«Integrasiya kedendik kedergilerdi alyp tastaugha jәne bәsekege qabilettilikti artyrugha mýmkindik tughyzady. Sondyqtan, bizding oilap otyrghanymyz taza pragmatikalyq mýdde – eldi damytu, ekonomikany kóteru jәne JIÓ-di úlghaytu. Al sayasy tәuelsizdigimizge keletin bolsaq, búl konstanta. Qazaqstan eshkimge de óz tәuelsizdigining bir týiirin de bermeydi», — dep mәlimdedi memleket basshysy Núrsúltan Nazarbaev Niyderlandy korolidigine jasaghan resmy saparynyng qorytyndylary boyynsha ótkizilgen brifingte.

Euraziyalyq ekonomikalyq odaq (EEO – Á.Á) qúruda әngime tek ekonomikalyq integrasiya jóninde bolyp otyrghanyn Elbasy N. Nazarbaev әldeneshe ret mәlimdegen bolatyn. «…Bizding integrasiyalyq birlestikte sayasy egemendik túraqty, búl aksioma. Onyng esesine ekonomikalyq integrasiya últtyq memlekettilikti nyghaytugha, ekonomikany damytu arqyly ony neghúrlym ornyqty etuge mýmkindik beredi. Odaqqa kiretin әr elding egemendigi tolyq kólemde, sonyng ishinde halyqaralyq dengeyde tek nyghayyp, órkendeydi»,- dedi Preziydent Mәskeude 2013 jyly 24 jeltoqsanynda ótken Joghary Euraziyalyq ekonomikalyq kenesting otyrysynda sóilegen sózinde. Tipten, 2013 jyldyng 25-shi sәuirinde Astanada bolghan XI Euraziyalyq Media forumynda Núrsúltan Nazarbaev: «Eger de qanday da bir birlestikter elimizding tәuelsizdigin, bizding konstitusiyamyzdy shekteytin bolsa, biz dereu ol úiymnyng qúramynan shyghyp ketemiz!» dep býkil әlemge jar saldy.

Atap aitarlyghy, kelissózder barysynda Qazaqstan integrasiyalyq birlestikti sayasilandyrugha jәne onyng shenberinde últtyq qúzyretti, memlekettik egemendikti qozghaytyn mәselelerdi talqylaugha jol bermeu jónindegi óz ústanymyn dәiekti qorghap keledi. Mәselen, EEO qúru turaly kelisim-shart jobasynyng «EAEO qúru. Qúqyqsubektilik» dep atalatyn 1-shi babynda Odaqtyng halyqaralyq qúqyqsubektilikke ie aimaqtyq ekonomikalyq integrasiyalyq úiym ekendigi turaly naqty anyqtama berilgen.

Múnymen qosa, elimiz EEO turaly kelisim-sharttyng jobasyna kelisilgen ekonomikalyq integrasiyanyng sheginen shyghatyn erejelerdi engizuge batyl qarsylyq bildirdi. Óitkeni, shekaralardy qorghau, kóshi-qon sayasaty, qorghanys jәne qauipsizdik jýiesi, sonday-aq densaulyq saqtau, bilim beru, mәdeniyet, azamattyq, әkimshilik jәne qylmystyq ister boyynsha qúqyqtyq kómek kórsetu siyaqty mәseleler ekonomikalyq integrasiyagha jatpaydy. Sol sebepten ekonomikalyq odaqtyng formatyna engizilmeydi. Oghan qosa, atalghan mәseleler Tәuelsiz Memleketter Dostastyghy, Újymdyq Qauipsizdik Kelisimshart Úiymy jәne Resey, Belarusi jәne Qazaqstannyng ekijaqty kelisimderi shenberindegi kóptaraptyq kelisimder formatynda rettelgen. Al, qazaqstandyq taraptyng talap etui boyynsha kelisim-sharttyng jobasynan taraptardyng ekonomikalyq emes salalardaghy (atap aitqanda, densaulyq saqtau, bilim beru, ghylym, mәdeniyet, azamattyq, әkimshilik jәne qylmystyq ister boyynsha qúqyqtyq kómek beru, memlekettik shekarany kesip ótu, zansyz kóshi-qongha qarsy kýres) yntymaqtastyghy jónindegi norma alynyp tastaldy.

