Túnghysh qazaq tilindegi sport kommentatory, Qazaqstan sportynyng qúrmetti qayratkeri, telejurnalist, S. Berdiqúlov atyndaghy syilyqtyng iyegeri Súltanghaly Qaratayúly Qarataevty kópshilik bile bermeydi. Ómirining biraz jylyn qazaq tilin jәne de sporttyng qazaq tilinde sóileuine janashyrlyq tanytyp, sol ýshin qyruar júmys atqarghan. Kenestik kezende sportty qazaq tilinde sóiletu bylay túrsyn, jalpy qazaq tiline degen kózqarastyng qiyn kezenine qaramay alghash qazaq tilinde alghash reportaj jýrgizgen.

Súltanghaly Qaratayúly 1936 jyly 23 mausymda Aqtóbe oblysynyng búrynghy Qarabútaq (qazirgi Áyteke biy)  audanyna qarasty Aqkól auylynda dýniyege kelgen. Ákesi Qaratay «Aqkól» újymsharyn alghash úiymdastyryp, kóp jyl sol újymshardy basqarghan. 1942 jyly Aqtóbe oblysynyng Qarabútaq audandyq әskery komissariatynan maydangha shaqyrylyp, 1943 jyly Voronej týbinde qaza tapqan. Anasy Aydana jan-jarynyng maydannan ormalmauynan qúsa bolyp, aurugha shaldyqqan anasynan 5 synypta oqyp jýrgen kezinde aiyrylghan. Túl jetim qalghan jeti balanyng biri -Súltanghaly Qaratayúly agha-jengesi Moldaghaly men Altynnyng qolynda tәrbiyelenedi. Mektepte oqyp jýrgen kezinde «Qarabútaq» audanynyng «Kolhoz» joly gazetinde alghash maqalalary jaryq kórdi. Keyin «Leninshil jas», (qazirgi «Jas Alash») pen «Sosialistik Qazaqstan» (qazirgi «Egemen Qazaqstan») gazetterinde jii maqalalary shyghyp túrghan. Mektepte oqyp jýrgen kezinde boks, shahmat, doyby, jenil atletika siyaqty sport týrlerine qatysqan. Segizinshi synypty bitirgennen keyin, lagerige dene shynyqtyru jetekshisi retinde jiberiledi. Sportqa alghash bauyr basu osylay bastalghan.

1956 jyly orta mektepti ýzdik bitirip, 1957 jyly Qazaqtyng S.M. Kirov atyndaghy memlekettik uniyversiytetining ( qazirgi Ál-Faraby atyndaghy Qazaq últtyq uniyversiyteti) filologiya fakulitetine oqugha týsip, 1962 jyly ýzdik diplommen ayaqtaydy.

Ómirlik jary Mәriyash Ramazanqyzyn 1959 jyly studenttik saparmen Ózbekstannyng Samarqand qalasynda ótken Orta Aziya jәne Qazaqstan uniyversiytetterining studentteri arasyndaghy konferensiyasynda jolyqtyrghan eken. Ol konferensiyada frazeologizm taqyrybynda bayandama jasap, Ózbekstan memlekettik uniyversiytet rektoraty qúrmet gramotasymen marapattalghan³. Ana tili gazetine bergen súhbatynda «Bizdi tabystyrghan Samarqand qalasyn oilasam, әli kýnge deyin jýregimde jylylyq payda bolady. Alghash tanystyghymyz ýlken mahabbatqa úlasty» dep aityp ketkendey Mәriyash Ramazanqyzymen otasyp, ýlgili otbasyn qúryp, bala-shaghasyna da jaqsy tәrbie berip ósirgen.

S. Qaratayúlynyng «Ótkenderim men ótkelderim» atty qysqasha ómirdereginde «...Uniyversiytetti bitirisimen joldama alyp, Jambyl oblysynda orta mektepte múghalim boldym. 1963 jyldan bastap birynghay jurnalistikke den qoydym. Áueli Qazaq radiosynda, sodan song Qazaq teledidarynda qyzmet atqaryp jýrip, habar úiymdastyru maqsatymen Qazaqstannyng barlyq oblysyn araladym. 1964 jyly radioda túnghysh ret ashylghan shtattyq oryngha – qazaq tilindegi sport kommentatorlyghyna taghayyndaldym..» dep kórsetken.

15 jylgha juyq Qazaq teleradiosynda qyzmet atqarady. Alghash jurnalistik qyzmeti radiodan bastalyp, teledidargha jalghasady.

1980 jyly KSRO jurnalister Odaghyna mýshelikke qabyldanady.

1993-1996 jyldar aralyghynda Qazaqstan Respublikasynyng Tótenshe jaghday jónindegi memlekettik komiytetting jetekshi mamany bolyp qyzmet atqarghan. Búl jerde de birtalay jer silkinisine qatysty maqalalar jariyalap otyrghan.

