07.01.1945

ShTR Uaqyttyq ýkimetining Joralar mәjilisi №5 qauly qabyldap, ShTR Uaqyttyq ýkimetining Áskery ister mengermesin qúrudy, Áskery ister mengermesining úiymdastyru, әskery týzim jobalaryn jasaudy Petr Romanovich Aleksandrovqa tapsyrdy.

***

07.01.1945

Ujúnshin men Jushauliyang Jyanjiyeshige telegramma joldap: «Shynjang Áskery isteri qiyn kezenge jetti. Múndaghy jenu-jenilu - artqy shep qamdauyna jәne Kenes Odaghymen bolatyn deplomatiyagha baylanysty bolyp otyr» - dedi.

Jyanjiyeshi dereu Gomindang ýkimeti ortalyq Áskery ister komiyteti artqy shep qamdau bólimining bastyghy Yuifipyngha Batys soltýstik tasjol mekemesining bastyghy Hyjynudy, Qazyna ministrligi Aqsha mekemesining bastyghy Daymynlidy, Shynjang ólkelik Qazyna mengermesining jana taghayyndalghan bastyghy Luiúiyndy, 8-soghys rayony әskery punktynyng bas baqylaushysy Banfudy bastap Shynjangha baryp, astyqpen qamdau, әskery kerek-jaraq jótkeu, qatynas qúraly qatarly artqy shep qamdau mәselelerin sheshuge kirisudi tapsyrdy.

***

08.01.1945

07.01.1945

ShTR Uaqyttyq ýkimetining Joralar mәjilisi №5 qauly qabyldap, ShTR Uaqyttyq ýkimetining Áskery ister mengermesin qúrudy, Áskery ister mengermesining úiymdastyru, әskery týzim jobalaryn jasaudy Petr Romanovich Aleksandrovqa tapsyrdy.

***

07.01.1945

Ujúnshin men Jushauliyang Jyanjiyeshige telegramma joldap: «Shynjang Áskery isteri qiyn kezenge jetti. Múndaghy jenu-jenilu - artqy shep qamdauyna jәne Kenes Odaghymen bolatyn deplomatiyagha baylanysty bolyp otyr» - dedi.

Jyanjiyeshi dereu Gomindang ýkimeti ortalyq Áskery ister komiyteti artqy shep qamdau bólimining bastyghy Yuifipyngha Batys soltýstik tasjol mekemesining bastyghy Hyjynudy, Qazyna ministrligi Aqsha mekemesining bastyghy Daymynlidy, Shynjang ólkelik Qazyna mengermesining jana taghayyndalghan bastyghy Luiúiyndy, 8-soghys rayony әskery punktynyng bas baqylaushysy Banfudy bastap Shynjangha baryp, astyqpen qamdau, әskery kerek-jaraq jótkeu, qatynas qúraly qatarly artqy shep qamdau mәselelerin sheshuge kirisudi tapsyrdy.

***

08.01.1945

1-retki Qúljagha әskery kómek beru soghysynda jeniliske úshyraghannan keyin, Jushauliyang Litiyejýndi Ýrimjiden Jyngha baryp, Qúljagha kómektesu soghysyna qolbasshylyq etuge jiberdi. Litiyejýn sol kýni Jyngha barysymen, Jana 45-diviziya 3-polkining komandiyri Huuynsy, zapas 7-diviziya 19-polki komandiyrining orynbasary Fanuryn, 29-tasymal basqarmasynyng bastyghy Zynshysún, Áue armiya atretining bastyghy Shúiyanmolardan úiymdasqan Jana 2-armiya aldynghy shep qolbasshylyq ornyn qúrdy. Ol arnauly airoplanmen Qúlja kenistigine baryp, Jyanjiyeshynyng «Stalingrat úryhynan da asyp týsetin ruhpen sonyna deyin berik túryndar!» degen telegramma búiryghyn Ayrodrom qatarly bazalarda bekinip jatqan gomindang әskery bólimderine jetkizdi.

***

09.01.1945

Jushauliyannyng Qúljagha kómek beru әskery jobasyna say, Litiyejýn Dahiyanzyda mynaday soghys búiryghyn jariyalady:

1). Jalpy bettik shabuyl osy aidyng 11-kýni bastalady.

