تۇڭعىش قازاق تىلىندەگى سپورت كوممەنتاتورى، قازاقستان سپورتىنىڭ قۇرمەتتى قايراتكەرى، تەلەجۋرناليست، س. بەردىقۇلوۆ اتىنداعى سىيلىقتىڭ يەگەرى سۇلتانعالي قاراتايۇلى قاراتاەۆتى كوپشىلىك بىلە بەرمەيدى. ءومىرىنىڭ ءبىراز جىلىن قازاق ءتىلىن جانە دە سپورتتىڭ قازاق تىلىندە سويلەۋىنە جاناشىرلىق تانىتىپ، سول ءۇشىن قىرۋار جۇمىس اتقارعان. كەڭەستىك كەزەڭدە سپورتتى قازاق تىلىندە سويلەتۋ بىلاي تۇرسىن، جالپى قازاق تىلىنە دەگەن كوزقاراستىڭ قيىن كەزەڭىنە قاراماي العاش قازاق تىلىندە العاش رەپورتاج جۇرگىزگەن.

سۇلتانعالي قاراتايۇلى 1936 جىلى 23 ماۋسىمدا اقتوبە وبلىسىنىڭ بۇرىنعى قارابۇتاق (قازىرگى ايتەكە بي)  اۋدانىنا قاراستى اقكول اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. اكەسى قاراتاي «اقكول» ۇجىمشارىن العاش ۇيىمداستىرىپ، كوپ جىل سول ۇجىمشاردى باسقارعان. 1942 جىلى اقتوبە وبلىسىنىڭ قارابۇتاق اۋداندىق اسكەري كوميسسارياتىنان مايدانعا شاقىرىلىپ، 1943 جىلى ۆورونەج تۇبىندە قازا تاپقان. اناسى ايدانا جان-جارىنىڭ مايداننان ورمالماۋىنان قۇسا بولىپ، اۋرۋعا شالدىققان اناسىنان 5 سىنىپتا وقىپ جۇرگەن كەزىندە ايىرىلعان. تۇل جەتىم قالعان جەتى بالانىڭ ءبىرى -سۇلتانعالي قاراتايۇلى اعا-جەڭگەسى مولداعالي مەن التىننىڭ قولىندا تاربيەلەنەدى. مەكتەپتە وقىپ جۇرگەن كەزىندە «قارابۇتاق» اۋدانىنىڭ «كولحوز» جولى گازەتىندە العاش ماقالالارى جارىق كوردى. كەيىن «لەنينشىل جاس»، (قازىرگى «جاس الاش») پەن «سوتسياليستىك قازاقستان» (قازىرگى «ەگەمەن قازاقستان») گازەتتەرىندە ءجيى ماقالالارى شىعىپ تۇرعان. مەكتەپتە وقىپ جۇرگەن كەزىندە بوكس، شاحمات، دويبى، جەڭىل اتلەتيكا سياقتى سپورت تۇرلەرىنە قاتىسقان. سەگىزىنشى سىنىپتى بىتىرگەننەن كەيىن، لاگەرگە دەنە شىنىقتىرۋ جەتەكشىسى رەتىندە جىبەرىلەدى. سپورتقا العاش باۋىر باسۋ وسىلاي باستالعان.

1956 جىلى ورتا مەكتەپتى ۇزدىك ءبىتىرىپ، 1957 جىلى قازاقتىڭ س.م. كيروۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ( قازىرگى ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى) فيلولوگيا فاكۋلتەتىنە وقۋعا ءتۇسىپ، 1962 جىلى ۇزدىك ديپلوممەن اياقتايدى.

ومىرلىك جارى ءمارياش رامازانقىزىن 1959 جىلى ستۋدەنتتىك ساپارمەن وزبەكستاننىڭ سامارقاند قالاسىندا وتكەن ورتا ازيا جانە قازاقستان ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ ستۋدەنتتەرى اراسىنداعى كونفەرەنتسياسىندا جولىقتىرعان ەكەن. ول كونفەرەنتسيادا فرازەولوگيزم تاقىرىبىندا بايانداما جاساپ، وزبەكستان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەت رەكتوراتى قۇرمەت گراموتاسىمەن ماراپاتتالعان³. انا ءتىلى گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا «ءبىزدى تابىستىرعان سامارقاند قالاسىن ويلاسام، ءالى كۇنگە دەيىن جۇرەگىمدە جىلىلىق پايدا بولادى. العاش تانىستىعىمىز ۇلكەن ماحابباتقا ۇلاستى» دەپ ايتىپ كەتكەندەي ءمارياش رامازانقىزىمەن وتاسىپ، ۇلگىلى وتباسىن قۇرىپ، بالا-شاعاسىنا دا جاقسى تاربيە بەرىپ وسىرگەن.

