Britaniyanyng bilim beru jýiesi

Oqytushylargha jasalatyn jaghday
Uniyversiytet ústazdarynyng enbegi asa joghary baghalanady. Olardyng jalaqysyn naqty aita almaymyn, biraq estuim boyynsha, 5000-7000 funt shamasynda ailyq alady. Qazirgi baghammen eseptesek, búl shamamen 3 300 000 tenge men 4 625 000 tenge arasynda. Yaghni, kýnkóriske erkin jetedi. Ondy-soldy ysyrap qylyp, shasha bermesen, mol qor jinaugha da bolady. JOO múghalimderi shetelderde ótetin ghylymy konferensiyalargha jii baryp túrady. Yaghni, әlemdegi ózge әriptesterimen tәjiriybe almasugha jaqsy. Al ózderi júmys isteytin uniyversiytette «topqa kurator bol, is-shara úiymdastyr» degen sekildi sharualar olargha jýktelmeydi.
Britaniyalyq mamandar tek sabaghyn berudi jәne zertteuin jýrgizudi biledi, boldy. Basqa artyq eshtenege basyn qatyrmaydy. Al týrli qoghamdyq júmystardy atqarugha, is-sharalar ótkizuge arnayy departamentter men úiymdar jauapty. Sonday-aq, әr oqytushynyng uniyversiytette jeke kabiyneti bolady. 7-8 sharshy metr ghana shaghyn bólme boluy mýmkin. Biraq, eng bastysy – júmys isteytin, zertteumen ainalysatyn ózining jeke kenistigi. Al osynday jaghdaylar jasalghan son, zertteushining ghylymy janalyq ashpauy, ghylymdy damytpauy mýmkin be?! «Otbasymdy qalay asyraymyn», «qoghamdyq júmystargha atsalysu kerek» degen siyaqty nәrselerge esh miyn ashytpay, ghylymmen shúghyldanady, boldy. Sosyn bilgen-týigenin shәkirtterine ýiretedi. Bar júmysy – sol.
Oqytushylardyng studentterge qarym-qatynasy turaly
Múnda JOO múghalimderi ózin studentting asa jaqyn dosy siyaqty ústaydy. «Men múnyng ústazymyn» nemese «Menen jasy әldeqayda kishi bala ghoy» degen syqyldy jogharydan qarap, qarym-qatynas jasau joq. Óte kishipeyil, qarapayym әri sypayy. Namysqa tiyetin sóz aitu, kemsite sóileu, múqatu degen nәrselerdi kórmeysin. Sóilegende, birdeneni týsindirgende sóileu mәnerinen asqan janashyrlyq esip túrady. Maghan, keyde tipti olar ózderin studentting qyzmetshisi tәrizdi kóretindey әser qaldyrady. Mysaly, meyramhanagha barsanyz, dayashylar ne aitsanyz da oryndaugha qúlshynyp, elpildep túrady emes pe? Múnda oqytushylardan da sonday qarym-qatynasty sezesin. Áldene súray qalsan, ynty-shyntysymen kenes beruge, baghyt-baghdar silteuge, jalpy kómektesuge asyghyp túrady.
Sonymen birge, professorlar shәkirtterge ózindik tereng tanymy bar túlgha retinde qaraydy. Mysaly, biz әdebiyet sabaghynda әr apta sayyn bir shygharmany taldaymyz. Múghalim sol tuyndygha qatysty súraqtar qoyady. Magistranttar kezek-kezek jauap berip, talqylaymyz. Sonda professor bir semestr boyy birde-bir ret eshkimge «Sening oiyng dúrys emes, ol negizinde bylay» dep aitqan emes. Kózqarasymyzdy teriske shygharghan kezi joq. Kerisinshe, pikirimizdi әrdayym qoldap, quattap otyrady. Qosary bolsa, әueli bizding aitqanymyzdy dәleldep, bizdi maqtap-maqtap kelip, sonynda ózining de oiyn jalghap, kenesin aitady. Yaghni, britaniyalyq ústazdar ýshin әr shәkirtting pikiri qúndy, әrkimning jeke kózqarasyn syilaydy.