2). Shieifyng Dahiyanzy manyna toptalghan әskery bólimderdi bastap, Kógershin asuy arqyly Qúljagha joryq jasaydy. Taghy bir bólim Turasugha soghys ashady.

3). Fanuryn әskery bólimdi bastap, Ashaly asuynan asyp, Qúljagha baghyt alady.

4). Liiishiyang jauapty bolyp, Jynnyng batysyndaghy jerlerdi jәne tas joldy qorghaydy. Sonda-aq, Arasan, Búratala audandarynda «alastau» jýrgizedi.

5). Huuynsy partizandar qosynynyng әskery kýshin múryndyqtay týsu ýshin jana Artaygha shabuyldaghansidy.

6). Jalpy shabuyl kezinde әue armiyasy qúrlyq әskerge sәikesip, әrbir airoplan kýnine birneshe ret úshady.

***

09.01.1945

Ujúnshin Altaydyng uәlii Gauboiiydi shaqyryp alyp, oghan Altaydy qúlshyna ornyqtyrudy, Altay aimaghynda túratyn armiya komandirlerine memleket qorghanysyn nyghaytyp, otan teritoriyasyn qorghau jóninde qúlshynu kerek ekenin jetkizudi talap etti.

***

11.01.1945

AQSh-tyng Ýrimjide túratyn konsuly Uarrit Ujúnshinge Altaydyng uәlii amandasa baryp, AQSh-tyng gazet-jurnaldarynda jariyalap, býkil dýnie jýzining nazaryn audaru ýshin «Qúlja oqighasynyn» jaghdayyn egjey-tegjeyli bilgisi keletinin bildirdi.

***

11-16.01.1945

11-qantar kýni Liiishiyang Ashaly asuyndaghy әskery kýshin kýsheytumen birge, taghy bir batolion әskery kýshin Búratalagha ornalasyp, Arasangha joryq jasaugha jiberdi. 12-qantar jәne 16-qantar kýnderi ilgerindi-keyin Shiyauiynpandy, Laushaupandy (jer attary) basyp alyp, Qarabúhyda Erden partizandar qosynumen tiresti.

***

11-19.01.1945

Gomindang armiyasy Qúljagha әskery kómek beruding jana soghys qimylyn bastady.

Partizandardyng әskery kýshin ainaldyra týsu ýshin, aldymen Symintuzy men Santaydaghy әskery bólimder zenbirekshi bólimderding kýndiz-týni atqylap sәikesuinde jana Artaygha jalghan shabuyl jasady.

Hanuryn bastaghan әskery bólimder Ashaly asuynan shyghyp, teristik qarly asugha joryq jasap, 12-qantar kýni teristik qarly asuyn basyp aldy. olar partizandar atretining tosqauyldap soqqy beruine úshyraghandyqtan, 18-kýni ontýstik qarly asudy әreng basyp alyp, 19-qantar kýni Mazar sayyna kirdi. Sonymen bir uaqytta, Shieifyng bastaghan әskery bólim Kógershin asuyna shabuyl jasap, 12-qantar asudy basyp aldy.

16-qantar kýni Turasudyng ontýstigin basyp aldy. 16-qantar kýni Shieifyng bólimderi Bilikshining manyna jetip, Qúlja airodromyna nebary 20km qaldy.

***

12.01.1945

ShTR Uaqyttyq ýkimetining Joralar mәjilisi №6 qauly qabyldap, ShTR Uaqyttyq ýkimetining Áskery ister mengermesin bekitti. Petr Romanovich Aleksandrovty mengerme bastyghy etip taghayyndady.

Túraqty armiya qúrudy, әskery shen týzimin jolgha qoydy da úighardy. әskery shen - jay әsker, orta komandiyr, agha komandiyr, joghary dәrejeli komandir dep tórt dәrejege bólindi. Pagon men kiyim Kenes Odaghy armiyasynykine úqsatyldy. Pagondar kók, qyzyl, aq týspen jiyektelip, atty, jayau, zenbirekshi әskerlerdi sol arqyly paryqtaytyn boldy.