S. Qaratayúly 2000 jyly 27 jeltoqsanda Qazaqstan Respublikasynyng Turizm jәne sport jónindegi agenttigi sarapshylar alqasynyng sheshimi boyynsha  «Seydahmet Berdiqúl» atyndaghy syilyqtyng laureaty atanady.

2003 jyly Qazaqstannyng qúrmetti sport qayratkeri atanady. 2004 jyly «Elding qúty-qariya» dep atalatyn kitaby shyqqan. S. Qaratayúly 60 jasynda jurnalister arasynda әuesqoy kompozitor ataghyna ie bolghan.

60-qa juyq әnderi jinaqtalyp, notagha týsip respublikalyq, oblystyq gazetterde jaryq kórgen. 2006 jyly «Kónilimdi әn terbep» atty әnder jinaq kitaby jaryqqa shyqty. Onda «Preziydentting olimpiadashylargha aq batasy» atty marshy, «Tәuelsizdik tuy» atty óleni, «Oqushylar Spartakiadasynyng Ánúrany», «Jenimpazdar valisi», «Qúrdastar valisi», «Susyn bershi súlu qyz», «Tughan ólkeme», «Aqtóbem» t.b. ólenderi sonymen qatar patriottyq ruhta jazylghan arnaulary jaryqqa shyqqan. Qazaqstan sport jurnalistikasynyng kóshin bastaghan, sport jarystaryna baryp, kórgenderin qalyng oqyrmangha úsynyp, shygharmashylyq enbegining nәtiyjesinde futbol, hokkey baghdarlamalaryn túnghysh ret qazaq tilinde shyghardy.

2006 jyldyng 24 shildesinde Aqtóbe oblysy Áyteke by audandyq mәslihatynyng hatshysy Q. Niyazovtyng №47 sheshimimimen S. Qaratayúlyna «Áyteke by audanynyng Qúrmetti azamaty ataghy» turaly kuәligi berildi.

Zeynetke shyqqan son, otbasylyq biraz qiyndyqtargha tap bolady. Et jaqyn tuystarynyng arasynda birneshe adam kóz júmyp, oghan kәrilik qosylyp  S. Qaratayúlynyng densaulyghyn edәuir kýizeltip jiberdi. Osynday jaghdaylar S. Qaratayúlynyng densaulyghyna әser etip, 2018 jyly 27 aqpanda 82 jasynda qaytys boldy.

2013 jylghy 20-27 nauryz aiynyng № 12 (1166) «Ana tili» gazetinde «Saghynysh hattary» atty maqalada «... Aytpaqshy, aghamyz ózining bir tilegin jetkizdi. Osy kýnge deyin onyng ýiinde sportqa qatysty mynnan asa kitaptar, shejire materialdar jinaqtalyp qalghan eken. Súltanghaly agha solardyng barlyghy ertengi kýni qarausyz qala ma dep uayym qylady eken...» delingen.

Sol jyly  Súltanghaly Qaratayúlynyng «Qarausyz qala ma dep uayym etken» jeke qorynyng qújattary Qazaqstan Respublikasynyng Ortalyq memlekettik arhiyvine memlekettik syy retinde ózinen qabyldandy.

Tapsyrghan qújattaryna ghylymiy-tehnikalyq saraptau jasalyp jeke qoryna №2463 nómiri berilumen qosa 1-tizimdeme jasaldy. Tizimdemege bólimderinde 1954-2015 jyldar aralyghyn qamtityn qújattary engen. Ghylymy jýiege keltirilgen 1 den 137-ge deyin saqtau birlik (is) ornalasqan jәne onyng ishinde qaghaz týrindegi fotoqújattar bar. Qor iyesining jeke týsken fotoqújattary jәne qosymsha ózin qyzyqtyratyn taqyrypta jinaghan jeke túlghalardyng fotoqújattarymen qosa tizimdemedegi ister qújattardyng mazmún-maghynasyna qaray  «S. Qaratayúlynyng ómirbayandyq qújattary», «S. Qaratayúlynyng qyzmetine qatysty qújattar», «Hattary», «S. Qaratayúlynyng shygharmashylyq qújattary», «S. Qaratayúly turaly әrtýrli qújattar», «Fotoqújattary», «S. Qaratayúlynyng jinaghan qújattary» dep bólimderge toptastyrylyp memlekettik arhivting saqtau qoryna qabyldandy.

Gh.A. Menilbaeva,

Qazaqstan Respublikasynyng Ortalyq memlekettik arhiyvining jeke tektik arhivtermen jәne tarihiy-qújattyq toptamalarmen júmys jasau bólimining joghary dengeydegi bilikti maman: arhiviysi

Abai.kz