Ángimening әlqissasyn Qazaqstandaghy avtojoldardyng sapasy hәm oghan bólinetin budjet qarajaty turaly derekterden bastaghandy jón kórdik. Sebebi, búl ózektiligin joymay túrghan ótkir mәselelerding biri.

Qazaqstanda joldardyng sapasy kónil kónshitpeytinin kópshilik jii aitady. 2023 jylghy «Jol sapasy» indeksi boyynsha Qazaqstan 140-qa juyq memleketting ishinde 93-shi orynda bolghan. Resmy derekterge qarasaq: elimizdegi avtojoldarynyng jalpy úzyndyghy 95 myng shaqyrymdy qúraydy eken. Biyl Qazaqstanda jalpy qoldanystaghy 12 myng shaqyrym jol salynady dep josparlanghan. Jol sapasyna bólinetin qarjy az emes. 2024 jylghy jospar boyynsha jol qúrylysyna 1 trln tengege juyq qarajat qarastyrylypty.

Biz búl әngimeni neden bastadyq? Jaz mezgilinde Qazaqstannyng negizgi zang shygharushy organy – Parlament, sonyng ishinde Mәjilis deputattary demalysqa shyghatyny belgili. Osy jazdyq demalystyng kezinde deputattar el-eldi aralaydy. Ónirlerding tynys-tirshiligimen tanysyp, eldin, eldegi enbek újymdarynyng hal-jaghdayyn, mún-múqtajyn estip, qoyyndәpterge týrtip keledi. Keledi de, Mәjiliste sol halyqtyng talap-tilekterin deputattyq saual retinde biylikke jetkizedi.

Sonday sapardyng birin Mәjilis deputaty, «Aq jol» partiyasynyng tóraghasy Azat Peruashev Almatygha jasady. Biz de ilesip baryp, elimizdegi eng iri megapolis – Almatyny asfalitpen qamtyp otyrghan «Asfalitbeton 1» JShS júmysymen tanysyp qayttyq. Qordalanyp qalghan mәsele múnda da az emes eken. Estidik, kózben kórdik. Sol turaly qysqasha bayandayyq:

ÓZ-ÓZIN BITUMMEN QAMTYP OTYRGhAN JOL QÚRYLYSY KÁSIPORYNY

«Asfalitbeton-1» – otandyq múnay óndeu zauyttaryna tәueldilikten qorghaytyn, ónimning ózindik qúnyn tómendetetin ózining bitum óndirisi bar siyrek jol qúrylysymen ainalysatyn kәsiporyn. 700 júmysshy enbek etetin búl kәsiporyn jylyna el qazynasyna 4 milliard tengege juyq salyq tóleydi eken.

Sóite túra, byltyr dәl osy kәsiporyn burokratiyalyq jәne qoldan jasalghan kedergilerge tap bolyp, jabylyp qaludyng az-aq aldynda qalghan. Ýkimetke qordalanghan jaghdaylardy bayandap, Parlamentten kómek súraghan. Zauyt tap bolghan basty mәsele – sanitarlyq aimaq mәselesi. Kәsiporyn diyrektory Baqtiyar Abdumanapov bastaghan 700 júmysshy hәm olardyng otbasy mýshelerining (myndaghan adam) janayqaylary «Aq jol» partiyasynyng qúlaghyna jetip, Parlamentte atalghan mәsele yzu-qyzu talqy bolghan. Nәtiyjesinde, Ýkimet sanitarlyq aimaq mәselesin normalizasiyalau mәselesi boyynsha ong sheshim qabyldap, óndiris jabyludan aman qalghan.

