ەكى ايعا سوزىلعان داۋدان كەيىن ادىلەت مينيسترلىگى زاڭدى كاسىپورىندارعا ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتاردىڭ بەلگىلەرىن قولدانباۋعا كەلىستى.

كەشە «اق جول» دەمپارتياسىنىڭ ورتالىق كەڭسەسىندە قىلمىستىق زاڭناماعا ەنگىزىلگەن تۇزەتۋىمىزدى تالقىلاۋعا ارنالعان دوڭگەلەك ۇستەل ءوتتى.  وتىرىس مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ، كاسىپكەرلەردىڭ، زاڭگەرلەر قاۋىمداستىعى وكىلدەرىنىڭ، فيليالدار مەن وڭىرلەردەگى ءماسليحات دەپۋتاتتارىنىڭ قاتىسۋىمەن بەينەكونفەرەنتسيا رەجيمىندە ءوتتى.

«اق جول» فراكتسياسى دەپۋتاتتارىنىڭ اتالمىش زاڭ جوباسىنا قاتىستى بىرقاتار ۇسىنىستى (بارلىعى 60-قا جۋىق) جۇمىس توبىندا قىزۋ پىكىرتالاس تۋدىرعانى بەلگىلى.

اتاپ ايتقاندا، بۇل قىلمىستىق كودەكستىڭ 31-ءشى جانە 262-بابىنا جانە قىلمىستىق-پروتسەسسۋالدى كودەكسىنىڭ 113-بابىنا ەنگەن وزگەرىسكە قاتىستى، وندا ءبىز تەرگەۋ ورگاندارىنا رەسمي جۇمىس ىستەيتىن كاسىپورىنداردىڭ قىزمەتتىك مىندەتىن ءبولۋدى ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتىڭ «بەلگىلەرى» رەتىندە قاراستىرۋعا تىيىم سالۋدى ۇسىندىق.

«اق جول» دەمپارتياسى قۇقىق بۇزۋشىلىق ورىن العان جاعدايدا تەرگەۋ ورگاندارى بۇزۋشىلىقتىڭ ناقتى قۇرامىن جان-جاقتى زەردەلەپ، دالەلدەۋگە مىندەتتى دەپ سانايدى.

ونىڭ ورنىنا، كەيىنگى جىلدارى ناقتى دالەلدەمەلىك بازاسىز تەرگەۋ ونى «ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپ قۇردى» دەگەن ايىپپەن الماستىراتىن تاجىريبە كەڭ ەتەك الدى، ياعني، كۇشتىك قۇرىلىمدار «دالەل» رەتىندە بيزنەستىڭ ۇيىمدىق قۇرىلىمى شەڭبەرىندە فۋنكتسيونالدىق وكىلەتتىكتەردى ءبولۋدى ناقتى فاكتىلەرگە تەليدى.

ال ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپ قۇرۋ جانە ونىڭ ارەكەتى اۋىر قىلمىس (8 جىلدان 10 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرۋ مەرزىمى) بولعاندىقتان، مۇنداي ايىپ كاسىپورىن باسشىلىعى مەن قىزمەتكەرلەرىن كوپ ايعا، ءتىپتى بىرنەشە جىلعا قاماۋعا الۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

وسى ۋاقىت ىشىندە مورالدىق جانە فيزيكالىق قىسىمعا ۇشىراعان قىزمەتكەرلەر وتباسىنا جانە قالىپتى ومىرگە ورالۋ ءۇشىن كەز كەلگەن ايعاقتاردى بەرىپ، كەننەديدىڭ ءولىمى مەن "تيتانيكتىڭ" سۋعا باتۋىنا دەيىنگى كەز كەلگەن قىلمىستى مويىندايدى.

سوڭىندا باسشىلار، بۋحگالتەرلەر جانە بيزنەس قۇرىلتايشىلارى كىنالى بوپ شىعىپ، بيزنەستەن دە، بوستاندىقتان دا ايىرىلادى.

جۇمىس ىستەپ تۇرعان كاسىپورىنداردى جويىپ، رەيدەرلىك باسىپ الۋ ءۇشىن پايدالاناتىن مۇنداي تەرىس تاجىريبە كورشى ەلدەردى وزدەرىنىڭ قىلمىستىق كودەكستەرىندە رەسمي تۇردە جۇمىس ىستەيتىن زاڭدى تۇلعالاردىڭ قىزمەتتىك فۋنكتسيالارى ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتار تۋرالى باپقا جاتپايتىنىن ارنايى بەلگىلەۋگە ءماجبۇر ەتتى.

اتاپ ايتقاندا، رەسەي مۇنداي تۇزەتۋلەردى 2020 جىلى ەنگىزدى.

