Sarapshylar qazaqtildi Internet qarqyndy damyp keledi deydi. Alayda redaksiya jýrgizgen reyting boyynsha, qazaq sayttary az, onyng arasynda tanymal, jan jaqty aqparat beretinderi joqtyng qasy. Bir qyzyghy, kazaq oqyrmany BAQ-ty tek aqparat alu ghana ýshin oqymaydy eken. Reyting ótkizu barysynda tilshimiz osynday jәne basqa da qyzyqty «janalyqtardy» ashty.

Oqyrman retinde bizding saualnamagha qatysqan qazaqtildi sayasattanushy, jurnalist, sayasatkerlerler arasynda birazdan beri qazaq sayttaryn oqymaytyndary da bar bolyp shyqty. Tipti, keybireuleri súraqtargha jauap beruden bas tartty.

Sandargha sýiensek...

Resmy derekterge sýiensek, Qazaqstanda orys tilindegi - 32 680, aghylshyn tilinde 4500 sayt bar. Al memlekettik tildegi sayttar sany tipti 4 myn­gha da jet­pe­gen. Eger payyzdyq kórsetkishterge shaqsaq, orystildi internet resurs - 79,6%, aghyl­­shyntildi - 11%, qazaqtil­di - 9,3%. Keybir resmy derekter boyynsha, elimizdegi jýieli týrde júmys isteytin qazaqtildi 100 sayttyng ishinde bedeldi degen nebary 11 sayt bar eken, onyng ishinde aqparattyq sayttar eki-ýshten aspaydy.

Saualnamagha qatysqan sarapshylardyng sózderine qaraghanda, jaghday odan da mýshkil sekildi.

Sayttar reytingin jasau ýshin biz olargha mynaday súraqtar qoydyq:

1. Siz qazaq Internet-sayttarynyng ishinde qaysysyn kýndelikti oqisyz?

Sarapshylar qazaqtildi Internet qarqyndy damyp keledi deydi. Alayda redaksiya jýrgizgen reyting boyynsha, qazaq sayttary az, onyng arasynda tanymal, jan jaqty aqparat beretinderi joqtyng qasy. Bir qyzyghy, kazaq oqyrmany BAQ-ty tek aqparat alu ghana ýshin oqymaydy eken. Reyting ótkizu barysynda tilshimiz osynday jәne basqa da qyzyqty «janalyqtardy» ashty.

Oqyrman retinde bizding saualnamagha qatysqan qazaqtildi sayasattanushy, jurnalist, sayasatkerlerler arasynda birazdan beri qazaq sayttaryn oqymaytyndary da bar bolyp shyqty. Tipti, keybireuleri súraqtargha jauap beruden bas tartty.

Sandargha sýiensek...

Resmy derekterge sýiensek, Qazaqstanda orys tilindegi - 32 680, aghylshyn tilinde 4500 sayt bar. Al memlekettik tildegi sayttar sany tipti 4 myn­gha da jet­pe­gen. Eger payyzdyq kórsetkishterge shaqsaq, orystildi internet resurs - 79,6%, aghyl­­shyntildi - 11%, qazaqtil­di - 9,3%. Keybir resmy derekter boyynsha, elimizdegi jýieli týrde júmys isteytin qazaqtildi 100 sayttyng ishinde bedeldi degen nebary 11 sayt bar eken, onyng ishinde aqparattyq sayttar eki-ýshten aspaydy.

Saualnamagha qatysqan sarapshylardyng sózderine qaraghanda, jaghday odan da mýshkil sekildi.

Sayttar reytingin jasau ýshin biz olargha mynaday súraqtar qoydyq:

1. Siz qazaq Internet-sayttarynyng ishinde qaysysyn kýndelikti oqisyz?

2. Onyn ishinde qaysysy únaydy jәne nesimen únaydy?
3. Eger ózinizshe reyting jasaytyn bolsanyz, oqityn, biletin qazaq sayttaryn qalay ornalystar ediniz, jәne qanday sebeppen? 
4. Qazaq sayttary az dep oilaysyz ba, olay bolsa, oghan ne kedergi? Sayttardyng sapasyn qalay bagalaysyz?

Saualnama nәtiyjesi boyynsha, biz alghashqy bestikti shyghardyq.

Tanymal, qyzyqty, kýndelikti oqityn aqparaty bar degen sayttar bylay ornalasty:

1. Birinshi orynda - Abay.kz (www.abai.kz),

2. Ekinshi oryndy Azattyq radiosynyng sayty (www.azattyq.org) jәne Serke sayty (Serke.org) iyelendi.

3. Ýshinshi «Jas Alash» gazetining sayty (www.zhasalash.kz) jәne Últ sayty (www.ult.kz) túr.