Dese de, kәsiporyn júmysyna jasalyp jatqan kedergiler hәm shúbalanqy sot prosesteri múnymen ayaqtalmay otyr. Jergilikti túrghyndar tarapynan sanitarlyq qorghau aimaghyn syltau etip, zauytty jabu turaly aryzdar jazylghan. «Bókeyhanov kóshesining birneshe túrghyny bizding kәsiporynnyng ýstinen 1998 jyldan beri aryz jazyp keledi. Bizge ghana emes, biz sekildi osy aimaqtaghy taghy bir kәsiporyngha da sonday aryzdar jazghan. Olar bizding kәsiporyndar ekologiyagha ziyandy әser tiygizip otyr dep sanaydy. Bizding zauyt olargha ziyandy әserin tiygizip otyrghan joq, sebebi bizding zauyt olardyng ýilerinen jarty shaqyrym qashyqtyqta ornalasqan. Bizding zauyt 1963 jyly ashylghan. Sol kezde bizding barlyq qújattarymyz ereje-talaptargha say boldy. Qazir de san mәrte tekseris jýrgizildi. Qújattarymyz zangha sәikes. Múndaghy kóptegen túrghyn ýiler keyinnen salynghan. Sonda túrghyn ýy salugha rúqsat bergender jauapqa tartylmay, memleketke salyq tólep, jýzdegen adamdy hәm olardyng otbasylaryn júmyspen qamtyp otyrghan bizge qysymdar jasaluda», - deydi zauyt basshylyghy.

JOL BOLMASA, EKONOMIKA DA, DAMU DA BOLMAYDY!

Azat Peruashev, Mәjilis deputaty:

– «Asfalitbeton-1» mәselesi boyynsha, biz QR Preziydenti әkimshiligine, Bas prokuraturagha, Ýkimetke birneshe kezek dabyl qaghyp, súrau joldadyq. Biz birneshe joly deputattyq saual joldap, Ýkimette, Bas prokuraturanyng jiyndarynda dabyl qagha mәsele kótergennen son, QR Densaulyq saqtau ministrligi mәseleni saralap, sheshim qabyldady. Kәsiporyn ekololgiya ziyndy qaldyqtar shygharmaytyn bolsa, janartylghan tehnologiyalardy engizip, júmys sapasyn retke keltiretin bolsa, onday kәsiporyndargha sanitarlyq qorghau aimaghyn qayta qarastyrugha rúqsat beru turaly sheshim qabyldandy. Búl norma «Asfalitbeton-1» jәne osy sekildi kәsiporyndargha jasalyp jatqan әkimshilik kedergilerge tosqauyl qoygha mýmkindik beredi.

Ashyghyn aitqanda, sanitarlyq normalardy saqtau-saqtamaugha qatysty mәselede birneshe tendensiya beleng aluda. Birinshiden, qazir elimizdegi kóptegen kәsiporyndar janartylghan tehnologiyalargha auysyp, ekonomikalyq tiyimdilikti jónge keltirude. Sonyng ishinde, auagha taralatyn gazdy sýzgiden ótkizu, ziyandy qaldyqtardy azaytu, kәsiporynnyng shuylyn basu tb. boyynsha zamanauy tehnologiyalar Qazaqstangha әldeqashan kelip qoyghan jәne kóptegen kәsiporyndar búrynghy sovettik jýiemen emes, sol janartylghan tehnologiyalargha auysyp jatyr.

Sonan son, jergilikti әkimdikter túrghyn ýy keshenderin salugha rúqsat bererde kәsiporyndargha alys-jaqyndyghyn eskermey, rúqsat bergen. Saldarynan myndaghan adamdy júmyspen qamtyp, memleketke salyq tólep otyrghan kәsiporyndar jabylugha mәjbýr bolghan. Múnday jaghdaylar bir Almatyda ghana emes, ózge de qalalar men oblystarda kezdesip jatyr.

Múnday jaghdaygha jalghyz «Asfalitbeton-1» ghana tap bolyp otyrghan joq, elimiz boyynsha ondaghan kompaniya osynday jaghdaydy bastan keshti. Onyng ishinde Oraldaghy belgili «Kubley» zauyty, «KZ Recycling» kompaniyasy t.b. bar. Olar óz júmysyn toqtatudyng az-aq aldynda túrghan. Bizding tikeley aralasuymyzdan keyin ghana olardyng mәseleleri sheshildi. Osy «Asfalitbeton-1», «Kubley», «KZ Recycling» sekildi basqa da salalardaghy, farmasevtikadaghy, sýt ónimderin shygharatyn zauyttardaghy mәselelerdi esepke alsaq, osynday kemi 15 shaqty zauytty jabyludan saqtap qalugha tikeley atsalystyq. Kesheli-bergi el aralap jýrip, osy enbek újymdarynan aqjarma alghys estip jatyrmyz. Múnymen aitqym kelgeni – búl birli-jarym fakti emes, jýieli tuyndap otyrghan problema!