Songhy kezderi bizding qoghamda: «Euraziyalyq ekonomikalyq odaq qúrylghannan keyin KSRO-gha qaytyp oralamyz jәne Qazaqstan Reseyge baghynyshty el bolady» degen maghynasyz pikirler aitylyp jýr. Búl – absurdtyq payymdau. Euraziyalyq kenistiktegi integrasiya iydeyasyn birinshi bolyp úsynghan Qazaqstan preziydenti Núrsúltan Nazarbaev integrasiyalyq birlestikting negizinde ekonomikalyq pragmatizm, ashyqtyq, barlyq sheshimderdi qabyldauda qúrmet, eriktilik, tendik siyaqty myzghymas qaghidattar jatqanyn birneshe ret qadap aitty. Ekinshiden, EEO qúru turaly kelisim-sharttyng jobasyna halyqaralyq qúqyqtyng kópshilik moyyndaghan prinsipterin qúrmetteu siyaqty negizgi qaghidattar engizilgen. Al halyqaralyq qauymdastyqta moyyndalghan prinsipterge – Odaqqa mýshe-memleketterding egemendik tendigi jәne aumaqtyq tútastyghy, sayasy qúrylymynyng erekshelikteri, ózara tiyimdi yntymaqtastyqty, tendikti jәne taraptardyng últtyq mýddesin eskerudi qamtamasyz etu jatatyny belgili.

Sayyp kelgende, Keden Odaghy men Ortaq ekonomikalyq kenistik jәne bolashaqtaghy EEO siyaqty integrasiyalyq birlestikter shenberinde sheshim qabyldaghanda Qazaqstannyng qúqyqtary shekteledi desek, qatty qatelesemiz. Atap aitarlyghy, Euraziyalyq ekonomikalyq komissiyadaghy sheshimder qabyldau mehanizmi  Keden Odaghyna mýshe qanday da bir elding basymdyqqa ie boluyna jol bermeydi. Negizgi sheshim alqa shenberinde bilikti kópshilikting ýshten ekisining qalauymen qabyldanady. Sonymen qatar, Kenes mýsheleri últtyq mýddege qayshy keletin kez-kelgen sheshimge qarsylyq tanytyp, ony sheshimder tek ózara bәtualastyqpen qabyldanatyn ýkimet jetekshilerining nemese memleket basshylarynyng dengeyine shyghara alady. Múnday ústanym sheshim qabyldarda barlyq taraptardyng mýddelerin qorghaudy qamtamasyz etuge jol ashady. EEO qúru turaly kelisim-shart jobasynda integrasiyalyq ýderisterding barlyq dengeyinde bәtualyq sheshim prinsiypi bekitilgen. Al Euraziyalyq ekonomikalyq komissiya shenberinde bәtualastyqpen qabyldanatyn sheshimderding tizimin Joghary Euraziyalyq ekonomikalyq kenes anyqtaydy.

Biylghy jyly Núrsúltan Nazarbaevtyng Euraziyalyq ekonomikalyq odaq qúru turaly iydeyasyn jariya etkenine 20 jyl toldy. Osy mereyli datagha sәikestik shyghar, Resey, Belarusi jәne Qazaqstan arasyndaghy EEO turaly kelisimge biyl mamyr aiynda Astanada qol qoi josparlanyp otyr. Bizding Elbasymyz aitqanday, «búl teng qúqyqtyq, ózara tiyimdilik jәne barlyq qatysushylardyng mýddesin eskeretin prinsipterge negizdelgen XXI ghasyrdyng mýldem jana birlestigi» bolmaq. Al sarapshylar baghalaghanday, 2030 jylgha deyin jana odaqqa mýshe ýsh memleket JIÓ-in qosymsha 25 payyzgha nemese taghy 600 mlrd. AQSh dollaryna ósiredi.

Ámirlan Álimjan.

altyn-orda.kz