II

Týn ortasy, týrme tóri, sham jaryghy Ospan otyr oylanyp,

Myna ómirdin songhy saghat, minuttary ótip jatyr aylanyp.

Batyr oghan byj-shyj bolyp qam jemedi kóniline qayghy alyp,

Basqa jaghday qinaydy onyn jýregine tas kesek bop baylanyp.

 

Ólim degen bas auyrtar jaghday emes

demin bitse basqa týrge enesin,

Sol mәsele:

Ómir sýrgen uaqytta

adaldyqpen asa aldyn ba adamdyqtyn belesin.

Batyr býgin sony oylady

ózine ózi esep berip ar aldyna jýgindi,

Kóz aldynan kólbendetip

taghdyrynyn tauqymetti keyin qalghan elesin.

«Qane oylap kóreyinshi

osy menin az ómirim ótken joq pa bekerge,

Dәuirimde dәrmendi iske qol sozdym ba dәtke quat eterge.

Jiyrmasynshy ghasyrmenen birge keldim

ómir degen tyshtyghy joq taytalasty mekenge,

Ne bitirdim talaspenen kýn ótkizip

tayghanaqtap sol mekennen keterde.

 

Atagha úl, aghalargha izgi ini, inilerge agha boldym ardaqty,

Jargha joldas, úl qyzyma әke boldym saltanatty salmaqty.

Aghayyngha aghayyn da bop shydadym,

jaularyma jau da boldym jan jaqty,

Biraq, biraq taghdyr menin taghdyrymdy qalay qalay aunatty.

 

Elim dedim, jerim dedim, úrpaq dedim, últym dedim

jýk kóterdim aryqtap,

II

Týn ortasy, týrme tóri, sham jaryghy Ospan otyr oylanyp,

Myna ómirdin songhy saghat, minuttary ótip jatyr aylanyp.

Batyr oghan byj-shyj bolyp qam jemedi kóniline qayghy alyp,

Basqa jaghday qinaydy onyn jýregine tas kesek bop baylanyp.

 

Ólim degen bas auyrtar jaghday emes

demin bitse basqa týrge enesin,

Sol mәsele:

Ómir sýrgen uaqytta

adaldyqpen asa aldyn ba adamdyqtyn belesin.

Batyr býgin sony oylady

ózine ózi esep berip ar aldyna jýgindi,

Kóz aldynan kólbendetip

taghdyrynyn tauqymetti keyin qalghan elesin.

«Qane oylap kóreyinshi

osy menin az ómirim ótken joq pa bekerge,

Dәuirimde dәrmendi iske qol sozdym ba dәtke quat eterge.

Jiyrmasynshy ghasyrmenen birge keldim

ómir degen tyshtyghy joq taytalasty mekenge,

Ne bitirdim talaspenen kýn ótkizip

tayghanaqtap sol mekennen keterde.

 

Atagha úl, aghalargha izgi ini, inilerge agha boldym ardaqty,

Jargha joldas, úl qyzyma әke boldym saltanatty salmaqty.

Aghayyngha aghayyn da bop shydadym,

jaularyma jau da boldym jan jaqty,

Biraq, biraq taghdyr menin taghdyrymdy qalay qalay aunatty.

 

Elim dedim, jerim dedim, úrpaq dedim, últym dedim

jýk kóterdim aryqtap,

Osylargha kóz alartyp bir júdyryq bergenderge

myn júdyryq artyq berdim sharyqtap.

Kóp zamandas jigitterdi artyma erttim

jaqsylyqty jamandyqty birge istettim talqylamay paryqtap,

Biraq menin osy isterim jón boldy ma,

dón boldy ma tóreligin kim aytady anyqtap.

 

Jәnegi sol ... degenderim naq boldy ma

nemese jay jalghan namys qozdyrdym ba bostan bosqa qadalyp,

Kelemajgha qaldyrdy ma kemistikke jol saldyryp shalalyq.

Osy, osy, osy menin oy jetpegen dýniyem,

Keleshegim menin qanday isterimdi

ruhyna japsyrady ýlgi, ónege - pana ghyp.

 

Batyrym dep baghalay ma,

Qaraqshy dep qaralay ma qay tarapqa jeteleydi kóshimdi,

Dúshpanynan saqtanudy tendik dey me,

Titirkenbey bas shabudy erlik dey me keremet bir kesimdi.

Qaytpas menin qaysarlyghym eserlikke ereje bop jau taba ma kesirli,

Sayypqyran  jaysandyghym ótkirlikke ósiyet bop qaytara ma óshimdi.