Baghalau jýiesi haqynda
Studentterding bagha qoyylatyn júmystaryn әueli sabaq beretin múghalim tekseredi. Sosyn sol uniyversiytetting basqa bir oqytushysy onyng ýstinen ekinshi ret qaraydy. Sodan keyin sol JOO-da istemeytin, basqa uniyversiytetting professory ýshinshi ret tekseredi. Yaghni, shәkirtting enbegi ýsh satyly tekseristen ótedi. Búl múghalimning baghany tym kótermelep nemese kerisinshe týsirip, layyqsyz baghalaudyng aldyn alu ýshin oilastyrylghan dýnie bolsa kerek. Mәselen, ústaz óz shәkirtine 22-den 20 ball qoydy delik. Biraq ekinshi satyda basqa oqytushy 15, al sodan keyingi tekseriste ýshinshi professor 14 ball qoydy dep esepteyik. Demek, birinshi teksergen múghalim tym kótermelep jibergen bolyp shyghady. Onday jaghdayda әdiletsizdikke barghan qyzmetkerge shara qoldanyluy mýmkin. Sondyqtan eshkim tamyr-tanystyqqa nemese paraqorlyqqa bara qoymaydy. Óitkeni, onsyz da jalaqysy joghary, olargha jasalghan jaghday da keremet. Aydaladaghy bir studentti layyqsyz qorghashtaymyn dep ózining basyn bәigige tigip qaytsin?!
Plagiat jayynda
Bireuding júmysyn kóshirip alatyn studentter qatang jazalanady. Yaghni, sessiyadan qúlap, jazghy semestrge qalady. Shәkirtter semestrding baghalau júmysyn tapsyrghan son, ústazdar asyqpay, ýsh apta tekseredi. Nәtiyje sodan keyin ghana belgili bolady. Al oqudyng sonynda dissertasiyany jazyp ótkizgen son, oqytushylar shamamen eki aiday oqyp, qarastyrady. Asyqpay, zerdeleydi. Yaghni, aitayyn degenim – Britaniyada dissertasiyandy komissiya mýshelerining aldynda 10-20 minut qorghap, baghandy sol jerde birden almaysyn. Zertteu júmysyndy professorlar birneshe ailap oqyp, sapasyn sýzgiden ótkizedi. Sol sebepti, saltanatty diplom tabystau rәsimi de kesh úiymdastyrylady. Diplomyndy oqudy bitirip ketken son, ýsh aidan keyin alasyn.
Ózge de mәseleler jóninde
Sabaqtan manyzdy sebepsiz, betaldy qalugha bolmaydy. Mysaly, student auyryp qalsa, múghalimnen súranyp kete almaydy. Oqytushynyng ony sabaqtan bosatatyn qúzireti joq. Ár uniyversiytette Infohub degen sekildi arnayy bólim bolady. Syrqattanyp qalghan shәkirt sonda anyqtamasyn ótkizui tiyis. Sodan keyin ghana onyng nauqastanyp qalghany rastalyp, bazagha engizilip, sabaqtan bosatylady. Búl da múghalim men studentter arasynda tamyr-tanystyq bolmasyn degen saqtyq shyghar. Áytpese, ústaz jany ashyp, shәkirtin betaldy jibere berui de mýmkin ghoy.
Sonymen qatar, ótken pәnge, oqylghan kursqa baylanysty әr semestr sonynda studentter aty-jónin kórsetpey, pikir (feedback) jazugha qúqyly. Búl kemshilikterdi týzetu maqsatynda jýrgiziledi. Shәkirtterding pikirlerin jinastyryp, zerttep, eskertulerden nәtiyje shygharu ýshin júmys isteytin arnayy departament bar. Studentterding syn-úsynystaryn qaperge alyp, eskeru de demokratiyanyng bir kórinisi bolar.
Alpamys Fayzolla
Abai.kz