Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyng tapsyrmasy boyynsha elimizde otyn-energetika keshenin jýieli janghyrtu júmystary jalghasuda. Senimdi, ózin-ózi qamtamasyz etetin jәne zamanauy energetikalyq jýie elimizding túraqty ekonomikalyq ósimi men әrbir azamattyng әl-auqatyn jaqsartudyng berik irgetasqa ainalady.

Suret: primeminister.kz saytynan alyndy.

Elektr energetikasy: basty mindet – energetikalyq tәuelsizdikti qamtamasyz etu

Elektr energetikasy salasyndaghy basty mindet – elimizding energetikalyq tәuelsizdigin qamtamasyz etu jәne ekonomikanyng ósip kele jatqan qajettilikterin tolyq qanaghattandyru.

Preziydentting tapsyrmasy ayasynda aldaghy bes jylda keminde 14 gigavatt energiya óndiretin jana quat kózderin iske qosu mindeti algha qoyyldy. Búl júmys birneshe baghytta jýrgizilude: júmys istep túrghan stansalardy janghyrtu, energiya óndiretin jana qondyrghylar salu, sonday-aq gidro jәne janartylatyn energiya kózderin damytu.

2023 jәne 2024 jyldary 1,3 gigavatt jana elektr quaty iske qosyldy.

2025 jyly taghy 621,5 megavatt engizu prosesi jýrip jatyr, al 2026 jylgha 2 648,5 megavatt josparlanghan.

Osy maqsattargha qol jetkizu ýshin jana strategiyalyq nysandar salu boyynsha belsendi júmys jýrgizilude. Týrkistan oblysynda quaty 1000 MVt-qa deyingi bu-gaz qondyrghysy negizinde elektr stansasyn salu jobasy jýzege asyryluda. Qyzylordada quaty 240 MVt jana JEO salu boyynsha qúrylys-montajdau júmystary jýrgizilude.

Suret: primeminister.kz saytynan alyndy.

Infraqúrylymnyng tozuyn tómendetu: 9 jylu elektr ortalyghy qauiptiligi joghary «qyzyl» aimaqtan «sary» aimaqqa kóshti

Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev «Ádiletti Qazaqstan: zang men tәrtip, ekonomikalyq ósim, qoghamdyq optimizm» atty Joldauynda infraqúrylymgha qatysty ózekti mәselelerdi sheshu qajettigine nazar audardy.

JEO-nyng tozuyn azaytu mәseleleri Ýkimetting erekshe baqylauynda. Keng auqymdy jóndeu nauqany jýzege asyryluda: 2025 jyly 10 energoblokty, 63 qazandyqty jәne 39 turbinany kýrdeli jóndeu josparlanghan.

Qazirgi uaqytta 5 energoblok, 30 qazandyq jәne 19 turbinada júmys jýrgizilude. Al 4 energiya blogy, 15 qazandyq jәne 9 turbinada jóndeu júmystary ayaqtaldy.

Jýrgizilip jatqan sharalar qazirding ózinde naqty nәtiyje berude: qúral-jabdyqty janghyrtu men janartu nәtiyjesinde elimizdegi JEO-lardyng ortasha tozuy 64%-dan 61%-gha deyin tómendedi.

Ótken jylytu mausymynyng qorytyndysy boyynsha 9 JEO apat dengeyi joghary «qyzyl» aimaqtan «sary» aimaqqa, 3 JEO sarydan jasyl aimaqqa kóshti. Qazirgi uaqytta «qyzyl» aimaqta 10 JEO, sary aimaqta – 17, jasyl aimaqta – 10 JEO bar.

Jyl sayyn tozudy azaytu jәne nysandardy qauipti aimaqtardan qauipsiz paydalanu aimaghyna kóshiru maqsatynda JEO janghyrtu baghdarlamasy jýieli týrde jalghasady.

Preziydentting tapsyrmasyn jýzege asyru shenberinde 2024 jylghy jeltoqsanda Ýkimet «Energetikalyq jәne kommunaldyq sektorlardy janghyrtu» últtyq jobasyn (búdan әri – últtyq joba) bekitti, onyng ayasynda TKSh infraqúrylymyn jóndeu boyynsha keng auqymdy nauqandy úzaqmerzimdi jenildikpen qarjylandyru bastaldy.

Últtyq joba elektr energiyasyn óndiru quattaryn damytudy, tabighy monopoliyalar salasyn jaqsartudy, otandyq óndirushiler men әleumettik osal toptardy qoldaudy, sonday-aq prosesterdi avtomattandyru ýshin sifrlyq tehnologiyalardy engizudi qamtidy.