 

Jenilisim, jenisim bar ol әriyne maqtan da emes,

ókinish te bop qalmaydy men ýshin,

Darynmen de,  arynmen de az uaqyt

jaushylyqtan saqtap jýrdim el ishin.

Ghylym, bilim әuelbastan alys qashaq tartty menen jelisin,

Tarlyq etip qinamady,

kendik qylyp sýiretilip qalghan da joq kireukem men kebisim.

Ne týsindim.

Ómir degen jarys, kýres, soghys eken,

basqa eshqanday ghajaby joq tór eken,

Beynet, qayghy, sógis, maqtau - solar ýshin tógetinin ter eken.

Júmsaqtan da qattylyghy, aqkónilden alauyzy kóp eken,

Boldy bitti aqyr sony barar jerin kór eken.

 

Jarys bolsa ozu menen tozu da bar,

kýres bolsa jyghu da bar

tek bir jaqqa jazylmaydy jyghylys,

Soghys bolsa jenilis pen jenis degen

eki jaqqa kezek kelip túratúghyn qúbylys.

Batyrmyn dep bas kótersen

senen asqan batyr shyghar aldynnan,

Nasharmyn dep jasiy qalsan

senen tómen san myn adam

san sebeppen kórip jatyr qyrylys.

 

Tirlik degen - tikenekten tikken orda

tilektinin jaghdayy joq tysh tabar,

Biylik degen - kýtimi kóp, bitimi joq biteu túmsa bir biyik bar,

oghan juyq bolady eken aqyl esi qysqalar.

Ataq degen - shyghugha onay, tómen týsu satysy joq úshpa bar,

Adam degen - quanyshtan qayghy jasap shygharatyn ústalar...

 

Ne bitirdim?

Eshteme de bitirmedim

dýniyege jelip kelip kuәsi bop jeligi kóp shaqtardyn,

Ayaldamay attan týsip attandym.

Mysaly sol balshyq iylep kirpish soqpay

keptirgen jan sekildi,

Jelik qughan jas balanyn isin ghana atqardym.

 

Eki kózim qantalap,

Býtin eldin auyrlyghyn nar atanday kótermek em arqalap.

Sýzgish búqa sekildenip

maghan qarsy kóz alartyp túryp aldy shartarap.

Elu bir jas azdyq etti bosqa qaldy zar zar etken zar talap.

Men jetetin meje qayda, ózegimdi órtke salyp neni arman ettim men:

Sol arman ghoy jýregime shemen bolyp shekeme sher shektirgen.

Tórtkýl myna dýniyenin tórt búryshyn meken etip shet jýrgen,

Tóbel attyn tóbelindey az qazaqty

bir tóbege jinap әkep bir shanyraq kóterip,

Kóp qazaqtyn qúly bolyp kórge kirsem degen edim kóp kirgen

Átten, әtten amal qansha týk bitirmey

panasy joq jetim qyzday jylay jylay kettim men.

 

Qylqyndyryp qyl arqandy salsa daghy moynyma,

Ýzer edim byt-shyt qylyp is bitpedi

qúday meni qoldamay-aq qoydy ma.

Oy dýniye-ay!

Qayran Qazaq.., qayran Qazaq...

aqyr týbin qayda baryp.., qayda baryp...

qalay tamam.., qalay tamam.. bolady...» -

- degen kezde qan aralas jalghyz tamshy jetim kózjas

syrghyp týsti, syrghyp týsti qoynyna.

 

(Ospan batyr Ospan bolyp jaralghannan  kózinen jas tógip pe edi

kókiregi qara týnek mún qonyp,

Tókken, tókken er basyna is týskende syn bolyp.

Oylap túrsan ómir qyzyq esten ketpes ýsh jylapty

ýsh ret te әielden bop jylapty,

Túnghúiyqqa tirelgendey et jýregi qúm bolyp.

 

Ne deseniz:

Sonau erte jiyrmagha da ilinbegen albyrt búla kezinde,

Bir sulugha ghashyq bolghan dauyl oynap bozbalalyq sezimde.

Qansha órtenip jalynsa da adam ba dep kózge ilip eskermegen sol aru,

Sonda jigit shek qoya almay tózimge:

 

«Myna súlu at bolsa eger jýgen qúryq tiygizbegen bir adam,

On attatpay shalma salyp,

an bolsa eger jalghyz oqqa ilindirip shydar edim jyradan.

Aspan kóktin aq erkesi altyn qanat qús bolsa eger

qúrghan togha týsirer em sharshamay,

Maghan degen sezimi joq

shyn sýimegen jat jýrekke ne shara dep» jylaghan.

