرمىز بە؟ ال مەملەكەتشىل، ۇلتجاندى دەگەندى پاتشانىڭ دىمىن قالدىرماي سىباپ، پارلامەنت پەن ۇكىمەت اتقارعان شارۋانىڭ بارلىعىنا سەنىمسىزدىك ءبىلدىرىپ، ماڭگۇرت ساناۋ دەپ تۇسىنسەڭىز وندا ءسىزدىڭ دە وڭعانىڭىز شامالى.

قۇپ كوردىك دەلىك. ءبىزدىڭ مەملەكەتتە پروبلەما شاش ەتەكتەن. وزگەلەر «كورىنبەيتىن پلاشش» ويلاپ تاۋىپ جاتقاندا ءبىزدىڭ تەرى يلەۋگە دە يكەمسىز ەكەندىگىمىز ايانىشتى-اق. بىراق كەيدە سول وزگەلەردىڭ تاريحىن، تاريحي-گەوگرافيالىق ورنىن جانە باسقادا جاعدايلارىن ەسكەرۋدى ۇمىتىپ كەتەتىنىمىزدى مويىندايتىن بولارسىز.

جارايدى، قاي ەلدە پروبلەما جوق ەكەن؟ «مىناۋ ەل كەرەمەت. وسىنداي قوعامدى قۇرۋىمىز كەرەك» - دەپ قاي ەلدى كورسەتەسىز. قاي ەل ەكەنىن تاپتىڭىز با؟ وندا سول جاققا قونىس اۋدارىڭىز دا ءتاتتى عۇمىر كەشىپ كورىڭىز. بىراق ءبىر كەزدەرى دۇركىرەگەن سۇلتان بەيبارىستىڭ قۇسا بولعانىن ۇمىتپاعايسىز.

حوش دەلىك. قازاقتا جالعىز قزاقاستان بار! ءبىر كەزدەرى (2011-2012ج.ج.) «قازاقتىڭ قاھارمانى» اتالىپ كەتە جازداعان بولات اعا اتاباەۆتا سول قازاقستاننان باسقا جاققا كەتپەيمىن دەپ «ۋادە» بەرگەن بولاتىن ءبىر كەزدەرى. ول كىسى قازىر «وپەلدىڭ» وتانىندا ءجۇر. ايتايىن دەگەنىم مىناۋ عوي: بولات اعا «پاتريوت»، «مەملەكەتشىل»، «ۇلتجاندى» دەگەن قاسيەتتى اتاۋلاردى قاتە ءتۇسىنىپ قالدى-اۋ شاماسى. «ەلىمنىڭ باقىتتى بولۋى ءۇشىن شايتانمەن دە ءبىر بولامىن» دەپ ايتۋعا قالاي قورىقپادى ەكەن. ايتپەسە، اتەيستىك قوعامنان ارەڭ دەگەندە قۇتىلىپ، ەندى عانا قۇدايىمىزدى تانىپ جاتقاندا شايتاننىڭ نە كەرەگى بار ەدى؟ ىزگىلىككە نەگىزدەلىپ قۇرىلماعان قاندايدا ءبىر جۇيەنىڭ سوڭى قايىرلى بولمايتىنى داۋسىز. قايىرلى بولۋى ادىرەم قالسىن، كەساپات پەن قاسىرەتكە دۋشار ەتەتىندىگى انىق. كەرىسىنشە، «وتاندى ءسۇيۋ يمننان» دەپ اتالى ءسوزىن ايتىپ، ىسىنە (وپپوزيتسيانىڭ بەلسەندىسى بولعان كەزىندە) «ءبىسمىللاسىن» ايتىپ كىرىسكەندە، بالكىم جاعداي باسقاشا بولار ما ەدى. ءبىراز حالىق اۋزىنا قاراعان شاقتا دۋالى سوزدەرى بار قازاقتىڭ قۇلاعىنا جەتىپ، ءتاپ-ءتاۋىر ونەگەلى قاريا بولار ما ەدى. ءجا، بۇل الپىستاعى قارياعا اقىل ايتقاندىعىمىز ەمەس، كەيىنگىگە ۇلگى بولسا دەگەن ويىمىز عوي.

نەگىزى، «پاتريوت»، «مەملەكەتشىل»، «ۇلتجاندى» دەگەن ۇعىمنىڭ بارلىعى دا «ادامگەرشىلىك» پەن «يماندىلىق» دەگەن ۇعىمنىڭ ىشىنەن  تابىلادى. (بۇل ويىمىزدى «قازاقستان ۇلتتىق ارناسىنداعى» «سۋ جاڭا» باعدارلاما «اشىق اڭگىمەگە» كەلگەن ەرلان قاريننىڭ پىكىرى دە قۋاتتاي ءتۇستى. ودان ءارى تەرەڭدەپ، عىلىمي-فيلوسوفيالىق وي قوزعاپ شارشاماي-اق قويايىق. قازاقتىڭ اتام زاماننان بەرى مۇسىلمان بولعاندىعىن دالەلدەپ  جاتپاي-اق تا قويالىق. الاڭعا شىعۋدى ناسيحاتتاپ، «نازارباەۆ، كەت! نازارباەۆ، كەل» دەمەي دە پاتريوت بولۋعا بولادى. باستىسى، ءىسىڭ مەن ءسوزىڭ جانە ويىڭ ءبىر-بىرىمەن ۇيلەسىپ جاتسىن. ول ىزگىلىككە نەگىزدەلسىن. كىم بولساڭ دا ءوز ىسىڭدە كوشباسشى بولىپ، وزگەلەرگە ۇلگى بولساڭ جەتىپ جاتىر.

