اڭگىمەنىڭ القيسساسىن قازاقستانداعى اۆتوجولداردىڭ ساپاسى ءھام وعان بولىنەتىن بيۋدجەت قاراجاتى تۋرالى دەرەكتەردەن باستاعاندى ءجون كوردىك. سەبەبى، بۇل وزەكتىلىگىن جويماي تۇرعان وتكىر ماسەلەلەردىڭ ءبىرى.

قازاقستاندا جولداردىڭ ساپاسى كوڭىل كونشىتپەيتىنىن كوپشىلىك ءجيى ايتادى. 2023 جىلعى «جول ساپاسى» يندەكسى بويىنشا قازاقستان 140-قا جۋىق مەملەكەتتىڭ ىشىندە 93-ءشى ورىندا بولعان. رەسمي دەرەكتەرگە قاراساق: ەلىمىزدەگى اۆتوجولدارىنىڭ جالپى ۇزىندىعى 95 مىڭ شاقىرىمدى قۇرايدى ەكەن. بيىل قازاقستاندا جالپى قولدانىستاعى 12 مىڭ شاقىرىم جول سالىنادى دەپ جوسپارلانعان. جول ساپاسىنا بولىنەتىن قارجى از ەمەس. 2024 جىلعى جوسپار بويىنشا جول قۇرىلىسىنا 1 ترلن تەڭگەگە جۋىق قاراجات قاراستىرىلىپتى.

ءبىز بۇل اڭگىمەنى نەدەن باستادىق؟ جاز مەزگىلىندە قازاقستاننىڭ نەگىزگى زاڭ شىعارۋشى ورگانى – پارلامەنت، سونىڭ ىشىندە ءماجىلىس دەپۋتاتتارى دەمالىسقا شىعاتىنى بەلگىلى. وسى جازدىق دەمالىستىڭ كەزىندە دەپۋتاتتار ەل-ەلدى ارالايدى. وڭىرلەردىڭ تىنىس-تىرشىلىگىمەن تانىسىپ، ەلدىڭ، ەلدەگى ەڭبەك ۇجىمدارىنىڭ حال-جاعدايىن، مۇڭ-مۇقتاجىن ەستىپ، قويىنداپتەرگە ءتۇرتىپ كەلەدى. كەلەدى دە، ماجىلىستە سول حالىقتىڭ تالاپ-تىلەكتەرىن دەپۋتاتتىق ساۋال رەتىندە بيلىككە جەتكىزەدى.

سونداي ساپاردىڭ ءبىرىن ءماجىلىس دەپۋتاتى، «اق جول» پارتياسىنىڭ توراعاسى ازات پەرۋاشەۆ الماتىعا جاسادى. ءبىز دە ىلەسىپ بارىپ، ەلىمىزدەگى ەڭ ءىرى مەگاپوليس – الماتىنى اسفالتپەن قامتىپ وتىرعان «اسفالتبەتون 1» جشس جۇمىسىمەن تانىسىپ قايتتىق. قوردالانىپ قالعان ماسەلە مۇندا دا از ەمەس ەكەن. ەستىدىك، كوزبەن كوردىك. سول تۋرالى قىسقاشا باياندايىق:

ءوز-ءوزىن بيتۋممەن قامتىپ وتىرعان جول قۇرىلىسى كاسىپورىنى

«اسفالتبەتون-1» – وتاندىق مۇناي وڭدەۋ زاۋىتتارىنا تاۋەلدىلىكتەن قورعايتىن، ءونىمنىڭ وزىندىك قۇنىن تومەندەتەتىن ءوزىنىڭ بيتۋم ءوندىرىسى بار سيرەك جول قۇرىلىسىمەن اينالىساتىن كاسىپورىن. 700 جۇمىسشى ەڭبەك ەتەتىن بۇل كاسىپورىن جىلىنا ەل قازىناسىنا 4 ميلليارد تەڭگەگە جۋىق سالىق تولەيدى ەكەن.