Áriyne, osy ýshin Parlamentte qyzu talqy boldy. Jogharydaghyday sheshimder qabyldaghan sheneunikter mәselesi mayshammen qaraluy tiyis! Biz ekonomikany kóteru, investisiya tartu turaly aitamyz. Eger zauyttardy, kәsiporyndardy ashyp alyp, artynan birli-jarym túrghyndardy aldygha salyp, shaghymdardy qarsha borata bersek, qanday kәsiporyn turaly әngime qozghaugha bolady? Biz qazir elimizdegi óndiristi, kәsiporyndardy qoldauy tiyis Ýkimetpen daulasyp jýrmiz. Ýkimet kerisinshe, óndiristi qoldaugha mýddeli boluy kerek emes pe?

«Asfalitbeton-1» – búl Almaty qalasyndaghy tiyimdi, júmysy jolgha qoyylghan kәsiporyndardyng biri. Jol bolmasa, ekonomika da, damu da bolmaydy! Qazir elimiz osy jol salugha kerekti shiykizatty Reseyden satyp alyp otyr. Osylaysha, Qazaqstannyng joldary da soltýstiktegi kórshilerimizge tәueldi bolyp otyr. Al sol tәueldilikten ada, ózin-ózi bitummen qamtyp otyrghan «Asfalitbeton-1» sekildi kәsiporyndardyng jýieli júmysyna týrli kedergiler keltirilude.

Bizding elimizding territoriyasy qanday ekenin ózderiniz de bilesizder. Sol úlyn-ghayyr elimizding әrbir auyly, әrbir týkpirinde sapaly joldar boluy kerek! Ol ýshin memleketke adal qyzmet etip otyrghan kәsiporyndargha әkimshilik kedergiler toqtatyluy tiyis.

MÚNAYLY QAZAQSTAN GUDRONDY RESEYDEN SATYP ALADY

Jogharyda Qazaqstandaghy jol sapasy turaly sóz ettik. Onan son, «Asfalitbeton-1» ózining bitum óndirisi bar siyrek jol qúrylys kәsiporny ekenin aittyq. Elimizde jol qúrylysymen ainalysatyn kәsiporyndar az emes. Sanasaq, týbine jetip bolmaymyz. Biraq, óz-ózin bitummen qamtyp otyrghandary ileude bireu. Sonyng biri biz baryp kórgen «Asfalitbeton-1».

Jol salu ýshin eng keregi – sol bitum. Qazaqstan múnayly memleket. Qara altyn – el ekonomikasynyng kýretamyry. Al jol qúrylysyna eng kerek degen janaghy bitum sol múnaydan shyghady.

Áriyne, әueli múnaydy qaynatqan son, gaz shyghady, benziyn, diyzel, qymbat maylar shyghady. Eng sonynda syghylyp-syghylyp, gudron degen qalady. Sol gudronnan bitum jasalady. Qazaqstan ózine kerekti sol gudronnyng negizgi bóligin Reseyden satyp aluda. Elimizdegi jol qúrylysymen ainalysatyn kәsiporyndardyng basym bóligi gudrondy, bitumdy múnay óndeu zauyttarynan (MÓZ) satyp alyp otyr. Búl óz kezeginde jol qúrylysynyng ózindik baghasyna da aitarlyqtay әser etetin fakt. Osydan son, Qazaqstanda joldardyng sapasy degen әngimening sheti qayta qyltiyady.

Týiin: «Aq jol» dempartiyasynyng tóraghasy, Mәjilis deputaty Azat Peruashev partiyanyng Almaty oblystyq filialynyng tóraghasy Meyrash Shynasylova men Almaty qalalyq filialynyng tóraghasy, qalalyq mәslihat deputaty Oljas Núraldinovpen birge Almaty men Almaty oblysynyng birqatar kәsiporyndaryn aralap, «Asfalitbeton 1» JShS, AJQK (Almaty jol qúrylys kәsiporny) jәne «KZ Recycling» JShS enbek újymdarymen tildesken.

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz