رەسەيلىك ينتەرنەت-گازەتتەردىڭ بىرىندە وسىنداي تاقىرىپپەن سالاقۇلاش ءبىر ماقالا جارىق كوردى. ورىسشاسى: «نە زناەش كازاحسكي؟ ۆ موردۋ!» دەپ اتالادى.

ماقالا اۆتورىنىڭ جازۋىنا قاراعاندا، قازاقستاندا قازاقشا بىلمەيتىن وزگە ۇلت وكىلدەرى، اسىرەسە، سلاۆيان تەكتەستەر ءزابىر-زاپا شەگىپ جۇرگەن كورىنەدى. قازاق ءتىلىن بىلمەيتىندەردى قازاقتار باس سالىپ سابايدى ەكەن. بىلش ەتكىزىپ بەتكە ۇرادى ەكەن. سونىڭ ءبىر ايعاعى رەتىندە اۆتور جەر-كوكتى شۋلاتىپ باستاعان  Scat اۋەكومپانياسىندا ەشكىم ەستىمەگەن ءبىر جايتتى مىسال ەتەدى. بىلاي «بولىپتى».

Scat اۋەكومپانياسىنا قارايتىن ۇشاققا اياق ارتقان اتىراۋ وبلىسىنىڭ ءبىر اۋدانىنىڭ (؟) بۇرىنعى اكىمى قازاقشا ءتىل بىلمەگەنى ءۇشىن بورتتاعى سەرىك-بيكەشتى (ستيۋاردەسسانى) شاپالاقپەن جانىپ جىبەرىپتى. الگى «نوقالايدىڭ» ارەكەتىن كورىپ وتىرعان باتىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمى نۇرلان نوعايباەۆ «تەنتەكتى» تەزگە سالۋدىڭ ورنىنا اۋەكومپانيا اكىمشىلىگىنە سەرىك-بيكەشتىڭ ۇستىنەن شاعىم ءتۇسىرىپتى-ءمىس.

وسىلاي دەپ «سىنىققا سىلتاۋ»، «بۇلىككە ىلىك» تاۋىپ العان اۆتور ورىستىڭ ورمانىنا قاراپ قاسىناتىن قازاقستاندىق زاڭگەرسىماقتاردىڭ ءبىرى يۋري يۋرين دەگەنگە ءسوز بەرىپتى. ءبىزدىڭ يۋيۋ رەسەيلىك سايتتىڭ تىلشىسىنە يۋ-قيۋ پىكىر ايتىپ، تاسىنىپتى.

رەسەيلىك ينتەرنەت-گازەتتەردىڭ بىرىندە وسىنداي تاقىرىپپەن سالاقۇلاش ءبىر ماقالا جارىق كوردى. ورىسشاسى: «نە زناەش كازاحسكي؟ ۆ موردۋ!» دەپ اتالادى.

ماقالا اۆتورىنىڭ جازۋىنا قاراعاندا، قازاقستاندا قازاقشا بىلمەيتىن وزگە ۇلت وكىلدەرى، اسىرەسە، سلاۆيان تەكتەستەر ءزابىر-زاپا شەگىپ جۇرگەن كورىنەدى. قازاق ءتىلىن بىلمەيتىندەردى قازاقتار باس سالىپ سابايدى ەكەن. بىلش ەتكىزىپ بەتكە ۇرادى ەكەن. سونىڭ ءبىر ايعاعى رەتىندە اۆتور جەر-كوكتى شۋلاتىپ باستاعان  Scat اۋەكومپانياسىندا ەشكىم ەستىمەگەن ءبىر جايتتى مىسال ەتەدى. بىلاي «بولىپتى».

Scat اۋەكومپانياسىنا قارايتىن ۇشاققا اياق ارتقان اتىراۋ وبلىسىنىڭ ءبىر اۋدانىنىڭ (؟) بۇرىنعى اكىمى قازاقشا ءتىل بىلمەگەنى ءۇشىن بورتتاعى سەرىك-بيكەشتى (ستيۋاردەسسانى) شاپالاقپەن جانىپ جىبەرىپتى. الگى «نوقالايدىڭ» ارەكەتىن كورىپ وتىرعان باتىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمى نۇرلان نوعايباەۆ «تەنتەكتى» تەزگە سالۋدىڭ ورنىنا اۋەكومپانيا اكىمشىلىگىنە سەرىك-بيكەشتىڭ ۇستىنەن شاعىم ءتۇسىرىپتى-ءمىس.

وسىلاي دەپ «سىنىققا سىلتاۋ»، «بۇلىككە ىلىك» تاۋىپ العان اۆتور ورىستىڭ ورمانىنا قاراپ قاسىناتىن قازاقستاندىق زاڭگەرسىماقتاردىڭ ءبىرى يۋري يۋرين دەگەنگە ءسوز بەرىپتى. ءبىزدىڭ يۋيۋ رەسەيلىك سايتتىڭ تىلشىسىنە يۋ-قيۋ پىكىر ايتىپ، تاسىنىپتى.

«مەملەكەتتىك ءتىلدى تىقپالاۋ – بۇل كوپ ءالاۋلايدىڭ ءبىرى عانا. ونىڭ نازىك ءارى قاراما-قارسى تۇستارىن تالداۋ مۇمكىن ەمەس. قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن جاريالاعان بەتتە جۇرتتىڭ بارىنە شۇعىل تۇردە ازاماتتىق بەرىلدى. ول كەزدە ازاماتتىق تۋرالى زاڭ بويىنشا ەلدىڭ تولىق قاندى مۇشەسى اتانعىسى كەلەتىندەر قازاق تىلىنەن سىناق تاپسىرۋى كەرەك-تۇعىن. وسىدان كەلىپ شىعاتىن قورتىندى سول، ەگەر سەن ازاماتتىق الدىڭ با، وندا قازاق ءتىلىن بىلۋگە ءتيىسسىڭ. الايدا قازاقستاندىق ورىستار قازاق ءتىلىن بىلمەيدى. قازاق ءتىلىن ءبىلۋدىڭ شارتى مەن تالابى دا تولىق ەمەس. قازاقستانداعى ءتىلى ماسەلەسى – كونتسەپتسيالاردىڭ، جوسپارلار مەن باعادارلامالاردىڭ عانا جيىنتىعى».

يۋيۋ-ءدىڭ باس جاعىنداعى ءسوزى شىلعي وتىرىك، سوڭعىسىندا شىندىق بار. ونى ءوزىڭىز ءبىلىپ وتىرسىز. ارىقاراي كەتتىك.

«قازاقستاندا قازاق تىلىنە عانا ەرەكشە مارتەبە بەرىلگەن. ونداي مارتەبە ورىس تىلىندە جوق. قر كونستيتۋتسياسىندا ورىس ءتىلى – «رەسمي قولدانىستاعى ءتىل» دەپ قانا جازىلعان. بىراق ورىس ءتىلىنىڭ وسىنداي مارتەبەسىمەن بىردە-ءبىر زاڭدى مەكەمە ساناسىپ جاتقان جوق»، - دەپ تاڭقالادى «لاد» سلاۆيان قوزعالىسىنىڭ قازاقستانداعى جەتكەشىسى  ماكسيم كرامارەنكو.

كرامارەنكونىڭ ساندىراعىنا «كوممەنتاري» كەرەك ەمەس شىعار. «بەتكە بىلش ەتكىزەتىن» ماقالاعا ۇڭىلە تۇسەيىك.

ورتا ازيا بويىنشا مامان، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى سەرگەي اباشين دەگەن كىسى رەسمي استانانى ورىستاردىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيتىندىگى ەمەس، قازاقتاردىڭ باسىم كوپشىلىگى دە بۇل تىلدەن ماقۇرۇم قالعانى تولعاندىرادى دەپ وي تولعايدى. «ورىس ءتىلىنىڭ ماسەلەسى اتالعان رەسپۋبليكادا وتە اۋىر قابىلدانادى. بىراق قالالىق قازاقتاردىڭ قازاق ءتىلىن بىلمەۋى باستى ماسەلە»، - دەيدى اباشين.

ماقالانىڭ باس-اياعىنا اباشين، كرامارەنكو سياقتىلاردىڭ پىكىرىن ارالاستىرىپ قويادى دا اۆتورىمىز وزىنشە «اڭقىپ»، ءوزىنىڭ كورگەن-بىلگەنىن ايتىپ ەسە جونەلەدى. اۆتوردىڭ پىكىرىنە سۇيەنسەك، كورشى قىرعىز ەلىندە دە ورىس ءتىلىنىڭ ماسەلەسى ۇرىپ تۇر ەكەن. قىرعىزدار دا انا ءتىلىن بىلمەيتىن كورىنەدى. وزبەك پەن تاجىك سەكىلدى ەمەس، كوشپەندى قازاق پەن قىرعىز ورىس مادەنيەتىن تەز مويىنداپ، تەز جۇتىلىپتى. سوۆەت وكىمەتىنىڭ زامانىندا قازاق، قىرعىزدان شىققان زيالى قاۋىم اتا-بابالارى سويلەگەن تىلدەن ۇيالىپ ورىسشاعا ءبىرجولا كوشىپ الىپتى. قازىردە سولاي ەكەن. وزىنشە قازاقشا نە قىرعىزشا سويلەسىپ وتىرىپ بۇل ەكى ۇلتتىڭ وكىلى الدەبىر ناقتى ءىس ماسەلەسىن ءسوز قىلعاندا ورىسشاعا اۋىسادى ەكەن. سەبەبى قازاق پەن قىرعىزدىڭ تىلىندە عىلىمنىڭ، ءىستىڭ ءتىلى جوق ەكەن. ونى ايتاسىز، جىنىستىق قاتىناس تىلىنەن دە قازاق پەن قىرعىز جۇرداي ەكەن. انشەيىندە ورىسشا جارىتىپ سويلەي المايتىن قازاقتىڭ نە قىرعىزدىڭ قىزى ءينتيمدى ماسەلەگە تاياعاندا، ورىسشا اعا جونەلەدى ەكەن.     

