Eki aigha sozylghan daudan keyin Ádilet ministrligi zandy kәsiporyndargha úiymdasqan qylmystyq toptardyng belgilerin qoldanbaugha kelisti.

Keshe «Aq jol» dempartiyasynyng ortalyq kensesinde qylmystyq zannamagha engizilgen týzetuimizdi talqylaugha arnalghan dóngelek ýstel ótti.  Otyrys memlekettik organdardyn, kәsipkerlerdin, zangerler qauymdastyghy ókilderinin, filialdar men ónirlerdegi mәslihat deputattarynyng qatysuymen beynekonferensiya rejiyminde ótti.

«Aq jol» fraksiyasy deputattarynyng atalmysh zang jobasyna qatysty birqatar úsynysty (barlyghy 60-qa juyq) júmys tobynda qyzu pikirtalas tudyrghany belgili.

Atap aitqanda, búl Qylmystyq kodeksting 31-shi jәne 262-babyna jәne Qylmystyq-prosessualdy kodeksining 113-babyna engen ózgeriske qatysty, onda biz tergeu organdaryna resmy júmys isteytin kәsiporyndardyng qyzmettik mindetin bóludi úiymdasqan qylmystyq toptyng «belgileri» retinde qarastyrugha tyiym saludy úsyndyq.

«Aq jol» dempartiyasy qúqyq búzushylyq oryn alghan jaghdayda tergeu organdary búzushylyqtyng naqty qúramyn jan-jaqty zerdelep, dәleldeuge mindetti dep sanaydy.

Onyng ornyna, keyingi jyldary naqty dәleldemelik bazasyz tergeu ony «úiymdasqan qylmystyq top qúrdy» degen aiyppen almastyratyn tәjiriybe keng etek aldy, yaghni, kýshtik qúrylymdar «dәlel» retinde biznesting úiymdyq qúrylymy shenberinde funksionaldyq ókilettikterdi bóludi naqty faktilerge teliydi.

Al úiymdasqan qylmystyq top qúru jәne onyng әreketi auyr qylmys (8 jyldan 10 jylgha deyin bas bostandyghynan aiyru merzimi) bolghandyqtan, múnday aiyp kәsiporyn basshylyghy men qyzmetkerlerin kóp aigha, tipti birneshe jylgha qamaugha alugha mýmkindik beredi.

Osy uaqyt ishinde moralidyq jәne fizikalyq qysymgha úshyraghan qyzmetkerler otbasyna jәne qalypty ómirge oralu ýshin kez kelgen aighaqtardy berip, Kennediyding ólimi men "Titaniktin" sugha batuyna deyingi kez kelgen qylmysty moyyndaydy.

Sonynda basshylar, buhgalterler jәne biznes qúryltayshylary kinәli bop shyghyp, biznesten de, bostandyqtan da aiyrylady.

Júmys istep túrghan kәsiporyndardy joyyp, reyderlik basyp alu ýshin paydalanatyn múnday teris tәjiriybe kórshi elderdi ózderining Qylmystyq kodeksterinde resmy týrde júmys isteytin zandy túlghalardyng qyzmettik funksiyalary úiymdasqan qylmystyq toptar turaly bapqa jatpaytynyn arnayy belgileuge mәjbýr etti.

Atap aitqanda, Resey múnday týzetulerdi 2020 jyly engizdi.

«Aq jol» fraksiyasy úsynghan osynday týzetulerdi Mәjilisting júmys tobyndaghy talqylau barysynda deputattardyng barlyghy derlik, zanger ghalymdar da (әrtýrli eskertulermen); sonday-aq, Bas prokuratura men Últtyq qauipsizdik komiyteti de qoldady.

Biraq belgisiz sebeptermen zang jobasyn әzirleushi Ádilet ministrligi men ýkimet ókilderi oghan, shynyn aitqanda, erekshe týsinikti dәlelsiz qarsy shyqty.

Sondyqtan keshe partiya kensesinde dóngelek ýstel ótkizip, kýmәndi jandardyng barlyghyn egjey-tegjeyli talqylaugha shaqyrdyq.

Suretter: Aq jol partiyasynyng saytynan alyndy

Oryn alghan dau nәtiyjesinde Ádilet ministrligi «Aq jol» dempartiyasynyng týzetuin qoldaytynyn mәlimdedi.

Búl partiya ýshin de, eng aldymen biznes ýshin de ýlken jenis.

Ózgeristerge qarsy shyqqandardan tek QMA qaldy. Onyng ókili Q.Baghbanúly jan-jaqty әri sauatty bayandama jasady.  Biraq, oiymyzsha, búl ústanym vedomstvolyq sipatqa ie jәne úiymdasqan qylmystyq toptardyng qazirgi týsindirmesin paydalanatyndardyng kózqarasymen jasalghan, al, qazirgi kezde naqty qylmyskerlermen qatar, adal kәsipkerler de osynday qysymgha úshyrap jatyr.

Otyrysqa qatysqan Soltýstik Qazaqstan oblysy Zang palatasynyng tóraghasy E.Kinseli, Parlamentarizm institutynyng ókili A.Hasenova jәne basqalar AFM dәlelderin dәiekti týrde joqqa shyghardy.