***

12.01.1945

ShTR Uaqyttyq ýkimetining Qazyna mengermesi №3 búiryghyn jariyalap, Pochta-telegraf, Qatynas-tasymal mekemelerining tez arada Qúlja, Sýidin, Qorghas, Nylqy, Toghyztarau, Tekes, Monghúlkýre, Kýnes, Súmyl qalashyqtarynda qyzmet óteu qúrylymyn qúryp, Qúlja men audandar arasyndaghy Telefon arqyly habarlasudy qalpyna keltirudi úighardy. Sonymen birge, telegramma, jay hat, zakaz hat, aqsha perevod, bes kelege deyingi posolkany pochta arqyly jiberu kәsipterin jolgha qoydy belgiledi.

***

14-19.01.1945

14-qantar kýni partizandar qosyny qaqaghan qatty suyqqa qaramay, traktordyng syrtyn bolatpen qaptap, ishine plimot ornatyp alyp, Ayranbaq qatarly ýsh bekinisti kýndiz-týni atqylap, ondaghy gomindang armiyasyn gomindannyng kómekshi әskerleri keluden búryn typ-tipyl joyyp jibermekshi boldy.

17-qantardan bastap,  ShTR Uaqyttyq ýkimeti búqarany tolassyz attanysqa keltirip, Ashaly asuy men Pәnjim ónirine jiberdi. Olar partizandar qosynymen birge Shieifyng bastaghan kómekke keletin armiyanyng negizgi kýshin Bilikshi sayynda qorshap alyp, minometten oq jaudyrdy.

19-qantar kýni Shieifyng bólimderi jarymynan astamy shyghyndalghandyqtan, sheginuge mәjbýr boldy. Mazar sayyna joryq jasaghan batys bólimshe әskery bólim - Panuryn bólimi soqqydan toz-toz boldy. Partizandar qosyny olardy qua soqqylap, Turasugha deyin quyp baryp, Kógershin asuynan asyryp tastady. Gomindang armiyasynyng Qúljagha kómek beru soghysy birjolata jeniliske úshyrady.

Búl joly gomindang armiyasynan bir myng ýsh jýzdey adam óldi jәne jaralandy. 160 shamaly opiyser qolgha týsti. Partizandar qosyny 3 minmet, 20-day auyr-jenil púlemet,, 700 dey myltyq olja týsirdi.

***

16.01.1945

ShTR Uaqyttyq ýkimetining Joralar mәjilisi №8 qauly maqúldap, mynaday úigharym jasady:

1). Oqu-aghartu mengermesine qarasty mәdeny múralar basqarmasyn qúryp, shegara ishindegi mәdeny múralar men ejelgi eskertkishterdi qorghaugha jauaptandyru tiyis.

2). Bas auyruhan, Bas dәrihana, Densaulyq saqtau komiytetin qúru kerek.

***

16.01.1945

ShTR Uaqyttyq ýkimetining Joralar mәjilisi sheshim jasap, Toghyztarau audandyq ýkimetti úiymdastyryp, qúrdy. Janbolat Solty әkim bolyp taghayyndaldy.

----------------------------

Janbolat Solty* (1887-1952) ShT Toghyztarau audanynyng adamy. Qazaq. Iri mal iyesi. Últtyq joghary jik adamy. Ile aimaghy uәliyining orynbasary bolghan. ShT qoldan ketkennen keyin, últ-azattyq kóteriliske qatynasqan. 1952-jyly atylghan.

***

19.01.1945

Ujúnshin Jyanjiyeshige mynaday úsynys qoydy:

1). Ortalyq mýmkindik jar bergen kólem ishinde Shynjang ólkesine qatynas-tasymal astyq jәne qajetti búiym jaghynan kómek berse.

2). Kenes Odaghymen syrtqy qatynasty belsene retke salyp, Qytay-Kenes Odaghynyng ekonomikalyq istestigin ornatyp, sayasy jaqtaghy qaskónemdikti bәsendetse.

***

1945-jyl, qantar ainyng orta sheni.

ShTR Uaqyttyq ýkimeti Kenes Odaghynan bir top әskery tәrbiyeshilerdi úsynys etip, Qorghasta komandirler kursyn ashty. Kurstyng әr kezektik merzimi ýsh ay boldy. Jiyny ýsh kezek ashyldy. Olar oqu bitirgennen keyin, partizandar qosynyna komandirlikke bólindi. Sonymen túraqty Últtyq armiya qúrugha jәne qúraldy kýres óristetuge tayanysh әzirledi.

***

1945-jyl, qantar ainyng 20-nan aqpan aiynyng 2-ne deyin.

Partizandar atreti Kenes Odaghy әskery qyzmetkerlerining selbesuinde Ayranbaq, Ayrodrom, Gúyanmiyaudaghy gomindang armiyasynyng bazasyn zenbirekpen atqylady.

28-qantar kýni jappay shabuylgha ótti. Qiyan-keski shayqas arqyly týski saghat ýshte Gúyanmiyaudy aldy. Jianshuanchuandy atyp óltirdi.

Sosyn Ayranbaq pen Ayrodromgha súrapyl shabuylgha ótti. Týngi saghat onda Ayranbaqty aldy. pynjýnie qaldyq bólimderin bastap, Ayrodromgha qashyp bardy.

Dudyfu Litiyejýnge telegramma joldap, qorshaudy búzyp shyghudy bekituin ótindi.

30-qantar kýni, týsten keyin Litiyejýn Jushauliyangha bekittirip, telegramma arqyly Dudyfugha әskery bólimdi bastap qorshaudy búzyp shyghu búiryghyn berdi.

Týnde Dudyfu qaldyq bólimderinen mynday әskerdi, hanzu búqarasynan ýsh mynday adamdy bastap, Ayrodrom qorshauyn búzyp shyghyp, qarly boran, qaqaghan ayazgha qaramay, Jyngha qaray bet aldy.

31-qantar kýni, týste olar Bilikshi sayyna barghanda partizandar qosynynyng qorshauyna týsip, aqpan aiynyng 1-ne deyin shayqasty. Dudyfu ózin ózi óltirdi. Sauryliyan, Pynjýniyeler ilgerindi-keyindi oqqa úshty. Tiri qalghandary týgeldey tútqyngha týsti.

...

Jalpy, Ayranbaqtaghy shabuyl jasau, qorghanu soghysy seksen neshe kýnge jalghasty. Soghys bir kýn tolastamady. Partizandar qosyny jau armiyasynan jiyny 1 myng 6 jýzden asa adamdy joydy. 3 myng 7 jýzdey adamdy (kóbi gomindang armiyasynyng bala-shaghalary men hanzu búqarasy) tútqyndady. 2 myng 1 jýzdey myltyq, 6 minomet, 98 auyr-jenil plimot, úsha almaytyn 54 airoplan, 16 avtomobil jәne basqa әskery qerek-jaraq oljagha týsti. Sóitip, Qúlja jaghy gomindannyng әskeri, әkimshilik kýshterinen birjolata tazartyldy.

***

21.01.1945

ShTR Uaqyttyq ýkimetining Qazyna mengermesi №5 búiryq jariyalap, memleket mal-mýlkin sanaqqa aludy; basqaru mekemesi tizimdegen memleket tәueldiligindegi iri jәne shaghyn zavodtardy, sheberhanalardy, sauda dýkenderin Sauda-ónerkәsip mekemesine ótkizip berudi; Sauda-ónerkәsip mekemesi jauapty bolyp, ony maygha nemese jekelerge satyp berudi úighardy.

***

23.01.1945

ShTR Uaqyttyq ýkimetining Qazyna mengermesi №6 búiryq jariyalap, mynaday úigharym jasady:

1). Qazyna-finans mekemesi barlyqtyrysshandyqtar arqyly aqsha ainalymyn mengerip, zat baghasyn ornyqtyrady.

2). Memlekettik bәnke aimaqtardyng ortalyq qalasynda, audan qalashyqtarynda bólimshelerin qúrady. Kәsip kólemin audan dәrejeli oryndargha deyin keneytedi.

3). Memlekettik bәnke qaryz bergen barlyq aqshany qaytaryp alady. Mekeme oryndary men jekelerding bәnkeden esep ashuyna jol beriledi jәne osimdi amanat kәsibin jolgha qoyady.

***

23.01.1945

AQSh-tyng Ýrimjide túratyn konsuly Uarrit Ujúnshinge amandasa baryp, «Qúlja oqighasynyn» jana ahualdaryn úghysty.

***

25.01.1945

ShTR Uaqyttyq ýkimetining Joralar mәjilisi №12 qauly maqúldap, armiyany qajetti nәrselermen qamdaudy qamtamasyzdandyru ýshin jekelerding qolyndaghy avtomobilderdi, janarmaydy, jabdyqtardy, matiraldardy aludy, alynghan zattargha layyqty bagha kesudi, jasyryp qalushylardy әskery zang boyynsha jazalaudy úighardy.

***

25.01.1945

ShTR Uaqyttyq ýkimetining Joralar mәjilisi memlekettik Baqylau komiytetin qúrudy, Ghayny Ioldashty tóraghalyqqa, Uaqash Ajyny onyng orynbasarlyghyna taghayyndaudy úighardy.

***

27.01.1945

Osy aidyng orta sheninde gomindannyng kómekke kelgen әskery bólimderi Qúljanyng soltýstik manyna shabuyl jasap kirgen qaterli shaqta, ShTR Uaqyttyq ýkimeti Áskery ister mengermesining bastyghy Petr Romanovich Aleksandrov oljagha týsken búiymdar tiyelgen avtomobilmen Kenes Odaghyna qashyp ketpekshi boldy.

ShTR Uaqyttyq ýkimetining Joralar mәjilisi №13 qauly maqúldap, Petr Romanovich Aleksandrovty  Áskery ister mengermesining bastyghy mindetinen alyp tastaudy úighardy.

***

28.01.1945

ShTR Uaqyttyq ýkimetining Joralar mәjilisi №15 qauly maqúldap, Últtyq mәdeniyetti ilgerletu qoghamy jinaghan 1944-jyldyq «úshyr» men «zeketti» týgeldey әskery qarajat etudi úighardy.

***

30.01.1945

Ujúnshin Qúljadan airylghannan keyin «Qúlja oqighasyn» qalay sheshu jóninde mynaday kózqarastar ortagha qoydy:

Eger Qytay men Kenes Odaghy ortasyndaghy qarym-qatynas onalsa, oqighany jartylay әskeri, jartylay sayasy jolmen sheshuge bolady. Al, Qytay men Kenes Odaghy arasyndaghy deplomatiyalyq qatynas onalmasa nemese Kenes Odaghy kóriniste elemegensip, astyrtyn jeliktire beretin bolsa, onda býkil Shynjang jaghdayy bylyghady. Ortalyq armiya Ilede jenilgen son, armiyamyzdyng Kenes Odaghy men әrqaysy últtar aldyndaghy bedeli barynsha týsti.

***

1945-jyl, qantar aiynyng ayaq sheni.

Ospan Islamúly ShTR Uaqyttyq ýkimetimen baylanys jasamaq bolyp, 12 kisilik uәkilder ýiirmesin Ilege jiberdi. Olar Shihu manyna jetkende gomindang armiyasy men saqshylarynyng tosqauylyna úshyrap, amalsyzdan qayta qaytyp ketti.

***

1945-jyl, qantar aiynyng ayaq sheni.

ShTR Uaqyttyq ýkimetining Joralar mәjilisi Rahymjan Sabyrhajiyevti Áskery ister mengermesining bastyghy etip taghayyndady.

***

1945-jyl, qantar aiynyng sony.

ShTR Uaqyttyq ýkimetining Joralar mәjilisi Petr Romanovich Aleksandrovty partizandar qosynynyng bas qolbasshysy mindetinen qaldyryp, onyng ornyna Ivan Grigoriyevich Palinovty qoidy úighardy.

***

1945-jyl, qantar aiy.

ShTR Uaqyttyq ýkimeti Qúljada audandardan uәkil shaqyryp, jinalys ashty. Uaqyttyq ýkimetting qúrlymdaryn qayta rettedi. Sonday-aq, Kenes Odaghy aqylshysynyng úsynysyna say, Ýkimetting biylik jýrgizu programmasyn jasady:

1). Hanzulargha qaratylghan zúlymdyq sayasattyng týp tamyryna balta shabu.

2). Ýkimetti demokratiyalyq әkimshilik túlgha etip qúru.

3). Armiya halyqqa tәn bolu.

4). Últtardyng terezesin teng ústau.

5). Dinge qúrmet etu.

6). Ár dәrejeli mәnsaptylardy halyq saylau.

7). Kenes Odaghymen dostasu sayasatyn atqaru.

8). Oqu-aghartudy damytu.

9). Úighyr zazuyn ýkimetting ortaq qoldanatyn jazuy etu.

***

1945-jyl, qantar aiy.