سوندىقتان، دەپ ءتۇيىن جاسايدى ماقالا اۆتورى، رەسيلىك عالىمنىڭ ايتىپ وتىرعانى دۇرىس (؟) – مەملەكەتتىك ءتىلدى قولدانىسقا ەنگىزۋدىڭ قازاقستاندىق قارقىندى ءتۇرى بۇل ءتىلدىڭ پوزيتسياسىنىڭ ناشارلىعىن بىلدىرەدى. سول سەبەپتى  اسىرەۇلتشىل كۇشتەر ورىستىلدىلەردى ۇرىپ-سوعۋ ارقىلى ماسەلەنى شەشكىسى كەلەدى.

«قازاقستاندى ەتنوكراتيالىق مەملەكەت جاساۋدىڭ جەدەل ءتۇرى قولعا الىنعان. مەملەكەتتىڭ ۇلتتىق قۇرامىن وزگەرتۋدىڭ بۇل ەلدەگى ايلا-شارعىسى ەكى نارسەدەن بايقالادى: ءبىرىنشىسى، قازاق ەمەستەرگە قىسىم جاساۋ، ەكىنشىسى، ورالمانداردى كوشىرىپ اكەلىپ قازاقتاردىڭ سانىن ارتتىرۋ»، - دەپ كوسىلىپتى رەسەيلىك سايتتىڭ ءتىلشىسى ءھام «بەتكە ۇراتىن» ماقالانىڭ اۆتورىنا اباشين دەيتىن «بىلگىش».   

 قازاقستانداعى ورىستاردىڭ مۇمكىندىگى جانە  حالىقارالىق «ۇلتشىلدارسىز الەم»  قۇقىق قورعاۋ ۇيىمىنىڭ ("مير بەز ناتسيزما" شتاب-پاتەرى  ستراسبۋرگ قالاسىندا) باسقارما مۇشەسى اندرەي ششەرباكوۆ: «مەملەكەتتىك باعادارلاما بويىنشا قازاقستاننان رەسەيگە كوشكەن جۇرتتىڭ قاراسى بيىلعى جىلى ەكى ەسە ۇلعايدى. ولاردىڭ جاپپاي كوشۋىنە باستى سەبەپ الەۋمەتتىك جاعداي ەمەس، ۇلتشىل پاتريوتتاردىڭ اسىرە بەلسەندىلىگى مەن عالامتورداعى جانە ء داستۇرلى باق-تاعى ورىستارعا قارسى پيعىلداردىڭ باس كوتەرۋى. ال، رەسمي استانا بولسا، بۇنىڭ ءبىرىن ەلەڭ قىلار ەمەس»، - دەپ مۇڭ شاعىپتى ماقالا اۆتورىنا.

«توقسانىنشى جىلداردىڭ تولقۋلارىنا ىلەسپەي ىرگەسىن مىقتى ۇستاعان مەملەكەت – قازاقستان ەدى، - دەيدى ششەرباكوۆ شىركىن تاۋسىلا سويلەپ. – ازامات سوعىسىنا ۇرىنعان جوق. سەبەبى كوشپەندى الەمنىڭ بۇگىنگى ۇرپاعى بارىنە كەڭ قارادى. كەڭدىكتىڭ استارىندا وسىنداي مادەني مايەك بار ەدى. ەندى وزگەردى. وزگەرەتىپ جاتقان بيلىكتىڭ ءوزى. ورىستارعا قىسىم جاساۋدىڭ ارجاعىندا بىرەۋلەردىڭ قولىمەن باسقارىلاتىن ساياسي تەحنولوگيانىڭ جوباسى جاتىر».

رەداكتسيادان: ول قانداي جوبا؟ ونىڭ تەتىگىن كىم ۇستاپ وتىر؟ بۇل سۇراقتىڭ جاۋابىن ماقالا اۆتورى يگور روتار بىلمەسە، ءبىز بىلمەدىك. بىراق ءبىز روتارلار باياعى «بايعىز داۋىسقا» سالىپ سۇڭقىلداسا، ءبىزدىڭ بيلىكتەگى شەنەۋنىكتەردىڭ بۇتىن قىسىپ جورعالاي جونەلەتىنىن، سودان سوڭ مەملەكەتتىك ماسەلەگە سەرگەك قارايتىن ازاماتتاردىڭ اۋزىنا قاقپاق، جولىنا قاقپان بولاتىندىعىن بىلەمىز. مىناۋ دا سول توقسانىشى جىلداردان بەرى قاراي جالعاسىپ كەلە جاتقان، ۇزىلمەي كەلە جاتقان كوپ سۇڭقىلدىڭ ءبىرى بولسا  كەرەك. ەل ەستىپ، بىلە ءجۇرسىن دەپ قانا شولىپ جاساپ اۋداردىق.

Abai.kz