سويتە تۇرا، بىلتىر ءدال وسى كاسىپورىن بيۋروكراتيالىق جانە قولدان جاسالعان كەدەرگىلەرگە تاپ بولىپ، جابىلىپ قالۋدىڭ از-اق الدىندا قالعان. ۇكىمەتكە قوردالانعان جاعدايلاردى بايانداپ، پارلامەنتتەن كومەك سۇراعان. زاۋىت تاپ بولعان باستى ماسەلە – سانيتارلىق ايماق ماسەلەسى. كاسىپورىن ديرەكتورى باقتيار ابدۋماناپوۆ باستاعان 700 جۇمىسشى ءھام ولاردىڭ وتباسى مۇشەلەرىنىڭ (مىڭداعان ادام) جانايقايلارى «اق جول» پارتياسىنىڭ قۇلاعىنا جەتىپ، پارلامەنتتە اتالعان ماسەلە ىزۋ-قىزۋ تالقى بولعان. ناتيجەسىندە، ۇكىمەت سانيتارلىق ايماق ماسەلەسىن نورماليزاتسيالاۋ ماسەلەسى بويىنشا وڭ شەشىم قابىلداپ، ءوندىرىس جابىلۋدان امان قالعان.

دەسە دە، كاسىپورىن جۇمىسىنا جاسالىپ جاتقان كەدەرگىلەر ءھام شۇبالاڭقى سوت پروتسەستەرى مۇنىمەن اياقتالماي وتىر. جەرگىلىكتى تۇرعىندار تاراپىنان سانيتارلىق قورعاۋ ايماعىن سىلتاۋ ەتىپ، زاۋىتتى جابۋ تۋرالى ارىزدار جازىلعان. «بوكەيحانوۆ كوشەسىنىڭ بىرنەشە تۇرعىنى ءبىزدىڭ كاسىپورىننىڭ ۇستىنەن 1998 جىلدان بەرى ارىز جازىپ كەلەدى. بىزگە عانا ەمەس، ءبىز سەكىلدى وسى ايماقتاعى تاعى ءبىر كاسىپورىنعا دا سونداي ارىزدار جازعان. ولار ءبىزدىڭ كاسىپورىندار ەكولوگياعا زياندى اسەر تيگىزىپ وتىر دەپ سانايدى. ءبىزدىڭ زاۋىت ولارعا زياندى اسەرىن تيگىزىپ وتىرعان جوق، سەبەبى ءبىزدىڭ زاۋىت ولاردىڭ ۇيلەرىنەن جارتى شاقىرىم قاشىقتىقتا ورنالاسقان. ءبىزدىڭ زاۋىت 1963 جىلى اشىلعان. سول كەزدە ءبىزدىڭ بارلىق قۇجاتتارىمىز ەرەجە-تالاپتارعا ساي بولدى. قازىر دە سان مارتە تەكسەرىس جۇرگىزىلدى. قۇجاتتارىمىز زاڭعا سايكەس. مۇنداعى كوپتەگەن تۇرعىن ۇيلەر كەيىننەن سالىنعان. سوندا تۇرعىن ءۇي سالۋعا رۇقسات بەرگەندەر جاۋاپقا تارتىلماي، مەملەكەتكە سالىق تولەپ، جۇزدەگەن ادامدى ءھام ولاردىڭ وتباسىلارىن جۇمىسپەن قامتىپ وتىرعان بىزگە قىسىمدار جاسالۋدا»، - دەيدى زاۋىت باسشىلىعى.

جول بولماسا، ەكونوميكا دا، دامۋ دا بولمايدى!

ازات پەرۋاشەۆ، ءماجىلىس دەپۋتاتى:

– «اسفالتبەتون-1» ماسەلەسى بويىنشا، ءبىز قر پرەزيدەنتى اكىمشىلىگىنە، باس پروكۋراتۋراعا، ۇكىمەتكە بىرنەشە كەزەك دابىل قاعىپ، سۇراۋ جولدادىق. ءبىز بىرنەشە جولى دەپۋتاتتىق ساۋال جولداپ، ۇكىمەتتە، باس پروكۋراتۋرانىڭ جيىندارىندا دابىل قاعا ماسەلە كوتەرگەننەن سوڭ، قر دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى ماسەلەنى سارالاپ، شەشىم قابىلدادى. كاسىپورىن ەكولولگيا زيىندى قالدىقتار شىعارمايتىن بولسا، جاڭارتىلعان تەحنولوگيالاردى ەنگىزىپ، جۇمىس ساپاسىن رەتكە كەلتىرەتىن بولسا، ونداي كاسىپورىندارعا سانيتارلىق قورعاۋ ايماعىن قايتا قاراستىرۋعا رۇقسات بەرۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى. بۇل نورما «اسفالتبەتون-1» جانە وسى سەكىلدى كاسىپورىندارعا جاسالىپ جاتقان اكىمشىلىك كەدەرگىلەرگە توسقاۋىل قويۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

