Men Parlamentke birneshe ret: «Sizder Konstitusiyanyng 7-babyndaghy «Qazaqstan Respublikasyndaghy memlekettik til - qazaq tili» delingen normany jyldar boyy eskermey oryndamay kelesizder», - dep aryzdandym. Olar ýnemi jazghanyma alghys aitumen shektelip, Ata zangha qarasy әreketterin jalghastyruda.

Osy zansyzdyqty toqtatu ýshin, men arnayy Mәjilisting «Zannama jәne sot-qúqyqtyq reforma» komiytetining tórayymy S.Imashevamen kezdesip: «Sizder zang shygharudy qabyldaudy tek qana memlekettik tilde jýrgizuleriniz kerek», - dep shaghymdandym! Alayda S.Imasheva maghan tosynnan: «Nege zang shygharu tek qana qazaq tilinde boluy kerek?», - dep súraq qoydy.

Men: «Deputattardyng qyzmetin qúqyqtyq retteytin «Qazaqstan Respublikasynyng Parlamenti jәne onyng deputattarynyng mәrtebesi turaly» Konstitusiyalyq zannyng 37-  babynda «Parlament júmysynda tilderdi paydalanu Respublika Konstitusiyasyna jәne Respublikadaghy til turaly zandargha sәikes jýzege asyrylady» - dep bekitilgenin, Al «Qazaqstan Respublikasyndaghy til turaly» zannyng 4-babynda «Qazaqstan Respublikasynyng memlekettik tili - qazaq tili.  Memlekettik til - memleketting býkil aumaghynda qoghamdyq qatynastardyng barlyq salasynda qoldanylatyn memlekettik basqaru, zang shygharu, sot isin jýrgizu jәne is qaghazdaryn jýrgizu tili», - dep kórsetilgenin aittym.

«Osy zannyng 9-babynda memlekettik organdardyng aktileri memlekettik tilde әzirlenip, qabyldanady delingen», - dedim! Búghan S.Imasheva Parlamentte qazaq tilin bilmeytin, sóilemeytin deputattardyng bar ekenin aityp aqtaldy. Men S.Imashevadan «Zannama jәne sot-qúqyqtyq reforma» komiytetining tórayymy retinde deputattardan Parlamentting zang shygharu prosesinde Konstitusiyanyng 7-babynda, zandarynda  Qazaqstandaghy memlekettik til - qazaq tili degen normagha qarsy zang búzushylyqty jong jayly sheshim shygharularyn talap etetinimdi aittym. Jәne de deputattardyng Konstitusiyagha qarsy búl әreketterinde biliksizdiktin, bilimsizdiktin, preziydent Qasym-Jomart Toqaev aitqanday, arandatushylyqtyn belgileri bar ekenin jetkizdim.

Memleketimizding zang shygharushy organy - Parlamentting osy zang búzushylyqtary tek qana qazaq halqynyng qúqyn ayaqqa basyp otyrghan joq. «Sizder 1995 jylghy 30 tamyzda respublikalyq referendumda birtútas el bolyp qabyldaghan Konstitusiyany moyyndamay, býkil elding qúqyn shekteudesizder», - dep sózimdi qorytyndyladym.

Mening aryzyma jauap beruge tórayym S.Imashevanyng uaqyty jetpedi me, әlde basqa ma, ary qaray aralarynan zang biletin deputat dep tauyp, N.Baytiylesovke syrghytyp jiberipti.

Bergen jauaby: «Na №JT-2024-03591532 ot 2 aprelya 2024 goda».

«Sizding Qazaqstan Respublikasy Parlamenti Mәjilisinde memlekettik tildi qoldanu turaly hatynyz qaralyp, kelesini habarlaymyn. Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyasynyng 7-babynyng 2-tarmaghyna jәne Qazaqstan Respublikasy Parlamenti Mәjilisining reglamentining 4-tarmaghyna sәikes Parlament Mәjilisinde júmys qazaq jәne orys tilderinde jýrgiziledi».

«Chlen Komiyteta po zakonodatelistvu y sudebno pravovoy reforme BAYTIYLESOV NURSULTAN TOLENOVICh».

Endi osyny taldap, qúqyqtyq baghasyn bereyin:

- Memlekettik tildegi aryzyma jauapty orys sózderin qosyp, qoldanystaghy zandargha qayshy, tolyghymen qazaq tilinde bermegen;

- Jauapta N. Baytiylesov silteme jasaghan Konstitusiyanyng 7-babynyng 2-tarmaghy mening aryzyma qatysy joq, óitkeni Parlament memlekettik organ bolyp tabylady. Qazaqstan Ýkimeti turaly Konstitusiyalyq zanda memlekettik organdarynyng tizbesi berilgen, olar Preziydent, Parlament, Ministrlikter. Al 7-baptyng 2-tarmaghy tek qana «Memlekettik úiymdarda jәne jergilikti ózin-ózi basqaru organdarynda orys tili resmy týrde qazaq tilimen teng qoldanylady» - dep aitylghan. Deputattar memlekettik organ men memlekettik úiymdardyng aiyrmashylyghyn bilmeydi, zandardy týsinbeydi. Demek «resmy týrde» degen sóz tirkesteri bar, biraq búl «orys tili resmy til» degendi bildirmeydi. Osy kýrdeli mәseleni Konstitusiyalyq Kenes 2007 jyly 23 aqpandaghy normativtik mindetti kýshi bar Qaulysymen bylay dep bekitti: «Memlekettik úiymdar men jergilikti ózin-ózi basqaru organdarynda memlekettik til - qazaq tili men resmy týrde paydalanylatyn orys tilining teng qoldanyluy búl songhysyna (orys tiline) ekinshi memlekettik til mәrtebesi beriletinin bildirmeydi.

- Endi qay jerde, qalay orys tilining resmy týrde qazaq tilimen teng qoldanylatynyng aitayyn. Olar azamattyq zandarda kórsetilgen memlekettik úiymdarda bolady. Atap aitsaq: memlekettik kәsiporyndar, mekemeler, sharuashylyq seriktestikter, aksionerlik qoghamdar, basqasha aitqanda qúryltayshysy menshik iyesi memleket bolatyn kompaniyalar, zandy túlghalar, jәne jergilikti ózin-ózi basqaru organdary mәslihattar;

- Parlamentting qabyldap jatqan zandary zansyz. Sebebi memlekettik tilde qabyldanbaydy. Konstitusiyada, 44-bapta Qazaqstan Preziydenti Parlamentting birinshi sessiyasyn shaqyrady jәne onyng deputattarynyng Qazaqstan halqyna beretin antyn qabyldaydy degen. Janadan saylanyp kelgen deputattar Preziydent aldynda ant bermedi, ant beru rәsimi Konstitusiyagha qayshy ótti, demek Parlament qyzmeti zansyz.

Búdan shyghatyn qorytyndy: Ata zanymyzdyng 3-babyndaghy «memlekettik biylikting birden-bir bastauy – halyq» degen normasyna sýiene otyryp, deputattarymyzdyng zandardy úqpaytynyn, oryndamaytynyn qoghamgha qauiptiligin eskere kele, olardyng sauattylyghyn tekseru jayly úsynys jasaymyn.

Ayypqan Muhamadiyev

Abai.kz