«اق جول» فراكتسياسى ۇسىنعان وسىنداي تۇزەتۋلەردى ءماجىلىستىڭ جۇمىس توبىنداعى تالقىلاۋ بارىسىندا دەپۋتاتتاردىڭ بارلىعى دەرلىك، زاڭگەر عالىمدار دا ء(ارتۇرلى ەسكەرتۋلەرمەن); سونداي-اق، باس پروكۋراتۋرا مەن ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى دە قولدادى.

بىراق بەلگىسىز سەبەپتەرمەن زاڭ جوباسىن ازىرلەۋشى ادىلەت مينيسترلىگى مەن ۇكىمەت وكىلدەرى وعان، شىنىن ايتقاندا، ەرەكشە تۇسىنىكتى دالەلسىز قارسى شىقتى.

سوندىقتان كەشە پارتيا كەڭسەسىندە دوڭگەلەك ۇستەل وتكىزىپ، كۇماندى جانداردىڭ بارلىعىن ەگجەي-تەگجەيلى تالقىلاۋعا شاقىردىق.

سۋرەتتەر: اق جول پارتياسىنىڭ سايتىنان الىندى

ورىن العان داۋ ناتيجەسىندە ادىلەت مينيسترلىگى «اق جول» دەمپارتياسىنىڭ تۇزەتۋىن قولدايتىنىن مالىمدەدى.

بۇل پارتيا ءۇشىن دە، ەڭ الدىمەن بيزنەس ءۇشىن دە ۇلكەن جەڭىس.

وزگەرىستەرگە قارسى شىققانداردان تەك قما قالدى. ونىڭ وكىلى ق.باعبانۇلى جان-جاقتى ءارى ساۋاتتى بايانداما جاسادى.  بىراق، ويىمىزشا، بۇل ۇستانىم ۆەدومستۆولىق سيپاتقا يە جانە ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتاردىڭ قازىرگى تۇسىندىرمەسىن پايدالاناتىنداردىڭ كوزقاراسىمەن جاسالعان، ال، قازىرگى كەزدە ناقتى قىلمىسكەرلەرمەن قاتار، ادال كاسىپكەرلەر دە وسىنداي قىسىمعا ۇشىراپ جاتىر.

وتىرىسقا قاتىسقان سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى زاڭ پالاتاسىنىڭ توراعاسى ە.كينتسەل، پارلامەنتاريزم ينستيتۋتىنىڭ وكىلى ا.حاسەنوۆا جانە باسقالار افم دالەلدەرىن دايەكتى تۇردە جوققا شىعاردى.

بۇل رەتتە ولار قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ نازارىن ۇسىنىلىپ وتىرعان تۇزەتۋ بيزنەس اتىن جامىلعان ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتاردى انىقتاۋ مۇمكىندىگىن جوققا شىعارمايتىنىنا اۋداردى – بۇل تۇزەتۋدە تىكەلەي كورسەتىلگەن.

ماسەلەن، ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتى قۇردى دەگەن ايىپتاۋ قىلمىستاردىڭ ناقتى دالەلدەرىن ىزدەۋدى الماستىرماۋى قاجەت، سونداي-اق كاسىپورىننىڭ ءاربىر شتاتتىق قىزمەتكەرى تەك ءوز ءىس-ارەكەتى ءۇشىن عانا جاۋاپ بەرىپ، تەك وسىنداي ايىپتار تاعىلعان ۇجىمدا جۇمىس ىستەگەندىكتەن عانا قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلماۋى كەرەك.

سونداي-اق قما-عا قارسىلىق بىلدىرە وتىرىپ، ولاردىڭ ءوز بايانداماسىنان دايەك كەلتىردىم. ولار انىقتاعان ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتار كەلەسى ناقتى قىلمىستاردى جاساعان ەكەن. جالعان شوت-فاكتۋرالار بەرۋ، سىبايلاس جەمقورلىقپەن تابىلعان قارجىنى اينالدىرۋ، ونى زاڭسىز شەتەلگە شىعارۋ جانە ت.ب.  بىراق بۇل قۇرامداردىڭ بارلىعىنىڭ قىلمىستىق كودەكستە ءوز باپتارى بار.  سوندىقتان بۇل زاڭ بۇزۋدىڭ ءوزىن ەلەۋلى تۇردە دالەلدەۋ قاجەت.

بىراق ءىس جۇزىندە دالەل جەتىسپەگەن جاعدايدا تەرگەۋ ورگاندارىنا مۇقيات تالداۋ جۇمىسىن ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپ قۇردى دەگەن ايىپتاۋمەن اۋىستىرۋ وڭايىراق.

وسىنىڭ نەگىزىندە كاسىپكەرلەر مەن ولاردىڭ قىزمەتكەرلەرى ۇستالادى. قاماۋدا ولاردىڭ باسىنان نە كەشەتىنىن تەك بولجاۋعا بولادى. سوتتا كەيدە ولاردىڭ وسىنداي ايعاق بەرۋگە، باسشىلىققا جالا جابۋعا ءماجبۇر بولعانى جونىندە ايتاتىنى كەزدەيسوقتىق ەمەس. بىراق سوت مۇنداي مالىمدەمەلەردى ەسەپكە الۋعا بەيىم ەمەس جانە كوبىنەسە ايىپتاۋ سيپاتى باسىم بولادى.