اشىعىن ايتقاندا، سانيتارلىق نورمالاردى ساقتاۋ-ساقتاماۋعا قاتىستى ماسەلەدە بىرنەشە تەندەنتسيا بەلەڭ الۋدا. بىرىنشىدەن، قازىر ەلىمىزدەگى كوپتەگەن كاسىپورىندار جاڭارتىلعان تەحنولوگيالارعا اۋىسىپ، ەكونوميكالىق تيىمدىلىكتى جونگە كەلتىرۋدە. سونىڭ ىشىندە، اۋاعا تارالاتىن گازدى سۇزگىدەن وتكىزۋ، زياندى قالدىقتاردى ازايتۋ، كاسىپورىننىڭ شۋىلىن باسۋ تب. بويىنشا زاماناۋي تەحنولوگيالار قازاقستانعا الدەقاشان كەلىپ قويعان جانە كوپتەگەن كاسىپورىندار بۇرىنعى سوۆەتتىك جۇيەمەن ەمەس، سول جاڭارتىلعان تەحنولوگيالارعا اۋىسىپ جاتىر.

سونان سوڭ، جەرگىلىكتى اكىمدىكتەر تۇرعىن ءۇي كەشەندەرىن سالۋعا رۇقسات بەرەردە كاسىپورىندارعا الىس-جاقىندىعىن ەسكەرمەي، رۇقسات بەرگەن. سالدارىنان مىڭداعان ادامدى جۇمىسپەن قامتىپ، مەملەكەتكە سالىق تولەپ وتىرعان كاسىپورىندار جابىلۋعا ءماجبۇر بولعان. مۇنداي جاعدايلار ءبىر الماتىدا عانا ەمەس، وزگە دە قالالار مەن وبلىستاردا كەزدەسىپ جاتىر.

مۇنداي جاعدايعا جالعىز «اسفالتبەتون-1» عانا تاپ بولىپ وتىرعان جوق، ەلىمىز بويىنشا ونداعان كومپانيا وسىنداي جاعدايدى باستان كەشتى. ونىڭ ىشىندە ورالداعى بەلگىلى «كۋبلەي» زاۋىتى، «كZ Recycling» كومپانياسى ت.ب. بار. ولار ءوز جۇمىسىن توقتاتۋدىڭ از-اق الدىندا تۇرعان. ءبىزدىڭ تىكەلەي ارالاسۋىمىزدان كەيىن عانا ولاردىڭ ماسەلەلەرى شەشىلدى. وسى «اسفالتبەتون-1»، «كۋبلەي»، «كZ Recycling» سەكىلدى باسقا دا سالالارداعى، فارماتسەۆتيكاداعى، ءسۇت ونىمدەرىن شىعاراتىن زاۋىتتارداعى ماسەلەلەردى ەسەپكە الساق، وسىنداي كەمى 15 شاقتى زاۋىتتى جابىلۋدان ساقتاپ قالۋعا تىكەلەي اتسالىستىق. كەشەلى-بەرگى ەل ارالاپ ءجۇرىپ، وسى ەڭبەك ۇجىمدارىنان اقجارما العىس ەستىپ جاتىرمىز. مۇنىمەن ايتقىم كەلگەنى – بۇل ءبىرلى-جارىم فاكتى ەمەس، جۇيەلى تۋىنداپ وتىرعان پروبلەما!

ارينە، وسى ءۇشىن پارلامەنتتە قىزۋ تالقى بولدى. جوعارىداعىداي شەشىمدەر قابىلداعان شەنەۋنىكتەر ماسەلەسى مايشاممەن قارالۋى ءتيىس! ءبىز ەكونوميكانى كوتەرۋ، ينۆەستيتسيا تارتۋ تۋرالى ايتامىز. ەگەر زاۋىتتاردى، كاسىپورىنداردى اشىپ الىپ، ارتىنان ءبىرلى-جارىم تۇرعىنداردى الدىعا سالىپ، شاعىمداردى قارشا بوراتا بەرسەك، قانداي كاسىپورىن تۋرالى اڭگىمە قوزعاۋعا بولادى؟ ءبىز قازىر ەلىمىزدەگى ءوندىرىستى، كاسىپورىنداردى قولداۋى ءتيىس ۇكىمەتپەن داۋلاسىپ ءجۇرمىز. ۇكىمەت كەرىسىنشە، ءوندىرىستى قولداۋعا مۇددەلى بولۋى كەرەك ەمەس پە؟

«اسفالتبەتون-1» – بۇل الماتى قالاسىنداعى ءتيىمدى، جۇمىسى جولعا قويىلعان كاسىپورىنداردىڭ ءبىرى. جول بولماسا، ەكونوميكا دا، دامۋ دا بولمايدى! قازىر ەلىمىز وسى جول سالۋعا كەرەكتى شيكىزاتتى رەسەيدەن ساتىپ الىپ وتىر. وسىلايشا، قازاقستاننىڭ جولدارى دا سولتۇستىكتەگى كورشىلەرىمىزگە تاۋەلدى بولىپ وتىر. ال سول تاۋەلدىلىكتەن ادا، ءوزىن-ءوزى بيتۋممەن قامتىپ وتىرعان «اسفالتبەتون-1» سەكىلدى كاسىپورىنداردىڭ جۇيەلى جۇمىسىنا ءتۇرلى كەدەرگىلەر كەلتىرىلۋدە.

ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ تەرريتورياسى قانداي ەكەنىن وزدەرىڭىز دە بىلەسىزدەر. سول ۇلىن-عايىر ەلىمىزدىڭ ءاربىر اۋىلى، ءاربىر تۇكپىرىندە ساپالى جولدار بولۋى كەرەك! ول ءۇشىن مەملەكەتكە ادال قىزمەت ەتىپ وتىرعان كاسىپورىندارعا اكىمشىلىك كەدەرگىلەر توقتاتىلۋى ءتيىس.

مۇنايلى قازاقستان گۋدروندى رەسەيدەن ساتىپ الادى

جوعارىدا قازاقستانداعى جول ساپاسى تۋرالى ءسوز ەتتىك. ونان سوڭ، «اسفالتبەتون-1» ءوزىنىڭ بيتۋم ءوندىرىسى بار سيرەك جول قۇرىلىس كاسىپورنى ەكەنىن ايتتىق. ەلىمىزدە جول قۇرىلىسىمەن اينالىساتىن كاسىپورىندار از ەمەس. ساناساق، تۇبىنە جەتىپ بولمايمىز. بىراق، ءوز-ءوزىن بيتۋممەن قامتىپ وتىرعاندارى ىلەۋدە بىرەۋ. سونىڭ ءبىرى ءبىز بارىپ كورگەن «اسفالتبەتون-1».

جول سالۋ ءۇشىن ەڭ كەرەگى – سول بيتۋم. قازاقستان مۇنايلى مەملەكەت. قارا التىن – ەل ەكونوميكاسىنىڭ كۇرەتامىرى. ال جول قۇرىلىسىنا ەڭ كەرەك دەگەن جاڭاعى بيتۋم سول مۇنايدان شىعادى.

ارينە، اۋەلى مۇنايدى قايناتقان سوڭ، گاز شىعادى، بەنزين، ديزەل، قىمبات مايلار شىعادى. ەڭ سوڭىندا سىعىلىپ-سىعىلىپ، گۋدرون دەگەن قالادى. سول گۋدروننان بيتۋم جاسالادى. قازاقستان وزىنە كەرەكتى سول گۋدروننىڭ نەگىزگى بولىگىن رەسەيدەن ساتىپ الۋدا. ەلىمىزدەگى جول قۇرىلىسىمەن اينالىساتىن كاسىپورىنداردىڭ باسىم بولىگى گۋدروندى، بيتۋمدى مۇناي وڭدەۋ زاۋىتتارىنان ء(موز) ساتىپ الىپ وتىر. بۇل ءوز كەزەگىندە جول قۇرىلىسىنىڭ وزىندىك باعاسىنا دا ايتارلىقتاي اسەر ەتەتىن فاكت. وسىدان سوڭ، قازاقستاندا جولداردىڭ ساپاسى دەگەن اڭگىمەنىڭ شەتى قايتا قىلتيادى.

ءتۇيىن: «اق جول» دەمپارتياسىنىڭ توراعاسى، ءماجىلىس دەپۋتاتى ازات پەرۋاشەۆ پارتيانىڭ الماتى وبلىستىق فيليالىنىڭ توراعاسى مەيراش شىناسىلوۆا مەن الماتى قالالىق فيليالىنىڭ توراعاسى، قالالىق ءماسليحات دەپۋتاتى ولجاس نۇرالدينوۆپەن بىرگە الماتى مەن الماتى وبلىسىنىڭ بىرقاتار كاسىپورىندارىن ارالاپ، «اسفالتبەتون 1» جشس، اجقك (الماتى جول قۇرىلىس كاسىپورنى) جانە «KZ Recycling» جشس ەڭبەك ۇجىمدارىمەن تىلدەسكەن.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz