Reseylik internet-gazetterding birinde osynday taqyryppen salaqúlash bir maqala jaryq kórdi. Orysshasy: «Ne znaeshi kazahskiy? V Mordu!» dep atalady.

Maqala avtorynyng jazuyna qaraghanda, Qazaqstanda qazaqsha bilmeytin ózge últ ókilderi, әsirese, slavyan tektester zәbir-zapa shegip jýrgen kórinedi. Qazaq tilin bilmeytinderdi qazaqtar bas salyp sabaydy eken. Bylsh etkizip betke úrady eken. Sonyng bir aighaghy retinde avtor jer-kókti shulatyp bastaghan  Scat әuekompaniyasynda eshkim estimegen bir jaytty mysal etedi. Bylay «bolypty».

Scat әuekompaniyasyna qaraytyn úshaqqa ayaq artqan Atyrau oblysynyng bir audanynyng (?) búrynghy әkimi qazaqsha til bilmegeni ýshin borttaghy serik-biykeshti (stuardessany) shapalaqpen janyp jiberipti. Álgi «noqalaydyn» әreketin kórip otyrghan Batys Qazaqstan oblysynyng әkimi Núrlan Noghaybaev «tentekti» tezge saludyng ornyna әuekompaniya әkimshiligine serik-biykeshting ýstinen shaghym týsiripti-mis.

Osylay dep «synyqqa syltau», «býlikke ilik» tauyp alghan avtor orystyng ormanyna qarap qasynatyn qazaqstandyq zangersymaqtardyng biri Yuriy Yurin degenge sóz beripti. Bizding YuYu reseylik sayttyng tilshisine ii-qii pikir aityp, tasynypty.

Reseylik internet-gazetterding birinde osynday taqyryppen salaqúlash bir maqala jaryq kórdi. Orysshasy: «Ne znaeshi kazahskiy? V Mordu!» dep atalady.

Maqala avtorynyng jazuyna qaraghanda, Qazaqstanda qazaqsha bilmeytin ózge últ ókilderi, әsirese, slavyan tektester zәbir-zapa shegip jýrgen kórinedi. Qazaq tilin bilmeytinderdi qazaqtar bas salyp sabaydy eken. Bylsh etkizip betke úrady eken. Sonyng bir aighaghy retinde avtor jer-kókti shulatyp bastaghan  Scat әuekompaniyasynda eshkim estimegen bir jaytty mysal etedi. Bylay «bolypty».

Scat әuekompaniyasyna qaraytyn úshaqqa ayaq artqan Atyrau oblysynyng bir audanynyng (?) búrynghy әkimi qazaqsha til bilmegeni ýshin borttaghy serik-biykeshti (stuardessany) shapalaqpen janyp jiberipti. Álgi «noqalaydyn» әreketin kórip otyrghan Batys Qazaqstan oblysynyng әkimi Núrlan Noghaybaev «tentekti» tezge saludyng ornyna әuekompaniya әkimshiligine serik-biykeshting ýstinen shaghym týsiripti-mis.

Osylay dep «synyqqa syltau», «býlikke ilik» tauyp alghan avtor orystyng ormanyna qarap qasynatyn qazaqstandyq zangersymaqtardyng biri Yuriy Yurin degenge sóz beripti. Bizding YuYu reseylik sayttyng tilshisine ii-qii pikir aityp, tasynypty.

«Memlekettik tildi tyqpalau – búl kóp әlaulaydyng biri ghana. Onyng nәzik әri qarama-qarsy tústaryn taldau mýmkin emes. Qazaqstan tәuelsizdigin jariyalaghan bette júrttyng bәrine shúghyl týrde azamattyq berildi. Ol kezde azamattyq turaly zang boyynsha elding tolyq qandy mýshesi atanghysy keletinder qazaq tilinen synaq tapsyruy kerek-túghyn. Osydan kelip shyghatyn qortyndy sol, eger sen azamattyq aldyng ba, onda qazaq tilin biluge tiyissin. Alayda qazaqstandyq orystar qazaq tilin bilmeydi. Qazaq tilin biluding sharty men talaby da tolyq emes. Qazaqstandaghy tili mәselesi – konsepsiyalardyn, josparlar men baghadarlamalardyng ghana jiyntyghy».

ii-ding bas jaghyndaghy sózi shylghy ótirik, songhysynda shyndyq bar. Ony óziniz bilip otyrsyz. Áriqaray kettik.

«Qazaqstanda qazaq tiline ghana erekshe mәrtebe berilgen. Onday mәrtebe orys tilinde joq. QR Konstitusiyasynda orys tili – «resmy qoldanystaghy til» dep qana jazylghan. Biraq orys tilining osynday mәrtebesimen birde-bir zandy mekeme sanasyp jatqan joq», - dep tanqalady «Lad» Slavyan qozghalysynyng Qazaqstandaghy jetkeshisi  Maksim Kramarenko.

Kramarenkonyng sandyraghyna «kommentariy» kerek emes shyghar. «Betke bylsh etkizetin» maqalagha ýnile týseyik.

