Belgili jurnalist, tanymal publisist Biygeldi Ghabdullin ózining feysbuktegi paraqshasynda «sensasiyalyq» maqala jariyalady. Maqala mazmúnyna ýnilgen adamdar «Qalaysha, búlay boluy mýmkin be?» degen súraqtardy qoyyp jatyr... Endi osyghan nazar audarynyzdar:

Keshe Senat spiykeri Mәulen Áshimbaevtyng sóilegen sózi jay ghana bir mәlimdeme emes, kópshilikke kópten belgili, biraq joghary shendiler moyyndaghysy kelmegen «jasyryn esikti» ashqan ýlken oqigha boldy.

Mәulen Áshimbaev alghash ret jeti jyl boyy «kilemning astynda» jatqan shyndyqty ashyq aitty: «Qazaqstanda memlekettik budjetten tys, jýzdegen milliardtaghan tenge ainalatyn – «ýkimetting ekinshi әmiyany» dep atalatyn paralleli qarjylyq jýie bar», - dedi ol...

Búl sózding salmaghyn týsinu ýshin 2016 jylgha sheginis jasau qajet.

2016 jyl – «utilialym búltynan» tógilgen «altyn janbyr»

2016 jyldyng nauryzynda Qazaqstanda utilialym engizildi. Ol zang boyynsha, búl -  eskirgen avtokólikter men tehnikany kәdege jaratu ýshin alynatyn tólem. Tólem joghary boldy jәne birden eldegi eng tabysty beysalyq, yaghni, salyq jýiesinen tysqary kiristerding birine ainaldy.

Búl «altyn aghysty» basqaru sol kýni qúrylghan «ÓKM Operatory» dep atalatyn jeke úiymgha tapsyryldy. Formaldy týrde búl ÝEÚ (ýkimettik emes úiym), al is jýzinde joghary biylikke jaqyn toptardyng baqylauyndaghy úiym boldy.

Aqsha aghyny jyldam ósti:

• 2016: shamamen 30 mlrd tenge
• 2020: 200 mlrd tengeden astam
• 2016–2021: jiyntyq 760 mlrd tengeden kóp

Búl aqshalar memlekettik budjetten tys ainaldy. Qazynashylyq baqylaudan ótpedi. Parlament ony teksere almady.

Yaghny búl – qogham nazarynan múqiyat jasyrylghan «ekinshi әmiyan» edi...

Al ondaghy aqsha kólemi jýzdegen milliardtar bolsa, onda mynaday óte manyzdy súraq tuady ghoy: Búl aqshany kim baqylaghan?, - degen. 

Eshkim baqylamady. Tek operatordyng ózi ghana.

2022 jyl – Qantar. 

El lapyldap túr, al talaptyng biri – «utilialymdy alyp tastandar»

Kópshilik týsine bermeydi, biraq, Qantar oqighalaryndaghy halyq talaptarynyng ishinde «utilialymdy joi» basty punktterding biri boldy. Qanshama jyldar halyqty tespey sorghan «utilialym» halyq ýshin «әdiletsizdik simvolyna» ainalghan edi. 

Ári, ol talap halyqtyng aqshanyng qayda ketip jatqanyn biletinin óz biyligine bildiretin belgi bolatyn-dy...

Tek 2022 qantardaghy qasiretti oqighadan keyin memleket moyyndaugha mәjbýr boldy: «IYә, utilialym qarajattary kólenkeli shemalarmen  (jabyq tәsilmen) paydalanylghan» – dep moyyndady biylik te.

«ÓKM Operatory» joyyldy. Biraq aqsha joghalyp ketken joq – jana qúrylymgha, «Jasyl Damu» kompaniyasyna ótti. 

Múndaghy manyzdysy – shema ózgergen joq: aqsha әli de budjetke týspey, operator shotyna jinala berdi. Yaghny ekinshi әmiyan tek iyesin auystyrdy.

Sonymen qatar ekinshi «altyn ózen» payda boldy, ol  – aqyly joldardyng kóbengi

2013–2014 jyldardan bastap Qazaqstanda aqyly joldar engizile bastady. Biraq basty qarjylyq týsim 2018–2023 jyldary boldy. Týsimder tikeley «QazAvtoJol» AQ shotyna týsti. Taghy da – budjetke emes. Qazynashylyq arqyly emes. 

Jýzdegen milliardtar deputattardyng emes, kompaniya menedjerlerining baqylauynda boldy. Al búl kezde Premier-ministr ýnemi «budjetke aqsha jetispeydi» dep mәlimdeumen boldy...

2023–2025: reforma bar siyaqty, biraq baqylau jýiesi joq

Qantar oqighasynan keyin biylik ashyqtyq ornatuy tiyis edi. Biraq ornamady. Utilialym әli de milliardtap jiylady – eki jylda 600 mlrd tengege deyin. Aqyly joldar – 130 mlrd tengege juyq!

Búl qarajattar әli de birynghay qazynashylyq shottan ótpeydi. Parlament te, Esep komiyteti de búl aqshanyng qayda, qalay júmsalatynyn bilmeydi.

Búl – óz betinshe ómir sýretin, óz zandary, óz erejeleri, óz ýnsiz sheshimderi bar ishki qarjylyq әlem. Jәne keshe sol әlem kýtpegen jerden jarylyp týsti.

Nege Áshimbaevtyng sózderin «sayasy jer silkinisi» desek bolady?

Keshegi sózinde Mәulen Áshimbaev tek shaghymdana sóilegen joq. Ol ýkimetti:

1. Paralleli qarjylyq jýie qúrugha; 2. Ony qoldaugha; 3. Baqylausyz aqsha ainalymyna jol berdi dep aiyptady.

Ol әdette jurnalister nemese oppozisiya aitatyn pikirdi aitty. Biraq búl joly ony memlekettegi ekinshi adam aitty.

Búl – jogharghy biylikting qos standarttan sharshaghanynyng belgisi.
Yaghni, «búrynghy jýie «detaldary» isten shygha bastady, ishki qaqtyghys ashyq alangha shyqty» deytin qúbylys boldy..

Búl nelikten dәl qazir manyzdy?

Óitkeni eldegi ekonomikalyq jaghday qiyn. Halyqtyng tabysy tómendeude. Baghalar ósude. Instituttargha degen senim azaida. Al milliardtar kólenkege ketip, Premier «aqsha joq» dep otyrghanda, operatorlar halyq aqshasynan «altyn qor» jinap otyrsa – búl tek ekonomikalyq mәsele emes. Búl – sayasy mәsele.

Endi ne bolady?

Endigi sóz ýkimette! Biraq oghan jauapty blogerler nemese jurnalister emes, Senat, Preziydent jәne býkil qogham bolyp beruge tura keledi. Olar myna súraqtargha jauap beruge mindetti: • Búl qarjy aghyndaryn kim basqarady?; • Nege aqsha budjetke týspeydi?; • Jýzdegen milliardtargha kim qol jetkizip otyr?; • Eng basty súraq: memleketke «ekinshi әmiyan» qúrugha kim rúqsat berdi?

Áriyne, biylik oghan jauapty sozuy mýmkin, taghy bir sózdermen júbatuy mýmkin, taghy da reformalar uәde etui mýmkin...

Biraq aqiqattyng sәti keldi. Búl joly el alghash ret shyndyqty halyqtan emes, biylikting ózinen estidi.

Jaraysyng Áshimbaev! Aytqanda osylay aitu kerek qoy! 

Bәlkim, dәl keshegi kýn jana sayasy shyndyqtyng bastalghan kýni shyghar...

Abai.kz