Búl júmysqa 200-den astam infraqúrylymdyq kompaniya tartylghan.

Negizgi kórsetkish – nysandardyng tozu dengeyin 40%-gha deyin tómendetu.

Últtyq jobagha sәikes 86 myng shaqyrym injenerlik jelilerdi janghyrtugha shamamen 6,8 trln tenge investisiya tartylady. Onyng ishinde: 1,6 myng shaqyrym jylu jelileri; 77,6 myng shaqyrym elektr jelileri; 4,7 myng shaqyrym su qúbyry jelileri; 2,6 myng shaqyrym kәriz jelileri.

Búl apattar sanyn 27%-gha azaytugha mýmkindik beredi.

Elektr quatyn óndiruding jana kózderin salugha jәne qoldanystaghy stansiyalardy janghyrtugha 6,2 trln tenge kóleminde investisiya tartu kózdelgen. Búl qarajat stansiyalardyng tozuyn 15%-gha tómendetuge jәne qosymsha 7,3 GVt kóleminde óndiristik quat engizuge mýmkindik beredi.

Býginde elimizde  elektr energiyasyn óndiretin 55 úiym júmys isteydi, onyng 19 stansiyasy 65%-dan asa tozghan. Elektr energiyasyn óndiru kólemi – 113 mlrd kVt/sagh, al tútynu kólemi – 115 mlrd kVt/sagh.

Osylaysha, aldyn ala boljam boyynsha, aldaghy bes jylda Últtyq jobany jýzege asyru ýshin energetika jәne kommunaldyq sharuashylyq sektorgha shamamen 13 trln tenge investisiya tartu qajet.

Osy rette aita keteyik, qarajattyng negizgi bóligi jekemenshik qarjy instituttarynan (ekinshi dengeyli bankter – EDB, halyqaralyq qarjy úiymdary – HQÚ, Ónerkәsipti damytu qory – ÓDQ) tartylady.

Jalpy qarjylandyrudyng mynaday tetikteri qarastyrylghan: tikeley qarjylandyru (QDB, EDB, HQÚ, ÓDQ); birlesip qarjylandyru; obligasiyalar; budjettik nesiyeler; jekemenshik monopolisterding kapitaly; lizingtik qarjylandyru.

Árbir kәsiporyn ýshin qarjylandyrudyng jeke modeli әzirlenedi.

Últtyq jobanyng investisiyalyq tartymdylyghyn arttyru maqsatynda tariftik әdistemege ózgerister engizildi. Búl salynghan qarjynyng qaytarymyn qamtamasyz etip, qarjylyq aghyndardyng qajetti dengeyin túraqty týrde saqtaugha mýmkindik beredi.

Búdan bólek, nesiyeler boyynsha payyzdyq mólsherlemeni subsidiyalau mýmkindigi qarastyrylyp jatyr. Búl óz kezeginde tarifterge әserdi azaytugha yqpal etpek.

Áleumettik osal toptar ýshin tariftik jýktemeni jenildetu maqsatynda kommunaldyq qyzmet aqysyn óteuge atauly әleumettik kómek kórsetiledi.

Sonymen birge tozu dengeyi joghary, qújattary rastalghan jәne qarjylandyrugha dayyn 48 tabighy monopoliya subektisi (96 joba) qarastyrylyp, anyqtaldy. Jalpy somasy 144,5 mlrd tengege 1 347  shaqyrym kommunaldyq jelini jóndeu men auystyru jәne 3 047 birlik jabdyqty janartu josparlanghan.

Energetikalyq jәne kommunaldyq infraqúrylymdy janghyrtu men salu ayasynda  otandyq óndiristi barynsha paydalanu josparlanyp otyr.

Últtyq jobany jýzege asyru nәtiyjesinde TKSh ónimderin óndiretin qazaqstandyq kәsiporyndar tolyq quatymen júmys isteydi dep josparlanyp otyr. Sonymen qatar shamamen 190 mlrd tenge investisiya esebinen taghy 27 jana óndiris orny salynyp, 3,5 myngha juyq júmys orny ashu kózdelgen.

Paydalanylatyn otandyq kәsiporyndardyng ónim kólemi shamamen 4,4 trln tenge qúraydy.

Búl tәsil ishki naryqtaghy bәsekege qabilettilikti kýsheytip qana qoymay, importqa tәueldilikti azaytyp, «jergilikti» kәsiporyndardyng jalpy naryqtaghy ornyn bekemdeuge mýmkindik beredi.

