Ótken beysenbi kýni (05.12.2013) M.O.Áuezov atyndaghy Áde­biyet jәne óner institutynyng diyrek­tory Uәlihan Qalijan Bilim jәne ghylym ministrligining bastamasymen «Ghylymy qazyna» baghdarlamasy ayasynda M.O.Áuezov atyndaghy Ádebiyet jәne óner instituty jaryqqa shygharghan «Klassikalyq zertteuler» seriyasynyng 12-23 tomdarynyng jәne «Úly dala túlghalary» seriyasy boyynsha «Abay» men «Jambyl» kitaptarynyng túsaukeser rәsimin Almatydan borandatyp kelip, Elordadaghy Últtyq akademiyalyq kitaphanada ótkizdi. Búl Institut byltyr da «Klassikalyq zertteuler» seriyasynyng 11 tomyn qalyng qauymgha tanystyrghan eken.

Basqosuda belgili ghalymdar men jazushylar Serik Qirabaev, Seyit Qasqabasov, Myrzatay Jol­dasbekov, Súltan Orazaliyn, Ádil Ahmetov, Gharifolla Esim, Sauytbek Abdrahmanov, Túrsyn Júrt­bay, Shәkir Ybyraev, Áli­bek Asqar men kompozitor Bal­núr Qydyrbekqyzy boldy.

Ótken beysenbi kýni (05.12.2013) M.O.Áuezov atyndaghy Áde­biyet jәne óner institutynyng diyrek­tory Uәlihan Qalijan Bilim jәne ghylym ministrligining bastamasymen «Ghylymy qazyna» baghdarlamasy ayasynda M.O.Áuezov atyndaghy Ádebiyet jәne óner instituty jaryqqa shygharghan «Klassikalyq zertteuler» seriyasynyng 12-23 tomdarynyng jәne «Úly dala túlghalary» seriyasy boyynsha «Abay» men «Jambyl» kitaptarynyng túsaukeser rәsimin Almatydan borandatyp kelip, Elordadaghy Últtyq akademiyalyq kitaphanada ótkizdi. Búl Institut byltyr da «Klassikalyq zertteuler» seriyasynyng 11 tomyn qalyng qauymgha tanystyrghan eken.

Basqosuda belgili ghalymdar men jazushylar Serik Qirabaev, Seyit Qasqabasov, Myrzatay Jol­dasbekov, Súltan Orazaliyn, Ádil Ahmetov, Gharifolla Esim, Sauytbek Abdrahmanov, Túrsyn Júrt­bay, Shәkir Ybyraev, Áli­bek Asqar men kompozitor Bal­núr Qydyrbekqyzy boldy.

Atalghan túsaukeserde «Egemen Qazaqstan» respublikalyq gaze­ti» AQ preziydenti, filolo­giya ghylymdarynyng doktory S.Abdrahmanov: ... «Qadirine jete bilsek, «Babalar sózinin» 100 tomdyghynyng shyghuy – әlemdik mәni bar oqigha, bizding últ retinde maqtanysh eter jayymyz. Biz ol oqighagha osy bastan tynghylyqty dayyndaluymyz kerek. Mayndaghy Frankfurt qalasynda әlemdik kitap jәrmenkesinde keninen jariya etu, aghylshyn, fransuz, nemis, ispan, arab, orys siyaqty әlemdik tilderdegi basylymdargha ghylymy maqalalar dayyndau qajet» (http://www.egemen.kz/kz/rukhaniyat/30139-zerdeli-zertteuler) - dedi. Dúrys qoy! Sauytbekting osynday «tauyp ketetini» bar. Biraq, «100 tomdyqtyng shyghuy – әlemdik mәni bar oqigha» boluyn qayteyin, erteng Kókemiz ony oqityn qazaq balasyn tappay qinalyp qalmas pa eken!» degen bir suyq oy mening jýregimdi qanjarday týirep, ón boyymdy ayazday qarydy. Óitkeni, osynyng aldynda ghana sóz alyp, minbege shyqqan Myrzatay Joldasbekov ómir boyy jighan altyn qazynasy – kitaptaryn buyp - týiip, «Nazarbaev Ortalyghyna» ótkizgenin aitty. Nege? Oqityn balasy joq! Myrzekeng úrpaqsyz emes, әriyne. Qúdaygha shýkir, úzatqan qyzdary bar, olardan tughan altynday jiyenderi de, jiyensharlary da jetedi. Taghy Tәuelsizdikting aldy - artynda, múnda ghana tughan balapandar. Biraq, bәri tughan halqynyng Ana tilinen maqúrym qalghan!!! Erteng sol shýldirlekter atasynyng jazghandaryna pysqyryp ta qaramaydy. Odan góri, Myrzakennen qalatyn qaladaghy ýiler men auyldaghy jerler әldeqayda ystyq kórinui mýmkin kózine! Anau - mynau emes, qazaq biyligining  bas idioloktarynyng manday aldynda túratyn, ataqty Beysenbay Kenjebaevtyng tól shәkirti, qyzyl ýkimetting qylyshynan qan tamyp túrghan qiyn tústa (1969 jyly) «Kóne týrki әdebiyet núsqalary jәne olardyng qazaq әdebiyetine qatysy» degen taqyrypta bagha jetpes enbek qorghaghan kemenger Myrzataydyng úrpaghy osylay bolyp túr! Búl bir Myrzataydyng ghana emes, biraz myrzataylardyng basynda bar, qazaq qoghamyn әbden jaylaghan tragediya! Búl - Myrzekendi qyjyrtqanym emes, shyndyq solay!