س. قاراتايۇلىنىڭ «وتكەندەرىم مەن وتكەلدەرىم» اتتى قىسقاشا ومىردەرەگىندە «...ۋنيۆەرسيتەتتى بىتىرىسىمەن جولداما الىپ، جامبىل وبلىسىندا ورتا مەكتەپتە مۇعالىم بولدىم. 1963 جىلدان باستاپ بىرىڭعاي جۋرناليستىككە دەن قويدىم. اۋەلى قازاق راديوسىندا، سودان سوڭ قازاق تەلەديدارىندا قىزمەت اتقارىپ ءجۇرىپ، حابار ۇيىمداستىرۋ ماقساتىمەن قازاقستاننىڭ بارلىق وبلىسىن ارالادىم. 1964 جىلى راديودا تۇڭعىش رەت اشىلعان شتاتتىق ورىنعا – قازاق تىلىندەگى سپورت كوممەنتاتورلىعىنا تاعايىندالدىم..» دەپ كورسەتكەن.

15 جىلعا جۋىق قازاق تەلەراديوسىندا قىزمەت اتقارادى. العاش جۋرناليستىك قىزمەتى راديودان باستالىپ، تەلەديدارعا جالعاسادى.

1980 جىلى كسرو جۋرناليستەر وداعىنا مۇشەلىككە قابىلدانادى.

1993-1996 جىلدار ارالىعىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ توتەنشە جاعداي جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميتەتتىڭ جەتەكشى مامانى بولىپ قىزمەت اتقارعان. بۇل جەردە دە ءبىرتالاي جەر سىلكىنىسىنە قاتىستى ماقالالار جاريالاپ وتىرعان.

س. قاراتايۇلى 2000 جىلى 27 جەلتوقساندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۋريزم جانە سپورت جونىندەگى اگەنتتىگى ساراپشىلار القاسىنىڭ شەشىمى بويىنشا  «سەيداحمەت بەردىقۇل» اتىنداعى سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى اتانادى.

2003 جىلى قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى سپورت قايراتكەرى اتانادى. 2004 جىلى «ەلدىڭ قۇتى-قاريا» دەپ اتالاتىن كىتابى شىققان. س. قاراتايۇلى 60 جاسىندا جۋرناليستەر اراسىندا اۋەسقوي كومپوزيتور اتاعىنا يە بولعان.

60-قا جۋىق اندەرى جيناقتالىپ، نوتاعا ءتۇسىپ رەسپۋبليكالىق، وبلىستىق گازەتتەردە جارىق كورگەن. 2006 جىلى «كوڭىلىمدى ءان تەربەپ» اتتى اندەر جيناق كىتابى جارىققا شىقتى. وندا «پرەزيدەنتتىڭ وليمپياداشىلارعا اق باتاسى» اتتى مارشى، «تاۋەلسىزدىك تۋى» اتتى ولەڭى، «وقۋشىلار سپارتاكياداسىنىڭ ءانۇرانى»، «جەڭىمپازدار ءۆالسى»، «قۇرداستار ءۆالسى»، «سۋسىن بەرشى سۇلۋ قىز»، «تۋعان ولكەمە»، «اقتوبەم» ت.ب. ولەڭدەرى سونىمەن قاتار پاتريوتتىق رۋحتا جازىلعان ارناۋلارى جارىققا شىققان. قازاقستان سپورت جۋرناليستيكاسىنىڭ كوشىن باستاعان، سپورت جارىستارىنا بارىپ، كورگەندەرىن قالىڭ وقىرمانعا ۇسىنىپ، شىعارماشىلىق ەڭبەگىنىڭ ناتيجەسىندە فۋتبول، حوككەي باعدارلامالارىن تۇڭعىش رەت قازاق تىلىندە شىعاردى.

2006 جىلدىڭ 24 شىلدەسىندە اقتوبە وبلىسى ايتەكە بي اۋداندىق ءماسليحاتىنىڭ حاتشىسى ق. نيازوۆتىڭ №47 شەشىمىمىمەن س. قاراتايۇلىنا «ايتەكە بي اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى اتاعى» تۋرالى كۋالىگى بەرىلدى.

زەينەتكە شىققان سوڭ، وتباسىلىق ءبىراز قيىندىقتارعا تاپ بولادى. ەت جاقىن تۋىستارىنىڭ اراسىندا بىرنەشە ادام كوز جۇمىپ، وعان كارىلىك قوسىلىپ  س. قاراتايۇلىنىڭ دەنساۋلىعىن ەداۋىر كۇيزەلتىپ جىبەردى. وسىنداي جاعدايلار س. قاراتايۇلىنىڭ دەنساۋلىعىنا اسەر ەتىپ، 2018 جىلى 27 اقپاندا 82 جاسىندا قايتىس بولدى.

2013 جىلعى 20-27 ناۋرىز ايىنىڭ № 12 (1166) «انا ءتىلى» گازەتىندە «ساعىنىش حاتتارى» اتتى ماقالادا «... ايتپاقشى، اعامىز ءوزىنىڭ ءبىر تىلەگىن جەتكىزدى. وسى كۇنگە دەيىن ونىڭ ۇيىندە سپورتقا قاتىستى مىڭنان اسا كىتاپتار، شەجىرە ماتەريالدار جيناقتالىپ قالعان ەكەن. سۇلتانعالي اعا سولاردىڭ بارلىعى ەرتەڭگى كۇنى قاراۋسىز قالا ما دەپ ۋايىم قىلادى ەكەن...» دەلىنگەن.

سول جىلى  سۇلتانعالي قاراتايۇلىنىڭ «قاراۋسىز قالا ما دەپ ۋايىم ەتكەن» جەكە قورىنىڭ قۇجاتتارى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ورتالىق مەملەكەتتىك ارحيۆىنە مەملەكەتتىك سىي رەتىندە وزىنەن قابىلداندى.

تاپسىرعان قۇجاتتارىنا عىلىمي-تەحنيكالىق ساراپتاۋ جاسالىپ جەكە قورىنا №2463 ءنومىرى بەرىلۋمەن قوسا 1-تىزىمدەمە جاسالدى. تىزىمدەمەگە بولىمدەرىندە 1954-2015 جىلدار ارالىعىن قامتيتىن قۇجاتتارى ەنگەن. عىلىمي جۇيەگە كەلتىرىلگەن 1 دەن 137-گە دەيىن ساقتاۋ بىرلىك ء(ىس) ورنالاسقان جانە ونىڭ ىشىندە قاعاز تۇرىندەگى فوتوقۇجاتتار بار. قور يەسىنىڭ جەكە تۇسكەن فوتوقۇجاتتارى جانە قوسىمشا ءوزىن قىزىقتىراتىن تاقىرىپتا جيناعان جەكە تۇلعالاردىڭ فوتوقۇجاتتارىمەن قوسا تىزىمدەمەدەگى ىستەر قۇجاتتاردىڭ مازمۇن-ماعىناسىنا قاراي  «س. قاراتايۇلىنىڭ ومىرباياندىق قۇجاتتارى»، «س. قاراتايۇلىنىڭ قىزمەتىنە قاتىستى قۇجاتتار»، «حاتتارى»، «س. قاراتايۇلىنىڭ شىعارماشىلىق قۇجاتتارى»، «س. قاراتايۇلى تۋرالى ءارتۇرلى قۇجاتتار»، «فوتوقۇجاتتارى»، «س. قاراتايۇلىنىڭ جيناعان قۇجاتتارى» دەپ بولىمدەرگە توپتاستىرىلىپ مەملەكەتتىك ءارحيۆتىڭ ساقتاۋ قورىنا قابىلداندى.

ع.ا. مەڭىلباەۆا،

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ورتالىق مەملەكەتتىك ءارحيۆىنىڭ جەكە تەكتىك ارحيۆتەرمەن جانە تاريحي-قۇجاتتىق توپتامالارمەن جۇمىس جاساۋ ءبولىمىنىڭ جوعارى دەڭگەيدەگى بىلىكتى مامان: ءارحيۆيسى

Abai.kz