قما وكىلى وتە الاڭداتارلىق فاكتىلەردى دە اتادى. مىسالى 2021-23 جىلدارى قىلمىستىق توپتى قۇردى دەگەن ايىپ بويىنشا (سوتقا جەتكەن) 64 ءىستىڭ 4-ەۋى عانا اقتالعان.  ياعني، ءىستىڭ 94-95 پايىزى 8-10 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرۋمەن اياقتالادى.

ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپ تۋرالى ىستە ءبىر ادام ەمەس، 3-5, كەيدە 10-20, مۇمكىن ودان دا كوپ ادام بولاتىنىن ەستە ۇستاعان ءجون.

مىڭعا جۋىق ادام وسىنداي ايىپپەن قىلمىسكەر دەپ تانىلسا، كەشەگى كاسىپكەرلەر 8-10 جىلدان كەيىن تۇرمەدەن ناقتى ءتىس قاققان قىلمىسكەر بولىپ شىعادى.

وسى ىستەردىڭ قانشاسى سوتقا جەتپەي قىسقارتىلدى؟  جانە قانداي باعامەن؟ قالاي بولعاندا دا، بىزگە ۇقت قۇردى دەگەن ايىپتاۋلاردى بوتەننىڭ بيزنەسىن تارتىپ الۋ ءۇشىن پايدالانىلاتىنى جونىندە حابارلاپ جاتىر.

شىنتۋايتىندا مۇددەنىڭ دۇرىس بالانسىن تابۋ كەرەك.  ءبىر جاعىنان قىلمىستىق ارەكەتتىڭ جولىن كەسۋ مۇددەسى، ەكىنشى جاعىنان ەكونوميكالىق بوستاندىق مۇددەسى. ءبىز نارىقتىق، ليبەرالدىق ەكونوميكانى قۇرىپ جاتىرمىز عوي. اقپان ايىندا پرەزيدەنت ق.توقاەۆ جاڭا ۇكىمەتكە ەكونوميكانى ىرىقتاندىرۋ باعدارلاماسىن ازىرلەۋ تۋرالى تاپسىرما بەردى.

بيزنەس وسىنداي سىن-قاتەرگە ۇرىنعاندا، ونى قالاي ىرىقتاندىرۋعا بولادى؟

قازىرگى جاعدايدا كاسىپكەردىڭ رەسمي تۇردە جۇمىس ىستەۋىنىڭ ءوزى ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپ قۇردى دەگەن ايىپتاۋعا نەگىز بولۋى مۇمكىن. مۇنداي ايىپپەن بەتپە-بەت كەلگەندەر كولەڭكەدە كەتەدى.  ولارعا تىركەلمەۋ وڭايىراق.

بارلىق باقىلاۋشى ورگاندار رەسمي تۇردە جۇمىس ىستەپ جاتقان كاسىپكەرلەردىڭ سوڭىنان قالماي، توپەلەپ جاتىر.

مامىلەلەردى جارامسىز دەپ تانۋ تاجىريبەسىن الىپ قاراڭىز. سالىق ەسەپتىلىگىن اشىق جانە رەسمي تۇردە كورسەتەتىن كاسىپورىنداردىڭ ۇستىنەن ءىس قوزعالىپ، ولاردى جاۋاپكەرشىلىككە تارتىپ، بانكروتقا ۇشىراتادى.

ال ولاردى وسى ىسكە يتەرمەلەگەندەر، ولارعا جالعان شوت-فاكتۋرالاردى الماستىرىپ بەرگەندەردى ءتىپتى ىزدەمەيدى دە. مۇنداي بۇرمالاۋ (جانە ولار از ەمەس) كولەڭكەلى ەكونوميكانىڭ وسۋىنە جانە زاڭدى ەكونوميكانىڭ تارىلۋىنا اكەلەدى.

جوعارىدا اتاپ وتكەندەي، تالقىلاۋ قورىتىندىسى بويىنشا ادىلەت ۆيتسە-ءمينيسترى ل.مەرسالىموۆا «اق جول» دەمپارتياسىنىڭ ۇسىنىستارىن قولداپ، ايتىلعان ۇسىنىستى ەسكەرە وتىرىپ، ولاردىڭ ءماتىنىن وڭدەۋگە كەلىستىك.

ارى قاراي جۇمىس توبىندا تالقىلاۋ مەن ءماجىلىستىڭ ءبىرىنشى وقىلىمى.

وزگەرىستەن باس تارتۋ مۇمكىن ەمەس. سابىرلىق تانىتىپ، تاباندى بولۋ كەرەك!

Abai.kz