قايتا بەيبىتشىلىك پەن تىنىشتىقتى ناسيحاتتاۋ ناعىز ازاماتتىڭ ءىسى. سەبەبى، وتانىڭىزدىڭ وركەندەۋى ءۇشىن ءسىزدىڭ قوسار ەڭ ۇلكەن ۇلەسىڭىز ءوز ەلىڭىزدە بەيبىتشىلىكتىڭ بولۋىنا ۇلەس قوسۋىڭىز. ۇلى ىستەردىڭ بارشاسىدا بەيبىتشىلىك زامانىندا ورىن الادى. نە كەرەك، بەيبىتشىلىكتىڭ  بەرەر كاپيتالى كوپ.

ەڭ الدىمەن ەلدە يماندىلىق ەتەك جايۋى ءۇشىن بەيبىتشىلىك جاعدايى اۋاداي قاجەت. ايتپەسە، قولىڭا اۆتومات ۇستاپ الىپ، جارىلعالى جاتقان گراناتتان قاشىپ بارا جاتىپ ءدىندى جەتكىزۋ جانە  ۇعىنۋ استە مۇمكىن ەمەس شىعار.  ەكونوميكالىق دامۋدى جەدەلدەتۋ ءۇشىن «ەكونوميستەردىڭ باسىنان» بۇرىن ماڭىزدىزىسى ەلدەگى تىنىشتىق پەن بەيبىتشىلىك ەكەنىن ۇمىتپاڭىز. ينۆەستيتسيا تارتىپ، شەتەلدىك «كورەرەمەندەرگە» ەلىڭىزدى تاماشالاتتىرعىڭىز كەلسە، مەملەكەتتەگى بەيبىتشىلىكتىڭ ساقتالۋىنا كوڭىل ءبولىڭىز. قىسقاسى نە دە بولسا «قارا نان مەن قارا سۋىڭدى ۋايىمسىز ىشكەنگە نە جەتسىن؟» دەپ وتكەن اتالاردىڭ ۇرپاعى ەكەنىمىزدى ۇمىتپايىق. ايتىپ وتىرعان «ۋايىمى» تىنىش زامان بولسا ەكەن دەگەن ارمانى عوي.

ەندى مىناعان كوڭىل بولەيىك. جاڭاعى «ساسىق يىسكە قۇمار جامان مۇرىندار» انانى، مىنانى ءسوز قىلىپ ايتادى. كەيدە وتىرىكتى شىنداي، شىندى قۇداي  ۇرعانداي ەتىپ جازىپ جاتقاندارىن كوزىمىز شالىپ قالادى. يدەولوگيا زامانى ەكەنىن تۇسىنەدى باتشاعارىڭ. ايتەۋىر  قۇلاعىنا سىڭىرە بەرسەڭ، ءبىر كۇنى بولماسا ءبىر كۇنى حالىقتىڭ بۇلقان-تالقانى شىعىپ «ۆۋلكانداي» اتقىلايتىنىن بولجاپ وتىر. الدانىپ، اربالىپ قالىپ جۇرمەيىك. ءبىر جاۋىزدىقتى جويامىز دەپ، ون قاتەرگە تاپ بولمايىق. اۋعان ەلى سەكىلدى دەموكراتيانى ەمەس، ءتاپ-ءتاتتى ءتۇس كورۋدى ارمانداپ قالمايىق. ول ءۇشىن ءسىزدىڭ «جامان مۇرىندارعا» ايتار جاۋابىڭىز دايىن بولۋ كەرەك، ول: «تىنىشتىق كەرەك، اينالايىن»!

دۇرىس ايتاسىز! ءسىز جوعارىداعى ايتىلعانداردىڭ بارلىعىندا بىلەسىز. ءبىز تەك قايتالاپ ەسىڭىزگە سالىپ وتىرمىز عوي (بىزدىكى، مەملەكەتتىك ماسەلەگە كەڭىرەك تانىممەن قاراساق دەگەن ۇسىنىس قانا).

P.S. پايعامبارىمىز (س.ع.س): «مەنەن كەيىن پايعامبار كەلەر بولسا، ول حاتتابۇلى ومار بولار ەدى» - دەگەن ەكەن. سول ومار: «وزگەنى تۇزەتكىڭ كەلسە - وزىڭنەن باستا» دەپتى  اعايىن!

Abai.kz