ShTR Uaqyttyq ýkimeti Shynjang ólkesining aqshasyn, fabidy jol beruden syrt, óz aldyna qaghaz aqsha yaghyny Qazyna mengermesine qarasty «Memleket bәnkesining merzimdi shegin» (100, 300, 500, 1000 yuandyq) taratuyn, ony kóbinese Ile aimaghynda, onan song Tarbaghatay, Altay aimaqtarynda ainalymgha saludy úighardy.

***

1945-jyl, qantar aiy.

ShTR Uaqyttyq ýkimetining Joralar mәjilisi sheshim jasap, Sýiding audandyq ýkimetti úiymdastyryp, qúrdy. Abyla Ajy әkim bolyp taghayyndaldy.

***

1945-jyl, qantar aiy.

ShTR Uaqyttyq ýkimeti gomindang әskery bólimderining ontýstik Shynjannan jolgha shyghyp, Tekes audanyn basyp ótip, Ilege kómekke keluin tosu ýshin Kalinov bastaghan bastaghan qúraldy bólimdi Tekes audanyna jiberdi. Ol Monghúlkýre partizandar qosynyna basshylyq etetin boldy.

***

03.02.1945

ShTR Uaqyttyq ýkimetining Joralar mәjilisi №19 qauly qabyldap, әskerlik mindet óteu zanyndaghy belgilemege say, 20 dan 22 jasqa deyingi azamattardyng әskerge baryp, ýsh jyl әskery mindet óteu kerektigin bekitti. Sonymen birge, qazirgi jaghdaygha baylanysty, 23 ten 45 jasqa deyingi azamattardy da әskerge alu kerek dep sheshti. Komandirlerge de, әskerlerge de túrar oryn, kiyim-keshek, azyq-týlik beruden syrt, jerlik ýkimet oldardyng da otbasyndaghylargha jan sanyna qaray kómek berudi úighardy.

***

04-11.02.1945

AQSh, Angliya, Kenes Odaghy basshylary - Rozvelt, Shershill, Stalinder Yalta mәjilisin ashyp, qúpiya kelisimge qol qoydy.

***

06.02.1945

Ujúnshin ontýstik Shynjannyng jaghdayyn ornyqtyru ýshin, ólkelik ýkimetting jorasy, qosymsha qúrlys mengermesining bastyghy Yuilinnn bastaghan «Ontýstik Shynjang ýgit-nәsihat ýiirmesin» ontýstik Shynjannyng jer-jerine jiberudi jәne Hotan, Qashqar sekildi jerlerde qamauda jatqan adamdardy ynghaygha qaray bosatudy úighardy. Sonymen birge, Ýrimji týrmesinen bosatylghan ontýstik Shynjannyng bedeldi kisilerin ýiirmemen birge ala ketudi tapsyrdy.

***

07.02.1945

ShTR Uaqyttyq ýkimetining Qazyna mengermesi №13 búiryq jariyalap, Egin, orman, mal, su sharuashylyghy mekemesine auyl sharuashylyghyndaghy halyq sany men egistik jer kólemin tezirek tizimge aludy tapsyrdy. Auyl sharuashylyghyna kómektesuge, su qúrlysyn jóndeuge, mal nәsilin jaqsartugha, jayylymdy qúnarlandyrugha, jer-jerde mal dәrigerlik punktterin qúrugha, aghashty jospar boyynsha kesuge, aghash matiraldarymen qamdaudy qamtamasyzdandyrugha jauapty boludy búiyrdy.

***

08.02.1945

Jiyanjiyeshy Jushauliyangha telefon berip, «Shynjannyng qazirgi auqymyna qaraghanda, Shiynhaydaghy eki atty әsker diviziyasyn Shynjangha kóshiru oryndy»- dedi.

***

10.02.1945

ShTR Uaqyttyq ýkimetining Joralar mәjilisi №21 qauly qabyldap, әskery kerek-jaraqpen qamdau mәselesin sheshu ýshin, audandardan 1300 әskery at aludy úighardy.

***

12.02.1945

Álihan Tóre gomindang ýkimetining Shiynhaydan atty әsker 5-korpusin Shynjangha jótkemekshi bolyp otyrghan habaryn estip, Shiynhay ólkelik ýkimetting tóraghasy Mabufangha bylay dep hat jazdy:

«Siz bizden shalghay túrsanyz da, Sizding kómek beruinizdi ýmit etemiz. Óitkeni, bizding dinimiz bir... Biz ýkimetti qolymyzgha alghan son, men Sizdi islam dinining kósemi etip kórsetemin».