4. Tórtinshi orynda Janaózen.net sayty, sonday aq, Dala.tv, Qamshy.kz, Maydan.kz,Jaqsy.kz, Masa.kz, degen sayttar ornalasty.

5. Besinshi oryndy resmi, tek aqparat taratatyn resurstar iyelendi: Qazaqparat agenttigi, www.baq.kz sayty.

«Kósh jýre týzeledi»...

Sayasattanushy Rasul JÚMALY, Abay.kz saytynyng fenomenin bylay týsindiredi.

- Men «Abay kz.» internet-portalyn erekshe atap óter edim. Jii bolmasa da, osy internet basylymdy qarap túramyn. Sebebi, búl portalda tek qana aghymdaghy oqighalar men janalyqtar qamtylyp qana qoymay, jaqsy súhbattar men basqa basylymdardyng da saraptamalyq materialdaryn qamtityn internet basylym. Maghan, búl portal kólemdi dýniyeler men kóptegen taqyryptardy qamtityny, keleli mәselelerdi keninen taratu tәsili únaydy. Jәne búl basylym tek qana ózderining tól dýniyelerin ghana emes, basqa da basylymdardyng materialdaryn taratady. Ýshinshiden «Abay kz.» portaly әrbir oqyrmanynyng óz pikirin qaldyrugha jәne blok arqyly pikir almasugha mol mýmkindik jasauymen erekshelenedi. Sonymen qatar qazaqsha internet basylymdardyng ishinde «Jas Alash», «Azattyq» radiosynyn, «Janaózen» sayttaryn qaraymyn.

Ol aldaghy uaqytta qazaq internet basylymdarynyng sapasy kóteriletinine senimdi:

Songhy jyldary qazaq internet sayttarynyng sany artpasa, kemidi dep aita almaymyn. Biraq әli de bolsa, búl qarqyn tiyisti dәrejede emes, san artsa, sapa da artyp, ózara bәsekelestik tuar edi. Búl jurnalister men oqyrmandar ýshin óte tiyimdi bolar edi. Ózim oqityn sayttardyng kontentining sapasyna kónilim tolady desem, ótirik bolady. «Kósh jýre týzeledi» deydi, aldaghy uaqytta qazaq internet basylymdarynyng sapasy kóteriletinine senimdimin.

"Tek qana «Abay. kz» ghana qaraymyn"

Óz kezeginde «Últ taghdyry» qozghalysynyng tóraghasy Dos Kóshim súraqtarymyzgha bylay dep jauap berdi.

- Men «Jaqsy», «Maydan» siyaqty sayttardy bilemin. Biraq tek qana «Abay. kz» ghana qaraymyn. Sondyqtan maghan olardy salystyru qiyn. «Abayda» ózim izdegen pikirler tabylady jәne «soqyr kórgeninen jazbas» degen siyaqty ghoy. Meninshe, qazaqsha kontenti bar sayt az emes. Songhy ýsh jyldy alyp qarasaq, ýlken sekiris bolghany bayqalady. «Abay kz» saytynyng ishinen basqa da sayttargha silteme tabylady jәne basqa basylymdardyng materialdaryna oryn beriledi. Bizdegi kóp sayttardyng birine birining úqsastyghy basym. Yaghni, últtyq mәseleni kóteredi. Sondyqtan basqa sayttardy qarau men ýshin uaqytty alady dep bilemin. Qajetti dýniyeni «Abaydan» tabatyndyqtan jәne kompiuterdi jete bilmeytindikten osy bir ghana portaldy qaraymyn.

"Ol saytty oqugha mәjbýrmin"

B. Tayjan atyndaghy kordyng basshysy Múhtar Tayjan keybir sayttardy mindetti týrde okitynyn jetkizdi.

- «Qamshy», «Jaqsy» sayttaryn qaraymyn. Songhy kezde mәjbýrli týrde «Serkeni» oqimyn, óitkeni ol jerde ózing turaly bilmeytin aqparatty kóresing keyde. «Maydan», «Jas Alash», «Jas qazaq ýni» jәne Qazaqpart agenttigin qaraymyn, onda aqparatty jyldam taratu tәsili únaydy. «Jas Alash», «Abay.kz» portaldaryna jaqsy bagha berer edim. «Dala TV»-ny tamashalau únaydy. Eger olardyng sapasy turaly aitsaq, qazaq tildi internet- basylymdardan ishki mәselege qúrylghan asa manyzy joq, jattandy materialdardy ghana tabasyz. Meninshe, olar әlemdik dengeydegi janalyqtardy tam-túmdap qana taratady. Búl әriyne, jaqsy ýrdis emes.

"Qogham qanday - sayttarymyz da sonday!"

Sayasatker Ámirjan Qosanovtyn sózine qaraghanda, ol barlyq basylymdardy sholugha tyrysady eken.