Búl rette olar qúqyq qorghau organdarynyng nazaryn úsynylyp otyrghan týzetu biznes atyn jamylghan úiymdasqan qylmystyq toptardy anyqtau mýmkindigin joqqa shygharmaytynyna audardy – búl týzetude tikeley kórsetilgen.

Mәselen, úiymdasqan qylmystyq topty qúrdy degen aiyptau qylmystardyng naqty dәlelderin izdeudi almastyrmauy qajet, sonday-aq kәsiporynnyng әrbir shtattyq qyzmetkeri tek óz is-әreketi ýshin ghana jauap berip, tek osynday aiyptar taghylghan újymda júmys istegendikten ghana qylmystyq jauapkershilikke tartylmauy kerek.

Sonday-aq QMA-gha qarsylyq bildire otyryp, olardyng óz bayandamasynan dәiek keltirdim. Olar anyqtaghan úiymdasqan qylmystyq toptar kelesi naqty qylmystardy jasaghan eken. Jalghan shot-fakturalar beru, sybaylas jemqorlyqpen tabylghan qarjyny ainaldyru, ony zansyz shetelge shygharu jәne t.b.  Biraq búl qúramdardyng barlyghynyng Qylmystyq kodekste óz baptary bar.  Sondyqtan búl zang búzudyng ózin eleuli týrde dәleldeu qajet.

Biraq is jýzinde dәlel jetispegen jaghdayda tergeu organdaryna múqiyat taldau júmysyn úiymdasqan qylmystyq top qúrdy degen aiyptaumen auystyru onayyraq.

Osynyng negizinde kәsipkerler men olardyng qyzmetkerleri ústalady. Qamauda olardyng basynan ne keshetinin tek boljaugha bolady. Sotta keyde olardyng osynday aighaq beruge, basshylyqqa jala jabugha mәjbýr bolghany jóninde aitatyny kezdeysoqtyq emes. Biraq sot múnday mәlimdemelerdi esepke alugha beyim emes jәne kóbinese aiyptau sipaty basym bolady.

QMA ókili óte alandatarlyq faktilerdi de atady. Mysaly 2021-23 jyldary qylmystyq topty qúrdy degen aiyp boyynsha (sotqa jetken) 64 isting 4-eui ghana aqtalghan.  Yaghni, isting 94-95 payyzy 8-10 jylgha bas bostandyghynan aiyrumen ayaqtalady.

Úiymdasqan qylmystyq top turaly iste bir adam emes, 3-5, keyde 10-20, mýmkin odan da kóp adam bolatynyn este ústaghan jón.

Myngha juyq adam osynday aiyppen qylmysker dep tanylsa, keshegi kәsipkerler 8-10 jyldan keyin týrmeden naqty tis qaqqan qylmysker bolyp shyghady.

Osy isterding qanshasy sotqa jetpey qysqartyldy?  Jәne qanday baghamen? Qalay bolghanda da, bizge ÚQT qúrdy degen aiyptaulardy bótenning biznesin tartyp alu ýshin paydalanylatyny jóninde habarlap jatyr.

Shyntuaytynda mýddening dúrys balansyn tabu kerek.  Bir jaghynan qylmystyq әreketting jolyn kesu mýddesi, ekinshi jaghynan ekonomikalyq bostandyq mýddesi. Biz naryqtyq, liyberaldyq ekonomikany qúryp jatyrmyz ghoy. Aqpan aiynda Preziydent Q.Toqaev jana ýkimetke ekonomikany yryqtandyru baghdarlamasyn әzirleu turaly tapsyrma berdi.

Biznes osynday syn-qaterge úrynghanda, ony qalay yryqtandyrugha bolady?

Qazirgi jaghdayda kәsipkerding resmy týrde júmys isteuining ózi úiymdasqan qylmystyq top qúrdy degen aiyptaugha negiz boluy mýmkin. Múnday aiyppen betpe-bet kelgender kólenkede ketedi.  Olargha tirkelmeu onayyraq.

Barlyq baqylaushy organdar resmy týrde júmys istep jatqan kәsipkerlerding sonynan qalmay, tópelep jatyr.

Mәmilelerdi jaramsyz dep tanu tәjiriybesin alyp qaranyz. Salyq eseptiligin ashyq jәne resmy týrde kórsetetin kәsiporyndardyng ýstinen is qozghalyp, olardy jauapkershilikke tartyp, bankrotqa úshyratady.

Al olardy osy iske iytermelegender, olargha jalghan shot-fakturalardy almastyryp bergenderdi tipti izdemeydi de. Múnday búrmalau (jәne olar az emes) kólenkeli ekonomikanyng ósuine jәne zandy ekonomikanyng taryluyna әkeledi.

Jogharyda atap ótkendey, talqylau qorytyndysy boyynsha Ádilet viyse-ministri L.Mersәlimova «Aq jol» dempartiyasynyng úsynystaryn qoldap, aitylghan úsynysty eskere otyryp, olardyng mәtinin óndeuge kelistik.

Ary qaray júmys tobynda talqylau men Mәjilisting birinshi oqylymy.

Ózgeristen bas tartu mýmkin emes. Sabyrlyq tanytyp, tabandy bolu kerek!

Abai.kz