Býginde respublikamyzdaghy irgeli oqu ornyna ainalyp otyrghan M.O.Áuezov atyndaghy pedagogikalyq kolledjining irgetasynyng qalanghanyna biyl 110 jyl tolyp otyr. Halyq aghartu ministrligi 1902 jyly 1 jeltoqsanda Semeyde múghalimder seminariyasyn ashu turaly sheshim shygharyp, ol boyynsha oqu orny 1903 jyly 1 shildede óz júmysyn bastauy tiyisti boldy. 1903 jyly 23 qyrkýiekte Semey múghalimder seminariyasy ashyldy.

Býginde respublikamyzdaghy irgeli oqu ornyna ainalyp otyrghan M.O.Áuezov atyndaghy pedagogikalyq kolledjining irgetasynyng qalanghanyna biyl 110 jyl tolyp otyr. Halyq aghartu ministrligi 1902 jyly 1 jeltoqsanda Semeyde múghalimder seminariyasyn ashu turaly sheshim shygharyp, ol boyynsha oqu orny 1903 jyly 1 shildede óz júmysyn bastauy tiyisti boldy. 1903 jyly 23 qyrkýiekte Semey múghalimder seminariyasy ashyldy.

Ghasyrdan asqan tariyh

Alghashqyda oqu ornynda ýsh negizgi jәne bir dayyndyq synyby ashyldy. Múnda oqugha týsemin degender Tomby, To­boli, Voronej, Orlov, Viylensk guberniya­larynan jәne Semey, Jetisu oblystary­nan keldi. Qazaqstanda alghash ashylghan kәsiby arnauly pedagogikalyq oqu orny ólkemizge ghana emes, Batys Sibir aimaq­taryna bastauysh mektepter ýshin múghalim­der dayarlady. 1904 jyly bes synyptyq jý­ye­ge auysyp, tórt synyp – negizgi, bir synyp dayyndyq toby boldy.

Seminariyanyng oqu jospary boyynsha din sabaghy jәne shirkeu – slavyan oquy, orys jәne shirkeu slavyan tili, pedagogika, arifmetika, geometriya, tariyh, jaraty­lystanu jәne auyl sharuashylyghy, fiy­ziy­ka, kórkem jazu, suret jәne syzu, әn, giym­nas­tika jәne deneshynyqtyru, praktika­lyq sabaqtar jәne enbek sabaghy oqytyl­ghan. Alghashqy jyldary seminariyanyng jeke ghimaratynyng bolmauyna bayla­nys­ty oqu ýderisin jaldamaly oryndar­da ótkizuge tura keldi. Seminariyanyng jana ghimaratyn salugha qazynadan 90 myng rubli qarajat bólindi. 1906 jyly 5 qa­zanda múghalimder seminariyasynyng jana ghimaraty saltanatty týrde ashyldy. 1905 jyly 1 shildeden bastap seminariyada qyr­ghyz (qazaq) tili pәni oqytyla bastady. 1905 jyly 1 tamyzdan bastap osy qyz­met­ke belgili qogham qayratkeri, pedagog Núr­ghaly Qúljanov ornalasyp, jemisti jú­mys atqardy. 1906 jyly jeltoqsan aiy­nan bastap fransuz jәne latyn tilde­rinen, keyinirek nemis tilinen sabaq engi­zildi. Olardy әrkim óz qalauy boyynsha sabaqtan tys uaqytta oqugha tiyis boldy.

Semey múghalimder seminariyasynyng túnghysh diyrektory bolyp 1903 jyly 1 shil­dede Peterburg uniyversiytetining tý­legi Aleksandr Vladimirovich Belyy taghay­yn­daldy. Ol 1906 jylghy 5 tamyzgha deyin oqu ornyn basqaryp, seminariyanyng qa­lyp­tasuy men jana oqu ghimaratyn sa­lu­da eleuli enbek etti. 1906 jyly 2 qyr­kýiek­ten bastap 1918 jylgha deyin múgha­lim­der se­minariyasynyng diyrektory bo­lyp Miy­hail Nikolaevich Bereznikov jú­mys at­qardy. Ol Sankt-Peterburgtegi iym­pera­tor­lyq instituttyng tariyh-filo­lo­giya fa­kulitetin bitirgen ziyaly, bilimdi túlgha edi.

Seminariyada qazaq tilinen erli-za­yyp­ty Núrghaly men Nәzipa Qúljanov­tar, Á.Z.Sәtbaev t.b. sabaq jýrgizdi. Semina­riya­da sabaq bergen oqytushylar Reseyding tandauly joghary oqu oryndaryn bitirgen, progressivti ústanymdaghy pedagogter edi. 1906 jyly mausymda múghalimder semiy­nariyasy alghashqy 15 týlegin shygharyp, olargha «Bastauysh uchiliyshesining múghalimi» degen kuәlik berildi. 1916 jyly semina­riya­daghy tәrbiyelenushilerding sany 107 bolsa, eki synyptyq uchiliyshedegi oqushy sany 104 boldy.

Semeyding múghalimder seminariyasy shәkirtterine jan-jaqty bilim berumen qatar, qaladaghy týrli mәdeny sharalardy, onyng ishinde últtyq oiyn-sauyqtardy úiymdastyrudyng úiytqysy boldy. 1914 jyly Abaydyng qaytys bolghanyna 10 jyl toluyna arnalghan әdebi-etnografiyalyq, muzykalyq óner keshi, 1915 jylghy «Bir­jan-Sara» aitysynyng sahnalyq kórinisi t.b. seminariya múghalimderi Nәzipa men Núr­ghaly Qúljanovtardyng jәne semina­riyada oqityn qazaq jastarynyng úiytqy boluymen ótkizildi. Seminariyanyng bilim berudegi dengeyi, ústazdardyng ýlgi-ónegesi turasynda oqu ornynyng qazaq pedagogiy­kalyq tehnikumy túsyndaghy týlegi, ghalym Álkey Marghúlan: «Búl seminariya qyr okrugindegi oqu oryndarynyng bir tәuiri bolatyn. Keyin revolusiyagha qatynasqan qazaq jastarynyng kóbi osy seminariyadan oqyp shyqty. Seminariyada qazaq balala­ryna bilim berudi shyn jýregimen maqsat etken birneshe progresshil, sanlaq adam­dar boldy. Olardyng ishinde, әsirese oqu­shy jastargha olar әdebiyetten, tarihtan, geografiyadan osy kýngi pedinstituttar kóle­minde bilim berip, olardyng oi-sana­syn asa bayytyp shygharatyn» dey kele, oqytushylardyng Tomskiden, Ombydan, Qazan uniyversiytetinen, Leningradtan kel­gen shetinen oqymysty, kileng tilge jýi­rik ústazdar bolghanyn eske alady.

1920 jyldyng 1 qyrkýieginde semina­riya Semeyding halyq aghartu instituty bo­lyp qayta qúryldy. 1922 jyly osy oqu ornynyng bazasynda orys jәne qazaq pe­da­gogikalyq tehnikumdary ashyldy. 1922 jyldyng 1 jeltoqsanynan 1927 jyl­dyng sonyna deyin Semey qazaq ped­tehnikumynyng diyrektory bolyp kórnekti aghartushy, Alash ardaqtysy Á.Z.Sәtbaev júmys atqardy. Oqu ornynyng auyrtpa­shy­lyghyn moynymen kóterip, pedtehniy­kum­nyng aldynghy qatarly oqu ornyna ainaluyna bar kýsh-jigerin júmsady. Oqu ornyna Á.Z.Sәtbaev basshylyq jasaghan jyldary Leningrad uniyversiytetindegi oquynan M.O.Áuezov pedtehnikumgha oqy­tushylyqqa shaqyryldy. Qazaq pedagogiy­kalyq tehnikumynda kórnekti Alash qay­ratkeri Halel Ghabbasov, pedagog, jur­nalist Seyitbattal Mústafiyn, pedagog, jazu­shy, dramaturg Tayyr Jomartbaev, ústazdyq qyzmetpen qosa, teatr ónerining damuyna eleuli ýles qosqan Ghaliaqpar Tóre­baev, aghartushy-jurnalist, pedagog Mәnnan Túrghanbaev, bilikti ústazdar B.Ge­ra­simov, N.Belosludov t.b. jemisti enbek etti. 1937 jyly eki pedtehnikum baza­syn­da eki peduchiliyshe qúryldy. Qazaq peda­go­gikalyq uchiliyshesine úly oishyl, aqyn Abaydyng esimi berilse, orys pedagogiy­kalyq uchiliyshesine 1945 jyly úly pe­dagog K.D.Ushinskiyding esimi berildi.

1953 jyly eki peduchiliyshe biriktirilip, K.D.Ushinskiy atyndaghy peduchiliyshe dep atalady. 1957-1963 jyldary oqu orny uaqytsha jabylyp, N.K.Krupskaya atynda­ghy pedagogikalyq instituttyng bastauysh mektep múghalimderin dayarlau fakuliteti retinde júmys istedi. 1963 jyly ped­uchiy­liyshe qayta ashylyp, 1967 jyly jel­toq­san aiynda oqu ornyna zamanymyzdyng zan­ghar jazushysy, oqu ornynyng týlegi M.O.Áuezov esimi berildi. 1992 jyly ped­uchiliyshe pedagogikalyq kolledj bolyp qayta qúryldy. 2003 jyly oqu ornynyng 100 jyldyq mereytoyy saltanatty týrde atalyp ótildi.

Pedtehnikumda bilim alghan alash arystary

Tughan halqy aldyndaghy perzenttik paryzyn eleuli atqarghan ziyalylarymyz, Alashtyng arystary – M.O.Áuezov, Q.IY.Sәt­baev, J.Aymauytov, Á.Marghúlan syndy últymyzdyng ruhany dingegine ai­nal­ghan túlghalarymyz osy shanyraqtan bilim alyp, ýlken ómir jolyna attandy. M.O.Áuezov osy oqu ornynda oqy­ghan 1912-1919 jyldary belsendi әdebi, ghylymi, shygharmashylyq júmyspen shú­ghyl­danghan. 1917 jyly «Enlik-Kebek» pie­sasyn jazyp, sahnalasa, 1918 jyly J.Aymauytovpen birge «Abay» jurnalyn shygharyp, halqymyzdyng tarihy men mә­de­niyeti turaly keleli oy qozghady. «Ekeu» degen býrkenshik atpen, «Abaydyng ómiri jәne qyzmeti» («Abay», 1918, №2), «Ab­ay­dan ke­yingi aqyndar» («Abay», 1918, №3) degen maqalalar jazdy. Últ­tyq oi-sana­ny oyatu isine bel sheshe kirisip, «Sary­arqa», «Qazaq tili» gazetterine ma­qa­lala­ryn ýzbey ja­riya­lap túrdy.

Últymyzdyng úly túlghalarynyng biri, ayauly arysymyz Jýsipbek Aymauytov osy seminariyada oqyghan 1914-1919 jyl­dary qoghamdyq-shygharmashylyq júmys­tarmen belsendi ainalysyp, «Eski tәr­tippen bala oqytu», «Rәbigha» t.b. piesa­la­ryn jazyp, sahnalap, publisistikalyq jә­ne syny maqalalaryn gazet-jurnal betterinde ýnemi jariyalap otyrdy. 1915 jyldyng 13 aqpanynda Semeyde ótken «Qa­zaqtardyng әdebiy-muzykalyq qayy­rym­dylyq keshinde» Birjan men Sara ai­tysyn úiymdastyryp, Birjannyng rólin or­yndaghan әnshi әri dombyrashy, besas­pap óner iyesi de oqushy J.Aymauytov edi. Onyng Alash partiyasynyng isine aralasa­tyny da osy uaqyt.

Oqu ornynyng jarqyn bir beti – Qa­zaq­stan Ghylym akademiyasynyng túnghysh pre­ziydenti asa kórnekti ghalym, akademik Q.IY.Sәtbaevtyng esimimen tikeley bayla­nysty. Q.IY.Sәtbaev seminariyada oqyghan 1914-1919 jyldary zamandastary Múh­tarmen, Jýsipbekpen tanysty.

Semey múghalimder seminariyasynyng kórnekti týlekterining taghy biri, Alash qay­ratkeri – Qazy Núrmúhametúly. Semina­riya­da oqyp jýrip Alash milisiyasynda qyzmet etedi. Ol qyzmette alghyrlyghymen, tapqyrlyghymen, batyldyghymen el naza­ryna iligip, Alashtyng atty milisiyasyna basshy etip taghayyndalady. 1918 jyly

6 nauryzda qyzyl әskerlerding qolynan qapy­da qaza tabady. Qandy oqigha turaly «Saryarqa» gazetinde (1918 j. nauryzdyng 18-i kýngi sanynda) «Túnghysh qúrban» dep ata­latyn kólemdi maqala jariyalanady (avtory B.Mayliyn). Seminarist Qazynyng ólimi turaly gazet betterinde jariyalanghan materialda: «Qazynyng denesin qabirge qoyyp, Qúran oqylyp bolghan son, Shәkә­rim qajy: – Áleumet! Myna jatqan kim, bile­sinder me? Búl – últy ýshin shybyn ja­nyn qúrban qylghan Alash azamatynyng tún­ghyshy. Múny óldi demender, búl ólgen joq. Búl býgingi jәne múnan songhy «últym» degen azamattargha, «myna men siyaqty bo­lyp, últym dender» dep ózining últshyldy­ghyn sózben emes, ispen kórsetti. Marqúm­nyng aty da Qazy edi, Qazy – by degen sóz. Qazy biyligin aityp ketti. Qaraghym Qazy! Ólimine ókinbe! Armanyng joq. Qúday aldynda da, júrt aldynda da sening ornyng bólek. Oqyghandar! Jastar! Mynau jol­dastaryndy úmyta kórmender. Múnyng ýi-ishining mindeti senderding moyyndarynda. Bir kishkentay kózining qarashyghy (bir jasar úl balasy) qalypty, sony tәrbiyelep adam qylu – bәrinnin, barlyq Alashtyng moy­nyna paryz. Jәne ózdering de búl oqighagha qajymandar. Qúday taghala Alashqa shyn úl bergenine býgin ghana kózim jetti. 60 jas­qa kelgende, múnday últy ýshin janyn qiyp, qúrban bolghan bozdaqty kóremin degen ýmitim joq edi. Kórdim. Endi býgin ól­sem de, armanym joq. Qaraghym, Qazyjan! Qadirindi bilip, qúrmettey almasaq, keshu qyl, qosh! Qabiring núrly bolsyn!» – dep tebirenip sóilegen edi».

Mirjaqyp «Mynau kim jatqan, әleu­met, jas qabirdi jamylyp?» dep joqtau ólenin oqidy. Búlardan keyin Rayymjan Mәrsekúly, Janghaly qajy, Mústaqym Mal­dybaev, Jýsipbek Aymauytov sóz sóiledi.

Pedtehnikum tәlimgerliginen ministr taghyna deyin

Semey qazaq pedtehnikumynan oqyp, tәlim-tәrbie alghan kórnekti qayratker­lerden: akademik Álkey Marghúlandy, tarih ghylymynyng doktory, professor Músatay Aqynjanovty, 1941-1955 jyl­dary Qazaq SSR oqu ministri bolghan, pe­da­gogika ghylymynyng doktory Ábdi­hamit Sembaevty, Qazaq SSR Ishki ister ministri Shyraqbek Qabylbaevty, belgili jur­nalist Ghaysa Sarmúrzindy, talantty aqyn, jurnalist, pedagog Túrlyhan Qa­sen­úlyn, Sosialistik Enbek Eri Jaqiya Shayjýnisovti t.b. atap ótuge bolady.

Asa kórnekti ghalym, akademik Álkey Mar­ghúlan pedtehnikumda oqyghan 1922-1925 jyldary, ýzdik oqushy bolumen qa­tar, qalanyng mәdeniy-ruhany ómirine bel­sene qatynasty. Semey tehnikumyn­da oqy­ghan kezin, ústazdaryn eske alghan Á.Marghúlan:

– Ústazdarymyz jaqsy boldy. Jas ke­zim­de, Semeyde Á.Sәtbaev, Sirotkiyn, Viy­nohodovtan sabaq tyndadym. Vinohodov geografiyadan sabaq beretin. Magellan bú­ghazynyng qay jerde ekenin, Marko Po­lo­nyng jýrgen jolyn kartadan kórse­tudi súraghanda: «Magellanday bol» dep tagh­lym aityp otyratyn, – deydi.

Týrli salada sanlaqqa ainalghan tehnikum týlekteri

Últymyzdyng teatr, kino óneri tariy­hynda ólmes iygilikter jasap ketken úly akter Shәken Aymanov qazaq pedtehniy­kumynda oqyp, 1933 jyly Gh.Mýsirepov­tyng shaqyruymen Almatydaghy últtyq dra­ma teatryna akter bolyp auysady. Ádebiyetimizding úly klassiygi Shәkәrim Qú­dayberdiyevting úly, әkesining әdeby múra­syn jinaqtap, keyingi úrpaqqa tabystau­shy, kóp jyldar Abay múrajayynyng shy­raq­shysy bolghan aqyn, ústaz Ahat Qúday­berdiyev te Qazaq pedtehnikumnyng týlegi.

Úly Otan soghysynyng otty jyldarynda oqu ornynan kóptegen týlekter maydangha attanyp, Otanymyzdy jaudan qorghap, jan­qiyarlyq erlikter kórsetti. Kenester Odaghynyng Batyry ataghyn alghan I.Ayty­qov, V.A.Shulyatnikov, V.Buntovskih esim­derin býgingi izbasarlary qúrmetpen eske alady. Oqu ornynyng týlekteri – 30 jyl­day Kókpekti balalar ýiining diyrektory bolghan, Sosialistik Enbek Eri, Qazaq KSR-ning enbek sinirgen múghalimi J.Shәijý­ni­sovti, Sosialistik Enbek Erleri D.M.Pa­riy, M.A.Nosovany maqtan tútady. Hal­qyna qalamymen ter tógip, enbek etken Qa­zaqstannyng halyq jazushysy Ázilhan Núr­shayyqov ta osy bilim ordasynan ýl­ken ómirge qanat qaqty. Tughan halqyn әsem sazymen terbetken, әueni әr úrpaqtyng jadynda jattalghan belgili sazger Beken Jamaqaev ta osy oqu ornynda bilim alyp, óner baspaldaghyna órlegen.

Újym tarihynyng jarqyn bir beti –oqu ornynyng 25 jylday basshysy bol­ghan Asylhan Tabyldyúly Bekbaevtyng en­begine airyqsha toqtalyp ótu abzal. 1987 jyly M.O.Áuezovting 90 jyldyq merey­toyy qarsanynda bayyrghy ghima­rat­qa qa­tarlas oqu ornynyng jana kor­pusynyng pay­dalanugha berilui – Asylhan Tabyldy­úly Bekbaevting tabandy da qa­jyrly en­begining arqasynda jýzege asty.

Pedtehnikumnyng býgini

Býginde respublikamyzgha tanymal ir­ge­li bilim ordasynda 120-dan astam mú­gha­lim júmys isteydi. Olardyng 40-y joghary sanatty, bilikti ústazdar, bir ghylym kan­diy­daty, bir Y.Altynsarin atyndaghy medali iyegeri, bes «Qazaqstan Respubliy­kasy bilim beru isining ýzdigi», ýsh «Qazaqstan Respub­liy­kasy bilim beru isining qúrmetti qyzmet­keri» belgisining iyegeri.

Býgingi kýni oqu ornyn filologiya ghy­lymynyng kandidaty, Qazaqstan Res­pub­likasy Bilim beru isining ozyq qyz­metkeri, isker úiymdastyrushy Shaghangýl Aldam­jarqyzy Janaeva basqaryp otyr. Oqu ornynyng 110 jyldyq merey­toyy qar­sanynda oqu korpustary men jataq­ha­nany kýrdeli jóndeuden ótkizip, oqu or­nynyng materialdyq-teh­nikalyq baza­syn janghyrtu baghytynda je­misti enbek etude.

Qazir kolledjde kýndizgi jәne syrttay oqu bólimderinde toghyz mamandyq bo­yynsha (bastauysh bilim beru, dene tәrbiye­si jәne sport pәnining múghalimi, qazaq tili jә­ne әdebiyeti pәnining múghalimi, ózin-ózi tanu pәnining múghalimi, audarmashy, bey­neleu óneri men syzu pәnining múghalimi, mek­tepke deyingi újymdardyng tәrbiyeshisi, tehnologiya, sazdyq bilim beru) 1289 oqu­shy bilim aluda. Kolledj tórt oqu ghiy­ma­ratynan túrady. Negizgi pәndik kabiynetter qazirgi zamanghy tehnikalyq qúraldarmen jabdyqtalghan. 53 361 dana kitap qory bar kitaphanasy men oqu zaly, internet jýie­sine qosylghan bes kompiuterlik synyby, ýsh lingofondy kabiynet, inter­ak­tivti taqtaly 20 oqu bólmesi, eki mulitiy­mediya­lyq kabiynet, ýsh sportzaly bar. Kolledj­degi 32 oqu kabiynetine oqu orny­nyng aitu­ly týlekteri men oqytushylardyng esimi berilgen. El bolashaghyna enbegin arnaghan últjandy azamattardyn, belgili kәsipker – mesenattardyng qarjylandy­ruy­men oqu ornynyng tarihynda túnghysh ret alty atauly oqu kabiyneti demeushilik­pen ashyl­dy. Qazaqstan Respublikasy Par­lamenti Mәjilisining deputaty Ramazan Qúmarbek­úly Sarpekov, «Aqshyn» korpo­rasiyasynyng preziydenti, oblystyq mәsliy­hat­tyng depu­taty Marat Serikjanúly Qúr­manbaev, Shay­jýnisovter әuletining atynan – el agha­sy Mәrken Jaqiyaúly Shayjýnisov pen is­ker basshy Toqan Jaqiyaúly Shay­jýnisov, «Silikat» AQ preziydenti, oblys­tyq mәs­lihattyng deputaty Boris Timofe­evich Adia­nov, el tarihyn qúrmet tútqan azamat Baghlan Saliyhúly Shegedekovterding demeu­shiligimen ashylghan, zamanauy talap­targha say jabdyqtalghan oqu kabiynetteri bola­shaq mamandardyng sapaly bilim men tәr­bie aluyna zor ýlesin qosuda.

Kolledjde M.O.Áuezovting ómiri men shygharmashylyghyna jәne kolledj tariy­hy­na arnalghan múrajay júmys isteydi. Jyl sayyn oqushylar arasynda «Áuezov syny» bayqauy ótkizilse, eng ýzdik oqushygha «Áuezov stiypendiaty» taghayyndalyp, ar­nayy tósbelgi men kuәlik tabystalady. Oqu ornynyng dәstýrli әuezovshiler qata­ry­na qabyldau merekesinde eng tandauly oqushylargha «Ýzdik әuezovshi» qúrmetti ata­ghy berilip, qarjylay syilyq taghayyn­dalady.

Oblys әkimdigi úiymdastyrghan «Bilim úyasy» bayqauynda kolledj aldynghy qa­tar­ly oqu orny retinde arnayy diplom­men marapattaldy. 2007 jyly ótken ob­lystyq ghylymiy-әdistemelik júmystardyng úiymdastyryluy bayqauynda kolledjding N.S.Týmenbaevanyng basshylyq jasaytyn әdistemelik júmysy «Ádistemelik júmys­ty jinaqtau jәne taratu» atalymy bo­yynsha arnayy diplommen marapattal­dy. 2008 jyly oblystyq bayqauda kol­ledjding tәrbie júmysy jýldeli I oryndy iyelenip, respublikalyq dengeyde nasiy­hattau men taratu turaly sheshim qabyl­dandy.

K. T. MÚQANOV, әleumettik-ekonomikalyq pәnder birlestigining jetekshisi, G. E. DULATOVA, jaratylystanu-matematikalyq pәnder birlestigining jetekshisi.

"Alash ainasy" gazeti