- Tilimizding ghalamtorda damu dengeyin baqylap otyru maqsatynda, ýlgergenshe qazaq sayttarynyng barlyghyn oqugha tyrysamyn. Biraq qol tie beredi dep aita almaymyn. Bir quantarlyghy: qazaq tili әleumettik jelilerde de jaqsy damyp keledi, myqty blogshylar bar, olardyng ghalamtorlyq shygharmashylyghynan da habardar bolugha tyrysamyn. Únaytyny da bar, únamaytyny da bar, jýrekke esh әser etpeytini de bar. Órkeniyettisi de bar, ósek-ayangha jaqyndary da bar. Qogham qanday - sayttarymyz da sonday!

Sayasatker reytingti bylay jasap shyqty.

- Pәlenshe birinshi, týgenshe ekinshi degen prinsip joq mende, keyde kýndelikti sholyp jýrgen sayttarynnyng ózinen izdegen nәrsendi taba almay qalatyn kýnder de bop qalady ghoy. Shartty týrde bylay ornalastyrar edim. Kompiuterime qarasam, eng jii oqityndarym mynalar eken: Abay.kz, Janaózen.net, Dala TV, Masa.kz, Azattyq.org, Últ.kz, Altynorda.kz, Shyn.kz, Serke.kz Osylargha qosarym. «Respublika» saytynda qazaqsha maqalalar berile bastady, sapasy, taqyryby birshama tәuir, biraq әli de sany az dep oilaymyn. Meninshe, bir-eki material beru jetkiliksiz, derbes qazaq sayty ashylmay bolmaydy. Qazaq tili men qazirgi qazaq qoghamy ýshin qazaq sayttarynyng sany, әriyne, az. Kóbeiyine kedergi bop túrghany - qarjy men tiyisti mamandar tapshylyghy. Taqyryp jaghynan da daralana týsui qajet dep oilaymyn. Sapasy әrqily: bizderde anaday bar, mynaday bar. Biraq kósh jýre týzeledi dep oilaymyn. Jәne qazaq sayttary Qazaqstan aqparat kenistiginde sheshushi roli atqarady dep senemin!

Qazaq sayttary diny baghyt alghan siyaqty

Al jurnalist Qasym AMANJOL sayttardy bylaysha tizip shyqty.

- «Azattyq» radiosynyng saytyn qaraymyn. Búl sayttyng taqyryptarynyng әraluandyghy, әr týrli azamattardyng pikirlerimen material berui únaydy. Múnan bólek «Abay kz.», «Cerke», «Masa» siyaqty sayttardy qaraymyn. Meninshe, qazaq kontentti sayttar óte az. Birinshiden búl jerde әr sayttyng qúryltayshylar men qarjynyng sapa men sangha әser eteri sózsiz. Desek te, songhy kezderi qazaq tilindegi sayttardyng qarqyndy damyp kele jatqanyn moyyndaymyn. Biylik tarapy da búl salagha monitoring jýrgizip, ózara salystyryp otyrady. Al sayttardyng ózara ereksheligi jóninde dóp basyp eshtene aita almaymyn.

Taghy bir әriptesimiz «Jas Alash» gazetinining bas redaktory Rysbek Sәrsenbay býgingi qazaq sayttaryna asa kónili tolmaytynyn aitady.

- Qazaq sayttarynda kýndelikti oqitynday tartymdy, mazmúndy dýniyeler bola bermeydi. Sondyqtan olardy qarauym siyrek. Olardyng arasynda asa únaytyndayy joq. Bәri birtektes. Qazaq sayttarynyng az bolu sebebin ana tilimizding biylikte, sayasatta, qoѕamda, әleumette, ekonomikada, ghylymda t.b. jetekshilik ornyn tappauynan, saytty ashushylardyng jurnalistik qarym-qabiletinin, izdenisining azdyghynan, qarajattyng kemdiginen, qoldaushynyng mardymsyzdyghynan izdeyik. Sapasy osylargha tәueldi,- deydi ol.

Jurnalist Oraz Álimbekov, qazaq sayttarynan tek aqparat alatynyn jetkizedi.

Kóbine "QazAqparat" saytyn ghana oqimyn. Meni tek aqparat ghana qyzyqtyrady. Áriyne, aqparat taratudy BAQ.kz sayty alda keledi. Biraq men ony oqymaymyn. Sebebi ondaghy aqparattar orystildi sayttardan audarylyp berilip otyrady. Kóbine orystildi aqparattardy qarap otyrghandyqtan, BAQ.kz-nyng maghan keregi bolmay túr. Qoghamdyq-sayasy taqyryp boyynsha jazatyn qazaq sayttaryn ekige bólip qaraymyn: aqparattyq jәne maqsatty iydeologiyalyq. Aqparattyq sayttardyng aldynghy qatarynda 1.BAQ.kz, 2.bnews.kz/kk/ , 3. Últ.kz sayttary kele jatyr. Biraq, búl sayttar ózining sipatyna qaray qoghamdyq pikirge әser etui әlsiz. Qoghamdyq sayasy taqyryptardy qosa kóteretin maqsatty iydeologiyalyq sayttardyng reytingi mynanday. 1.Abay.kz; 2.Namys.kz; 3. Masa.kz 4. Serke.org; 5.Shyn.kz; 6.Jaqsy.kz jәne QMDB-nyng qaramaghyndaghy meshit sayttary. Qoghamdyq sayasy taqyrypty qozghaytyn qazaq sayttarynyng bәri diny (islami) iydeologiyalyq maqsat boyynsha baghyt alghan siyaqty.

