Genderlik tendik jyl sayyn ilgerilep algha basyp keledi jәne Qazaqstannyng ishki sayasaty men onyng demokratiyalyq ózgeristerining manyzdy qúramdas bóligining biri әm biregeyi bolyp tabylady. Qazaqstanda tәuelsizdik jyldarynda qabyldanghan sharalar men genderlik sayasat salasyndaghy halyqaralyq tәjiriybe turaly osy maqalada óz oiymyzda qordalanghan pikirimizdi aitatyn bolamyz.

Tәuelsizdik jyldarynda Qazaqstan genderlik sayasatty iske asyruda belgili bir progreske qol jetkize bildi. Eng aldymen, búl әielderding әleuetin maqsatty týrde damytuda, erlerding de, әielderding de enbek qyzmetinde, bizneste, sayasatta jәne memlekettik basqaruda teng kórinis tabuy ýshin jaghday jasauda, әielderding sapaly bilim men densaulyq saqtaugha tendestikpen qol jetkizuin qalyptastyruda, sonday-aq ananyng mәrtebeli atyn jan-jaqty qorghauda óz kórinisin tapty. Býgingi kýni Qazaqstanda genderlik jәne otbasylyq-demografiyalyq sayasattyng tútas institusionaldyq jýiesi qalyptasyp, manyzdy qúqyqtyq baza qúryldy.

Qazaqstannyng genderlik sayasatynyng ózgelerden aiyryqsha basty ereksheligi genderlik jobalardyng bastamashysy, birinshi kezekte, genderlik damu salalarynda aldyn alu jәne ozynqy sharalar qabyldaytyn memleket bolyp tabylady. Qazirgi uaqytta Qazaqstan adam qúqyqtary jónindegi, onyng ishinde jynystar arasyndaghy tendikti qamtamasyz etuge, sonday-aq әielder men balalardy qorghaugha baghyttalghan 20-dan astam әrtýrli sharttar men konvensiyalargha qatysushy memleket bolyp tabylady. Qazaqstanda respublikadaghy әielderding jaghdayyn jaqsartu jónindegi últtyq is-qimyl jospary әzirlenip, Ýkimet qaulysymen bekitildi. QR Konstitusiyasyna sәikes 33-bap, azamattardyng memleket isterin basqarugha qatysugha teng qúqyqtary men mýmkindikteri barlyghyn nәzik jandargha qatysty da óz sharapatyn tiygize bastady.

Qazaqstandaghy genderlik tendik tәuelsiz memleketting qalyptasu kezeninen bastalady. Elde әielderding týrli azamattyq bastamalaryna zannamalyq qoldau jasalyp otyr. Búdan basqa, elde genderlik statistika men saraptama tetikteri keninen engizilip, әielderding qoghamdyq qatysu infraqúrylymy ómirge kelip, әielderding ÝEÚ qalyptasyp, olargha arnalghan kóshbasshylyq jelisi men analargha arnalghan daghdarys ortalyqtary qúryldy. Áyelder kәsipkerligin qoldau boyynsha arnayy sharalar jýzege asyrylyp jatyr.

Osydan biraz jyl búryn «Áyelderding ekonomikalyq mýmkindikterin keneytu jónindegi sharalar men qúraldar» konferensiyasyna qatysushylargha arnaghan ýndeuinde, Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev BÚÚ Genderlik damu indeksinde 2019 jyly Qazaqstan 51-oryndy iyelengenin eske saldy al 2019 jylghy Dýniyejýzilik ekonomikalyq forumnyng Genderlik alshaqtyq indeksinde әielderding ekonomikagha qatysu dengeyi boyynsha elimiz 153 memleket arasynda 37-orynda túrghanyn maqatan sóz etti. Búl nәtiyjeler Qazaqstandaghy genderlik sayasattyng josparly damuyn jan-jaqty ashyp kórsetedi.

Genderlik sayasat - ekonomikadaghy manyzdy baghyttardyng biri jәne genderlik tendikti nyghaytu halyqtyng ómir sýru dengeyin arttyrugha, kóptegen kәsiby salalardy kýsheytuge jәne jan-jaqty damytugha yqpal etedi.

Genderlik sayasat salasyndaghy alghashqy qadamdar

1995 jyly Qazaqstanda QR Preziydenti janyndaghy Otbasy, әielder jәne demografiyalyq sayasat mәseleleri jónindegi kenes qúryldy, al eki jyldan keyin QR-daghy әielderding jaghdayyn jaqsartudyng memlekettik sayasatynyng tújyrymdamasy maqúldandy.

Al, aragha ýsh jyl salyp, yaghni, 1998 jyly Qazaqstan Birikken Últtar Úiymynyng Áyelderge qatysty kemsitushilikting barlyq nysandaryn jong turaly konvensiyasyna qosyldy. Al Kenes QR Preziydenti janyndaghy Otbasy jәne әielder isteri jónindegi últtyq komissiya bolyp qayta qúryldy, onyng ayasynda 1999 jyly QR-daghy әielderding jaghdayyn jaqsartu jónindegi Últtyq is-qimyl jospary әzirlendi.

Genderlik sayasattyng jalghasy retinde 2017 jyly Qazaqstanda «2030 jylgha deyingi otbasylyq jәne genderlik sayasat tújyrymdamasy» qabyldandy, onda әielderding ekonomikalyq mýmkindikterin keneytu jónindegi ústanym kýsheytildi. Býginde genderlik indikatorlar memlekettik budjetti qalyptastyru, memlekettik josparlar men baghdarlamalardy әzirleu kezinde paydalanylady.

Sonday-aq, Otbasylyq jәne genderlik sayasat tújyrymdamasy boyynsha nysanaly kórsetkish 2020 jylgha qaray - 22%, 2023 jylgha qaray - 25%, 2030 jylgha qaray - 30% dengeyinde atqarushy, ókildi jәne sot biylik organdaryndaghy, memlekettik, kvaziymemlekettik jәne korporativtik sektorlardaghy әielderding ýlesine qol jetkizu bolyp tabylady.

Tarihta bizding halqymyzda әielge degen aiyryqsha qúrmet qalyptasqan. El Preziydentining әielderdi memlekettik jәne qoghamdyq basqarugha, әsirese jergilikti dengeyde aimaqtarda belsendi tartu turaly núsqaularyn ústana otyryp, Qazaqstanda últtyq erekshelikter men Halyqaralyq tәjiriybeni eskeruge negizdelgen genderlik sayasattyng jeke ýlgisi qalyptasty. Óz kәsiporyndaryn qúrugha úmtylatyn әielderge kómek kórsetetin Qazaqstannyng isker әielder qauymdastyghy, Qazaqstannyng kәsipker әielder odaghy, Respublikalyq әielder kenesi, Damu jәne beyimdeu әielder qauymdastyghy jәne basqalary siyaqty ýkimettik emes úiymdardyng sany da ósude. Olar konsulitasiyalar, oqytu jýrgizedi, nesiyeleu mәselelerine kómektesedi. Osylaysha, biznes-mәdeniyetting jalpy dengeyin kóteru jәne kәsipkerlik bastamany yntalandyru boyynsha auqymdy júmys jýrgizilip jatyr.

Búl bolashaqta osy baghytta erler men әielderding teng mýmkindikterine qol jetkizu jónindegi pәrmendi tetikterdi engizu maqsatynda memleket tarapynan da, qogham tarapynan da naqty әri ýilesimdi júmys ýshin zor kýsh-jiger júmsau kerektigin bildiredi.

Shәriphan Qaysar

Abai.kz