Últtyq jobany jýzege asyru halyqtyng әleumettik osal toptaryn qoldau jónindegi is-sharalardy, birynghay platformany qoldana otyryp barlyq retteletin satyp alulardy biriktiretin qaghidalardy, jýielik operatordyng aqparattyq-kommunikasiyalyq infraqúrylym obektilerin janghyrtu prosesterin avtomattandyru shenberinde jana sifrlyq tehnologiyalardy engizudi jәne t. b. kózdeydi.

Múnay-gaz himiyasy salasyn damytu

Preziydent Qasym-Jomart Toqaev ózining Joldauynda múnay-gaz himiyasy salasyn odan әri damytu jónindegi mindetting ózektiligine nazar audartty.

Memleket basshysynyng shiykizat eksportynan qosylghan qúny joghary ónim shygharugha kóshu jónindegi tapsyrmalaryn oryndau shenberinde múnay-gaz himiyasy salasyn damytu baghdarlamasy iske asyryluda.

Alty iri jobagha salynghan investisiyanyng jalpy kólemi shamamen 15 milliard AQSh dollaryn qúraydy.

Kýtiletin nәtiyjeler: 3500 túraqty jәne 16000 uaqytsha júmys oryndaryn qúru; ónerkәsiptik ósu jәne ekonomikany dekarbonizasiyalau ýshin strategiyalyq klaster qalyptastyru; joghary tehnologiyalyq ónimder assortiymentin (butadiyen, karbamiyd, tereftali qyshqyly, polietiylen, polipropiylen jәne t.b.) keneytu.

Negizgi jobalar: quattylyghy jylyna 500 myng tonna polipropiylen óndiretin zauyt – paydalanugha berildi; quattylyghy jylyna 1,25 mln tonna polietiylen óndiretin zauyt – qúrylys júmystary jýrude, iske qosu 2029 jylgha josparlanghan. Sonday-aq, auyl sharuashylyghynda, avtomobili jәne jenil ónerkәsipte súranysqa ie butadiyen, karbamiyd, tereftal qyshqylyn jәne basqa da ónimderdi óndiru boyynsha perspektivaly jobalar pysyqtaldy.

Klasterding ortalyghy bolyp qatysushylargha ónerkәsiptik alandargha, injenerlik kommunikasiyalargha jәne salyqtyq preferensiyalargha qol jetkizudi qamtamasyz etetin «Últtyq industriyalyq múnay-himiya tehnoparki» AEA (audany 3 600 gektardan astam) bekitiledi. Býgingi tanda AEA-da 18 qatysushy kompaniya tirkelgen.

Suret: primeminister.kz saytynan alyndy.

Gaz salasy: geologiyalyq barlaudan tereng óndeuge deyin

Gaz salasynda damudyng býgingidey kezenindegi strategiyalyq mindet – tauarlyq gazdyng resurstyq bazasyn keneytu.

Preziydentimiz Joldauynda atap ótkendey, salanyng quattylyghyn keneytip, gaz tasymaldau baghyttaryn әrtaraptandyru qajet. Ýkimetting basty mindetterining biri halyq pen ekonomikany gazben qamtamasyz etu bolyp qala beredi.

Byltyr birqatar gaz ken oryndary paydalanyla bastaldy, odan bólek jalpy óndiru kólemi jylyna bir milliard tekshe metr bolatyn jana gaz ken oryndaryn iygeru josparlanuda.

Sonymen qatar, Preziydent Ýkimetke osy jobalar tolyq engizilgenge deyin ishki naryqqa gazdy qajetine qaray bóludi, JEO men túrmystyq tútynushylardy kómirden gazgha auystyrugha múqiyat qaraudy tapsyrdy.

Ýkimetke Janaózen, Qashaghan men Qarashyghanaqta gaz óndeu kәsiporyndarynyng qúrylysyn jedeldetu mindeti jýkteldi. Qysqa merzimde kónilge qonymdy tarifter men kóterme baghalar belgileudi qosa alghanda, investisiyalardy qaytarugha baghyttalghan pәrmendi yntalandyru sharalary da engizilui qajet.

Ýkimetting Preziydent algha qoyghan mindetter shenberinde jýrgizilip jatqan júmysy biyl bekitilgen «Gaz salasyn damytudyng 2029 jylgha deyingi keshendi josparymen» ýilestirildi.

Memleket basshysynyng tapsyrmasy boyynsha iri gaz óndeu zauyttarynyng qúrylysy jandandy:

Qashaghan ken ornynda 2026 jyly ayaqtalu merzimimen quaty jylyna 1 mlrd m3 GÓZ jobasy jýzege asyryluda, sonday-aq quaty jylyna 2,5 mlrd m3 GÓZ jobasy pysyqtaluda.

Qarashyghanaq ken ornynda 2028 jyly iske qosylatyn quattylyghy jylyna 4 mlrd m3 GÓZ salu josparlanuda (tauarlyq gaz óndirisi — jylyna 3,3 mlrd m3).

Janaózen qalasynda quattylyghy jylyna 900 mln m3 jana GÓZ qúrylysy bastaldy.

Gazdyng resurstyq bazasyn keneytu jónindegi Jol kartasy shenberinde Rojkov, Shyghys Óriktau jәne Anabay ken oryndary ónerkәsiptik paydalanugha engizildi.

Búdan bólek, 2025 jyldyng mamyr aiynda «Beyneu — Bozoy — Shymkent» magistralidyq gaz qúbyrynyng ekinshi jelisinde qúrylys-montajdau júmystary bastaldy, búl ontýstik ónirlerding energetikalyq qauipsizdigin jәne elding tranzittik әleuetin aitarlyqtay nyghaytady.

Halyqty gazben qamtamasyz etuge keletin bolsaq, býgingi tanda Qazaqstandy gazdandyru dengeyi 62,4%-dy qúraydy, búl 20,2 mln halyqtyng 12,6 mln túrghynyna gazgha qol jetkizuge mýmkindik beredi. Búl 2023 jylghy kórsetkishten 2,4%-gha joghary. 2024 jyly 4000 shaqyrymnan astam gaz qúbyry salynyp, 93 joba jýzege asyryldy.

2025 jyly 300 mynnan astam adamdy gazgha qosudy qamtamasyz ete otyryp, taghy 77 jobany ayaqtau josparlanuda.

Suret: primeminister.kz saytynan alyndy.

Sifrlyq transformasiya jәne innovasiyalyq basqaru

Janghyrtudyng manyzdy baghyty zamanauy — sifrlyq sheshimderdi engizu. Memleket basshysynyng tapsyrmalaryn oryndau ayasynda salada jasandy intellekt tehnologiyalary belsendi qoldanyluda.

• Elektr energetikasynda JY drondary elektr jelilerin jedel diagnostikalaugha, aqaulardy anyqtaugha jәne olardy aldyn alugha kómektesedi.
• Jylu energetikasynda akustikalyq rezonansqa negizdelgen robotty keshender qúbyrlardyng kýiin ishinen skanerleydi, búl jóndeudi naqty, tiyimdi jәne tariftik jýktemeni tómendetumen jýrgizuge mýmkindik beredi.
• Gaz salasynda JY kómekshi sәtti júmys isteydi, ol fotografiya arqyly eseptegishterding kórsetkishterin avtomatty týrde anyqtaydy, búl tútynushylar ýshin ýderisti jenildetedi.

Aralas salalardy qamtamasyz etu jәne úzaqmerzimdi josparlau

Jahandyq jobalarmen qatar ekonomikanyng negizgi sektorlaryn qamtamasyz etu boyynsha aghymdaghy mindetter de oryndaluda. Mәselen, elimizde jol-qúrylys salasyn otandyq bitummen qamtamasyz etu mәselesi tolyghymen sheshildi.

Júmys istep túrghan tórt zauytty janghyrtu esebinen olardyng jalpy quattylyghy jylyna 1,52 mln tonnagha deyin jetkizildi, búl ishki naryqtyng qajettilikterin óteydi.

2025 jyldyng mamyr aiynda «Caspi Bitum» BK JShS janghyrtu ayaqtaldy, búl óndiristik quattylyqty aiyna 50-den 67 myng tonnagha deyin arttyrugha mýmkindik berdi. Osylaysha, elde bitumdy ishki naryqqa jetkizu tolyghymen qamtamasyz etiledi. Sonday-aq qajet bolghan jaghdayda 500 myng tonnagha deyingi import qamtamasyz etiledi.

2025 jylghy 21 shildede Ýkimetting qaulysymen múnay óndeu salasyn damytudyng 2025-2040 jyldargha arnalghan Tújyrymdamasy bekitildi. Búl qújat kómirsutekterdi óndeu men qosylghan qúny joghary ónimdi óndirudi terendetuding strategiyalyq vektoryn anyqtaydy.

Barlyq keshendi júmys Preziydent qoyghan basty maqsatqa — әrbir qazaqstandyqtyng iygiligi ýshin júmys isteytin senimdi, zamanauy jәne tehnologiyalyq damyghan otyn-energetikalyq keshenge negizdelgen kýshti jәne әrtaraptandyrylghan ekonomikany qúrugha baghyttalghan.

Abai.kz