Orta Aziya boyynsha maman, tarih ghylymdarynyng kandidaty Sergey Abashin degen kisi resmy Astanany orystardyng memlekettik tildi bilmeytindigi emes, qazaqtardyng basym kópshiligi de búl tilden maqúrúm qalghany tolghandyrady dep oy tolghaydy. «Orys tilining mәselesi atalghan respublikada óte auyr qabyldanady. Biraq qalalyq qazaqtardyng qazaq tilin bilmeui basty mәsele», - deydi Abashiyn.

Maqalanyng bas-ayaghyna Abashiyn, Kramarenko siyaqtylardyng pikirin aralastyryp qoyady da avtorymyz ózinshe «anqyp», ózining kórgen-bilgenin aityp ese jóneledi. Avtordyng pikirine sýiensek, kórshi qyrghyz elinde de orys tilining mәselesi úryp túr eken. Qyrghyzdar da ana tilin bilmeytin kórinedi. Ózbek pen tәjik sekildi emes, kóshpendi qazaq pen qyrghyz orys mәdeniyetin tez moyyndap, tez jútylypty. Sovet ókimetining zamanynda qazaq, qyrghyzdan shyqqan ziyaly qauym ata-babalary sóilegen tilden úyalyp orysshagha birjola kóship alypty. Qazirde solay eken. Ózinshe qazaqsha ne qyrghyzsha sóilesip otyryp búl eki últtyng ókili әldebir naqty is mәselesin sóz qylghanda orysshagha auysady eken. Sebebi qazaq pen qyrghyzdyng tilinde ghylymnyn, isting tili joq eken. Ony aitasyz, jynystyq qatynas tilinen de qazaq pen qyrghyz júrday eken. Ánsheyinde oryssha jarytyp sóiley almaytyn qazaqtyng ne qyrghyzdyng qyzy intimdi mәselege tayaghanda, oryssha agha jóneledi eken.     

Sondyqtan, dep týiin jasaydy maqala avtory, resylik ghalymnyng aityp otyrghany dúrys (?) – memlekettik tildi qoldanysqa engizuding qazaqstandyq qarqyndy týri búl tilding pozisiyasynyng nasharlyghyn bildiredi. Sol sebepti  әsireúltshyl kýshter orystildilerdi úryp-soghu arqyly mәseleni sheshkisi keledi.

«Qazaqstandy etnokratiyalyq memleket jasaudyng jedel týri qolgha alynghan. Memleketting últtyq qúramyn ózgertuding búl eldegi aila-sharghysy eki nәrseden bayqalady: birinshisi, qazaq emesterge qysym jasau, ekinshisi, oralmandardy kóshirip әkelip qazaqtardyng sanyn arttyru», - dep kósilipti reseylik sayttyng tilshisi hәm «betke úratyn» maqalanyng avtoryna Abashin deytin «bilgish».   

 Qazaqstandaghy orystardyng mýmkindigi jәne  halyqaralyq «Últshyldarsyz әlem»  qúqyq qorghau úiymynyng ("Mir bez nasizma" shtab-pәteri  Strasburg qalasynda) basqarma mýshesi Andrey Sherbakov: «Memlekettik baghadarlama boyynsha Qazaqstannan Reseyge kóshken júrttyng qarasy biylghy jyly eki ese úlghaydy. Olardyng jappay kóshuine basty sebep әleumettik jaghday emes, últshyl patriottardyng әsire belsendiligi men ghalamtordaghy jәne  dәstýrli BAQ-taghy orystargha qarsy pighyldardyng bas kóterui. Al, resmy Astana bolsa, búnyng birin eleng qylar emes», - dep múng shaghypty maqala avtoryna.

«Toqsanynshy jyldardyng tolqularyna ilespey irgesin myqty ústaghan memleket – Qazaqstan edi, - deydi Sherbakov shirkin tausyla sóilep. – Azamat soghysyna úrynghan joq. Sebebi kóshpendi әlemning býgingi úrpaghy bәrine keng qarady. Kendikting astarynda osynday mәdeny mәiek bar edi. Endi ózgerdi. Ózgeretip jatqan biylikting ózi. Orystargha qysym jasaudyng arjaghynda bireulerding qolymen basqarylatyn sayasy tehnologiyanyng jobasy jatyr».

Redaksiyadan: Ol qanday joba? Onyng tetigin kim ústap otyr? Búl súraqtyng jauabyn maqala avtory Igori Rotari bilmese, biz bilmedik. Biraq biz rotarilar bayaghy «bayghyz dauysqa» salyp súnqyldasa, bizding biyliktegi sheneunikterding bútyn qysyp jorghalay jóneletinin, sodan song memlekettik mәselege sergek qaraytyn azamattardyng auzyna qaqpaq, jolyna qaqpan bolatyndyghyn bilemiz. Mynau da sol toqsanyshy jyldardan beri qaray jalghasyp kele jatqan, ýzilmey kele jatqan kóp súnqyldyng biri bolsa  kerek. El estip, bile jýrsin dep qana sholyp jasap audardyq.

Abai.kz