 

Onan keyin

Alladan da artyq syilap ayalaghan jan anasy mәngilikke qúlaghan

Sonda batyr ózine ózi shek qoya almay  aghyl tegil jasyn tógip shyradan:

«Qanday kýshti jau shapsa da bir tal samay shashyna da daq týsirmey

anamdy men aman saqatap qalar em,

Ara týser esh amal joq tura ajalgha ne shara dep» jylaghan.

Keyinirek kýnde neshe kez keletin

keskilestin bireuinde er shydamyn synaghan,

Joldastary jalghyz ózin jau ishine qaldyrghany bar edi bir

qol úshtaryn jetkize almay kim adam.

Sonda ózinin eki qyzy

jan talasyp atysumen alyp shyqqan әkesin,

Sonda esil er:

«Erge bermes menin batyr qyzdarymdy

atqa minip, myltyq ústap kórmegen bir ersymaqtar

qatyn etip alady au dep» jylaghan)

 

Qayran Qazaq.., qayran Qazaq... Elim... degen

qayran esil týndigi joq týrme ishinde keshti jalghyz sarsandy,

Ashy kózjas sherli múnyn ishke jútyp

tar keudeni oiran etip tamsandy.

Sodan baryp ózin ózi sabasyna týsirgendey

kók jalynmen auyr-auyr kýrsinip,

Kóp otyrdy ,

otyrdy da  kýnirenip

mynanday bir әn saldy:

 

«Qysylmay qyzyl tilim sayra menin,

Er Ospan elge tikken bayraq edin.

Úmyt qyp kýndiz kýlki, týnde úiqyny,

Qorghaghan qalasyn - au qayran elim.

 

Astymda at, ainalamda dos barynda,

Dúshpannyn shóptey shaptym bastaryn da.

Qayteyin qalyn elge qamal edim,

Qysqa ómir óte shyqty-au qas qaghymda.

 

Qayran el jylqy baqqan shúrqyratyp,

Qor boldyn qayghy sherge júlqylatyp.

Donyzgha aylandyrmaq oylary bar,

Donyzdar qyran eldi qyrqyp atyp.

 

Adamzat bәs tigesin qútyrasyn,

Bәri bir súm jalghangha útylasyn.

Senemin qazaq degen qaysar elim,

Bir kýni búl qúrsaudan qútylasyn.

Ómirde ashyq túrar bes kýn esik,

Kóp jerde kertartpadan óshti nesip.

Janymdy ar namysqa ayyrbastap,

Kereyge kek әperdim keskilesip.

 

Ómirdin órtke oranghan búralany,

Týbinde er jigitten syn alady.

Búl qazaq Ospansyz da ómir sýrer,

Kim menin jan syrymdy úgha alady.

 

Úrandap «Jәnibektep» aqyrghanda,

Batyldyq qashushy edi batyrdan da.

Shuyldap qalyn Kerey joqtarsyndar,

Qor bolyp batyr Ospan atylghanda.

 

Ólim túr tisin qayrap tosyp aldan,

Qymsynyp men aulaqpyn shoshynardan.

Búl Ospan tirisinde talay ólgen,

Búl keude talay oqty tosyp alghan..

 

Aqyrghy sózimdi qas, han tyndasyn,

Qazaqtyn namys oty lapyldasyn.

Ot shashqan oqty myltyq auzynda da,

Narttyghym narkeskendey jarqyldasyn.

 

Osylay aspan kókte bagham qalsyn,

Jas úrpaq jazylmaghan jaramdy alsyn.

Artyna mәngi óshpeytin jalyn tastap,

Taghy, mәrt, tarlan ómir tamamdalsyn.

 

«Jýgirgen tau jebelep kók bóriler,

Bir kýni at artyna bókteriler»

Degen sóz riyasyz shyndyq eken,

Kez boldy  shekteuli ómir shekteliner.

 

Toqtat dep qalyn jaudy jol ortada,

Qalyn el tu ghyp tiktin top orana.

Al endi altyn Altay qúshaghyndy ash,

Simadym, siya almadym jon arqana,

 

Qaysar úl kendik bolsyn keginde de,

Qan bolsyn kózjasyn da, terinde de.

Qan qaqsap Qazaq ýshin qan tókpesen,

Men tynysh jata almaspyn kórimde de.

Ómirin gýldendirgen azappenen,

Mәngilik maydansasqan mazaqpenen.

Bir úlyn jaryq ýshin janyp ótti,

Qalyn el qosh esen bol Qazaq degen...»

(Jalghasy bar)

Abai.kz