Múny az deseniz, er Sәukeng aldaghy 100 tomdyq «Babalar sózi» turaly «...aghylshyn, fransuz, nemis, ispan, arab, orys siyaqty әlemdik tilderdegi basylymdargha ghylymy maqalalar dayyndau qajet» - dep soqtyrtyp otyrghanda, baqanday bes million qazaqtyng shette qalyp bara jatqanyn; qazaq kóshi toqyraudyng eng tómengi shegine jetkenin; ondaghy qazaq balalarynyng ana tili men dilinen ajyrap, sol ózining auzynyng suy qúryp armandap otyrghan managhy aghylshyn, fransuz, nemis, ispan, arab, orys, qytay (qytaydy men qostym) bolyp azu ýstinde ekenin; jaqynda ghana Kóshi - qongha qatysty Zang jobasynyng Qazaqstan azamattyghyn qazaqtargha tórt jyldan keyin beriletin bolyp ózgertilip, Parlamentting qos palatasynyng maqúldauynan ótip, Elbasynyng aldyna barghanyn; alystaghy aghayynnyng ishkeni – irin, jegeni – jelim bolyp qan jútyp otyrghanyn; Aqordadan oghan arasha súrap, býkil Alash júrtynyng qarsylyq tanytyp jatqanyn..., shirkin - ai, esine bir aldy ma eken deshi!? Joq, alghan joq! Bar esil-derti «Babalar sózinin» 100 tomyn Mayndaghy Frankfurt qalasynda әlem nazaryna úsynu. Shansty qoldan bermey, halqaralyq dengeyde piar jasau... Oidóit degen! Álemge tanylamyz dep alashaqpyn bolghaly jiyrma jyldan asqan joq pa ózi osy Sәukenderge!? Ol ne degen tanylyp bolmaytyn týbi týsken «әlem» edi tegi?!

Dәl osy jerge kelgende men Uәlihan Qalijan aghama qaradym. Onyng qúittay denesi kózime asqaqtaghan Alatau bolyp kórindi birden...

Aldymda otyrghan Balnúr Qydyrbekqyzyna jelkesinen ýnildim. Onyng әkesi marqúm Balghabek Qydyrbekúly jaryqtyqtyng tәkappar túlghasy Tәnirtau bolyp, tipti de biyiktep bara jatty...

Nege?!

Uәlihan Qalijan myrzanyng Mәjiliste úzaq jyl deputat bolghan kezinde shettegi qandastarymyzdyng taghdyryna qatysty dýrkin - dýrkin dýrildetip mәsele kóterip, azamattyq boryshyn adal atqarghanyny óz aldyna, sonau jyly Enbek jәne Halyqty әleumettik qorghau ministrligin Karjova basqaryp túrghanda, Qazaq kóshining basynan baghy tayyp, basqarma dengeyine deyin qúldyraghany, dәl býgingi kýndegidey kýige týskeni bar. Soghan oray, «Egemen Qazaqstan» gazetine  «Kósh kerueni keri búrylyp ketpese eken!» degen ataqty maqala basylyp, sonyng arqasynda Qazaq kóshining tamyryna qayta qan jýgirip, managhy basqarma birden Agenttik dәrejesine kóterilip, Elbasynyng ózine tike qaraghan edi - au! Sondaghy «Egemen Qazaqstannyn» bas redaqtory kim deysiz ghoy? Osy Ualihan Qalijan aghamyz! Mine, taghy apyryp - japyryp júmys istep jýr.

Jerdi satu mәselesi alghash kýn tәrtibine qoyylyp, qyzu talqylaugha týsken kezde osy Balnúrdyng әkesi Balghabek Qydyrbekúly aghamyz  «Jer satylmaydy» dep «Egemen Qazaqstan» gazetinde kesimdi sóz aityp, kólemdi maqala jazghanyn, sol arqyly Qazaq jerining hantalapaygha týsuine on jyl tosqauyl qoyghanyn Alash júrty anyz ghyp aitady býginde.

Biz shetten kelgen qazaqtar bireu jasaghan jaqsylyqty ólgenshe úmytpaytyn halyqpyz.  Sonday-aq әldekimderding últqa istegen qiyanatyn odan on ese, jýz ese esimizde saqtaymyz!

Osy erlikteri ýshin Qydyrbek aghanyng aruaghyna dúgha oqyp, Uәkendi qashanda qadyr tútyp, syrtynan tileuin tilep jýremiz.

Mine, túlgha, azamat degen! Sol ong nәtiyje bergen kýresterding bәri basqa bir әlemde emes, Sauytbek Abdrahmanov basqaryp otyrghan osy «Egemen Qazaqstan» gәzetining betinde jýrgen. Aldymen sol qos agha qúsap qolynda bar mýmkindikti paydalanyp, últynnyng úpayyn týgende. Sosyn ýzengi bauyng ýzilgenshe shiren. Qalay jarasar eken...

Al, siz bas basylymnyng qazirgi syiqyn kórinizshi!

Dәl «Týie pishilgen jerine jolmaydynyn» keypinde. «Óz eline ózi qonaq bolghysy keletin oralman aghayyndardyng oilaghany ne?» atty qanqúily maqala basyp, qara orman halyqtyng qarghys - silesine qalghannan keyin, osynda oralghan aghayyndar turaly tam-túmdap birdeme aitqansyghanymen, qazir talqygha týsip jatqan Kóshi - qon zany taqyrybyn talqylap, ol zang qabyldanyp ketse, qandastarymyzdyng taghdyry ne bolatyny turaly «Egemen Qazaqstan» shóp basyn syndyrghan emes. Odan góri, sonau bir jyldary Qazaqstannan tarihy otandaryna kóship ketken,  barghan jerine syimay, óz últtyq memleketin jamandap qayta oralghan qaydaghy bir satqyn, quayaqtardy quana qarsy alyp, dәripteumen keledi. Shettegi qazaqtardyng taban et, manday terimen ótkizgen kólemdi mәdeny sharalaryn Qauymdastyq degen qara basqan úiymnyng qanjyghasyna baylap berude (http://old.abai.kz/node/40115)...

Jaqynnan beri Núrsúltan Ábishúly jariyalylyqty basa dәriptep jatyr. Ýkimettegi kelensizdikti    synady. Aryz - shaghymdy maghan tolyq jetkizbedinder dep, óz  әkimshiligin de jerden alyp, jerge saldy. «Angha namaz ýiretken – tayaq!» Sodan beri әr dәrejedegi biylik tizginin ústaghandar úiqysynan oyanyp, qyzmette jana serpin, betbúrys boldy. Serpilmey qalghyp jýrgen «Egemen Qazaqstan» men Qauymdastyq qana. Jogharyda aittyq, Qazaq kóshine qatysty zang jobasy Elbasynyng aldynda jatyr dep. Osy beti qol qoyylyp ketse, onyng betin ary qylsyn, shettegi bes million qandasymyzdan aiyryldyq dey ber! Onyng ýstine, 1990 jyly 16,2 mln bolghan qazaqstandyqtar 2013 jyly 16,9 mln-gha  әreng jetti. 20 jyldaghy ósim 3,8 payyz ghana (http://old.abai.kz/node/40861). Syrttan kelip qúiylyp túrghan ýlken arna toqtasa, «әlem» bylay qalyp, әkemizdi tanyp jýrmelik... Kezinde osynday ózekti mәselelerdi Últ Kóshbasshysyna jauapty adamdar uaghynda jetkizbegeni, dúrystap týsindirmegeni sebepti, Janaózende oq atylyp, opyq jegenbiz. Elbasynyng aldyna irkilmey baratyn elimizding bas basylymy býgingi tanda shettegi qazaqtyng osynau qiyn taghdyryna beyjay qaraugha tipti de tiyisti emes. Qúday-au, ata gazet degen últ taghdyry tyghyryqqa tirelgen mynaday almaghayyp tústa aibar shegip, aqyryp túruy kerek qoy. Núrekeng qazir maqtaugha zәru bop jýrgen joq. Toyghan әbden. Ózekjardy maqalalardy qoryqpay basu kerek «Egemen Qazaqstan». Eshkimning balasy týsip qalmaydy. Basugha batpasa, Sauytbek sol úsynys - talaptardy jinap - terip, der kezinde  Aqordagha óz qolymen tapsyrugha mindetti. Qaytalap aitugha taghy tura keledi, búl jerde 100 tomdyq degening ne tәiiri (Sauytbek myrzagha aitam), qyl ýstinde qylpyldap bes million qazaqtyng taghdyry túr! Bile - bilseniz, naghyz «әlemdik mәni bar oqigha, bizding últ retinde maqtanysh eter jayymyz» osy, Kóke! Jazylym dep qinalyp jatqan joq egemendikter. Qarajattan tapshylyq búl jerde mýldem bolmaydy. Álemge kóz salghanda bir uaq sol әlemge shashylyp ketken qazaq degen halyqty, óte - móte olardyng dәl býgingi úshargha qanaty joq, eki kózi jәudirep otyrghan kýiin oilau kerek qoy. Bolmasa, bas basylymnyng baghasyn ketirip, baghyn baylamay orynyn bosatqany jón!!!

Auyt Múqiybek

Abai.kz