Áriptesimizding pikirinshe qazaq sayttaryna súranys az.

- Qazaq sayttary әli az jәne olardyng sapalyq dengeyi syn kótermeydi. Búghan sebep qarjynyng joqtyghy. Óitkeni qazaqstandyq qoghamda orystili ýstemdik qúryp otyr: memleket isteri, sayasattyng tili, naryq pen biznesting tili oryssha. Sondyqtan, qazaq sayttaryna súranys az. Qarjynyng da qazaq sayttaryna tartylmayynyng sebebi osynda jatyr. Biraq, qoghamnyng qazaqilanuy ýrdisi shapshandap keledi. Sondyqtan, qazaq tildi BAQ-tyn, onyng ishine qazaqtildi sayttar da kiredi, bolashaghy bar, degen oida jurnalist.

Taghy bir búrynghy әriptesimiz, Erjan Ábdraman qazaqsha sayttardy asa oqymaytyn bolyp shyqty.

- Ózim kýndelikti jibermey oqityn qazaqsha sayt joq. Búghan olardyng dengeyining tómendigi sebep bolmauy mýmkin. Ózim oqyghym, bilgim keletin nәrselerdi qazaq sayttarynan emes orystildi sayttardan tabam. Ol - eng aldymen operativti, ekskluzivti, qysqa da núsqa aqparat jәne beytarap taldau. Aldyna osynday maqsat qoyyp, soghan jetu ýshin júmys istep jatqan qazaq sayttaryn bilmeymin. Olardyng әrqaysysynyng tandap alghan qúndylyqtary men kózqarastary bar, solardy tanugha beyim.

Sayttar sapasyn taldaghan jurnalist keybireulerine bylay dep bagha beredi.

- Alayda, jogharydaghy talaptargha birshama jauap beretin sayttar joq emes. Mysaly, Azattyq radiosy. Onda aqparat dayyndau, beru, taldau basqalargha qaraghanda ilgeri. Biraq tezdik jetispeydi, sosyn olar da mәselening ózderining redaksiyalyq sayasatyna sәikes keletin jaghyn kóredi. Yaghni, Azattyqtyng saytyn ashardyng aldynda onda qay mәselening qalay jazylatynyn shamalap bolsa da bile alasyz. Taghy bir sayt "Serke". Onyng ózgelerden artyqshylyghy - ekskluziv materialdary men saraptamalary, batyldyghy, taqyrypty oqyrmangha qyzyq pa degen prinsip boyynsha tandaytyny, yaghny jurnalistikanyng basty prinsipterin ústanatyny. Maghan únamaytyn jaghy - kóp materialdardy psevdonimmen jazatyny jәne bireulerding sonyna týsip, al bireulerge piar jasaytyny.

Cayasatker Serikjan Mәmbetaliyn da búl pikirge qosylyp otyr.

Óz basym Abai.kz, Serke.kz jәne Azattyq.org sayttaryn. Sebebi, Serke biraz uakyttan beri sayasy taqyrypqa saraptamalyq maqalalar shygharyp otyratyn boldy, Abaidy bayaghydan oqimyn, al Azattyq shet eldegi janalyqtardy shygharady. Óz reytingimdi bylay qoyar edim: 1.Azattyq, 2.Abay.kz. 3. Serke.org. Qazaqsha sayttar az, әsirese shetel janalyqtaryn bereting sayttar

Asyl RAHMETOVA

Redaksiyadan: Redaksiya qazaq sayttary arasynda reyting jasap shyqty. Nәtiyjesinde, Abai.kz birinshe oryndy, Serke.kz jәne Azattyq.org sayttary ekinshi, Al, «Jas Alash» pen Ult.kz. ýshinshi oryngha shyqty. Sarapshylardyng pikirinshe, qazaq sayttary az. Onyng damuyna qarjynyng joqtyghy qolbaylau bolyp otyr. Alayda, sarapshylardyng kóbining qazaq sayttaryn oqymaytynyn aitqandaryn eskersek, onda mәsele aqshada emes, súranystyng joqtyghynda sekildi.

Material «Respublika» gazetining feysbuk paraqshasynan alyndy