***

13.02.1945

Fatey Yuanevich Leskin bastaghan partizandar qosyny oraghytyp ótip, Santay men Utaydyng aralyghyna baryp, kelesi kýni Santaydaghy gomindang qarauylshy әskerlerine shabuyl jasady. Osy kezde ShTR Uaqyttyq ýkimeti jibergen atty әskerler de Talqy asuyndaghy gomindannyng qarauylshy әskerlerine súrapyl shabuyl jasady. 15-aqpan kýni talqy asuyn aldy.

***

14.02.1945

Tasqorghan partizandar qosynynyng jauaptysy Núrajy jergilikti qayratkerlerdi, partizandardy shaqyryp jiyn ashyp, halqaralyq jaghdaydy bayandady. ShTR Uaqyttyq ýkimetining kýres jýrgizu jónindegi ýndeu hatyn oqyp berdi. Sonynda tәjiriybe-sabaqtardy qortyndylay kelip, Ontýstik Shynjanda qaruly kýres jýrgizuge әzirlenudi úighardy.

***

15.02.1945

ShTR Uaqyttyq ýkimetining Joralar mәjilisi qauly qabyldap, mynalardy úighardy:

1). Sharualargha 1000 at jәne 15000 pút túqymdyq biday qaryz berilip, eginshilik óndirisi qalpyna keltiriledi.

2). Sýzek auyruy taralyp otyrghandyqtan, Densaulyq saqtau mengermesi erekshe komissiya qúruy kerek. Arnauly qarajat ajyratyp, audan әkimderi men bolystar, zәngiler* kómusiz qalghan ólikterdi, mal jemtikterin jinatyp diyzenpeksiyalatuy, kómdirui tiyis. Qúlja audanyndaghy júghymdy auyrulardyng emhanasynyng qarajatyn molaytu, jәne 50 tósek qosylsyn.

3). Eng jogharghy sot mekemesinde ólim jazasyna kesuden syrt, ýkim etu úqyghy bolady. ólim jazasyna ýkim etu ShTR Uaqyttyq ýkimetining Joralar mәjilisi bekitkennen keyin baryp atqarylady. Audandarda audandyq sot birtindep qúrylady.

--------------------------

Bolys, zәngi* - qazaq rularynyng tómen dәrejeli úiymynyng basshy atauy. ShTR Uaqyttyq ýkimeti qúrylghannan keyin búl týzimdi qalpyna keltirip, oghan audannan tómengi úiymdardy basqartty.

***

18.02.1945

Súmyl audanynda sibe últy búqarasy ShTR Uaqyttyq ýkimetining ýndeuine ýn qosyp, 150 neshe adamdyq Sibe partizandar qosynyn úiymdastyrdy. Oghan Babantu Nara jauapty boldy.

***

18-20.02.1945

18-aqpan kýni Jushauliyang Petey Ivanovich Leskin partizandar qosynymen qiyan-keski soghysyp jatqan Santay әskery bólimderine Jyngha sheginu búiryghyn berdi. Olar kómektesu ýshin kelgen Santay әskery bólimderine Jyngha sheginu búiryghyn berdi. Olar kómektesu ýshin Santaydyng shyghysyndaghy Luansanzyge kelgen gomindang әskery bólimin de sol kýni týnde Dahiyanzygha shegindirdi. Partizandar qosyny Santaydy basyp aldy. Osy kezde Hushynyang Búrataladaghy әskery bólimge Jyngha sheginu búiryghyn týsirdi. Búratala audanynyng әkimi Shýisúntau mekeme qyzmetkerleri men hanzu búqarasynan bir bóligin bastap, 20-aqpan kýni týnde Shyngha shegindi.

19-aqpan kýni Jiyanjeshy Qúljagha әskery kómek beru soghys qimylynyng jeniliske úshyraghany jóninde Jushauliyangha: «Litiyejýn, Liiishiyan, Shieifyng mindetinen alynyp, óz kinalaryn qyzmet kórsetu arqyly juugha qaldyrylsyn!» -  dep telegramma berdi.

(Jalghasy bar)

Abai.kz