Esim... Dýniyege perzent kelse dýiim júrt bolyp әdemi esim izdeytin әdetimiz bar. Óz dәstýrimizge, әdet-ghúrpymyzgha say ereksheligi mol, ózge últta úshyramaytyn esimderimizding bary da ras. Desek te ata-babalarymyz nәrestening dýniyege kelgen kýnine baylanysty da Nauryzbay, Boranbay, Dauylbay, Sәuirhan, týz taghysyna  degen qúrmetpen Qasqyrbay, Arystan sekildi de esimderdi dýniyege әkelgen.

         Sonday-aq, bizding tarihymyzda sanauly túlghalar ghana ege bolghan erekshe esimderde joq emes. Atap aitsaq, sonau IX ghasyrda ómir sýrgen Shóje, Kótibar, Shege sekildi esimder. Taqyryptan auytqymay sol erekshe esimder jayynda sóz qozghasaq.

         Erekshe esim - estilgende eleng etkizetin, siyrek kezdesetin adam nypsysy. Kóbinese sәbiyge at tandaytyn uaqytta tuyndaydy. Olay deytinimizding de sebebi bar. Qazaq jerinde túnghysh ret 2011 jyly úiymdastyrylghan Qysqy Aziya oiyndary kezinde elimizde tuylghan 40 nәreste Aziyada esimin iyelengen eken. Ereksheligine sóz joq, biraq ta qazaq qyzyna osy esim qanshalyqty jarasady? Esimining astary pәktik, tazalyq, adaldyq úghymdarymen astarlasyp jatqan úrpaqtyng jalghasy ekendigimizdi eskersek, súray qalghangha maghynasyn qalay týsindiredi ekenbiz. Degenmen sport bәsekeleri ótu uaqytynda quanyshtarynda jek joq halyqtyng osynday atau berui adamzat tarihynda kóptep kezdesedi.

         Sol esimning eng aty shulysy hәm biregeyi Olimpiada! Aty kórsetip túrghanday tórt kýl әlemning kil dýldilderin әr tórt jyl sayyn bas qostyrar oiyndar atauy, maghynasy da erekshe. Grek tilinen tәrjimalasaq «aspandy jyrlau» nemese «qúdaydy jyrlau» maghynasyn beredi.

         Osy jyly Resey statistika mamandary Sochy Olimpiadasy qarsanynda osy esimdi egelegen resey azamattarynyng monitoringin jasapty. Monitoring nәtiyjesi tómendegishe: «Olimpiada esimining keng taraghan eki audany beligili boldy: biri Saratov oblysy men Chelyabinsk oblysy. Múnday siyrek kezdesetin esimdi kóbine jasy ýlken kisiler iyelengen.

Saratov oblysynda Olimpiada esimdi 65 әiel adam ómir sýredi eken. Onyng eng ýlkenining jasy 93 bolsa, al eng kishisining jasy 7 de. Onyng ishinde Saratov qalasynda - 27,  Volisk qalasynda - 9, Balakovta  - 8 Olimpiada ómir sýrip jatyr eken. Al 1980 jylghy Mәskeu olimpiadasy kezinde tek bir ghana qyzdyng búl esimge ie bolghany belgili boldy.

Al Chelyabinsk oblysyndaghy Olimpiada esimdi 124 adamnyng 64 –ning aty Olimpiada bolsa, 60 - nyng pasportynda «Alimpiada» dep jazylghan. Búl adamdardyng múnday esimge ie boluyna diny senim - grek qúdaylarynyng әser bolsa kerek. Kóbining jasy 80-di alqymdaghan.  Olimpiada Blinovanyng jasy 95 te bolsa, onyng Usti-Katavadaghy attasy Olimpiada Avtinning jasy 90 da. Ol 1924 jyly Fransiyada ótken alghashqy qysqy olimpiada kezinde ómirge kelgen». Al, әlemde osy esimdi iyelengen eng tanymal túlgha Aleksandr Makedonskiyding anasy Olimpiada Epirlik eken.

Balagha esim berude janylyspaghan, sol esim onyng ómir boyy boytúmary bolaryn bilgen, estiler qúlaqqa jaghymdy, maghynasy kóregendigimizdi kórseter qazaq ekenimizdi eskerip, esim qoydyng keybir tústaryna da toqtala ketudi jón kórdik.  Eng ókinishtisi, ata - analarymyzdyng әr kýni zarygha kýtetin serialdarynyng saldarynan sol kino keyipkerleri esimin óz úl-qyzyna qoyy kó. Sondyqtan da biz ýshin jat esim bolghan Melek, Shahrizada, Emirhan, Yasmiyn, Esmiralida, Izabellalar aramyzda býginde kóbeyip keledi.

IYә, kim qanday esim qoyamyn dese de óz erki. Eshkimge tosqauyl qoya almaysyz. Elimizde jazyluy bylay túrsyn, aityluy da qiyndau esimder de bar. Tanys bolynyz: Muhamatabduliahap, Ábilfayyz, Iriyneiys, Konstantaymseysar, Gabrieli Yusef, Demel, Yamila, Múhamedsaliyn, Abdulaliym, Aliar, Lyayan, Shamiyr, Sivinna, Mahsumya.

Degenmen, erekshe bolsa da kóp kezdesetin esimderde barshylyq. Radiy, Antonio, Liviya, Talisman sekildi kisi attary elimizde jeterlik.  Bir ghana Ýndistannyng últtyq qaharmany Indira Gandy qúrmetine qoyylghan esim elimizde 10 000 nan asyp jyghylady eken. Erekshe esim arqalap el ishinde jýrgen jandar da bar. Sonyng biri «Aytugha onay» baghdarlamasynyng produsseri Argentina Jәnibek.

Úmytyp barady ekenmin, Sammitbek, Sammithan, Sammiyt. Janylyspadynyz, OBSE-ning sammiyti uaqytynda dýniyege kelgender ghoy. Búl esimde erekshe esimder qatarynda. Aytqanday bizde Diplombekte bar eken ghoy. Diplombek Jaqiyaúly, әkesi joghary oqu ornyn bitirip, diplommen oralghanynda tuylghan perzent. IYә, erekshe esim qoIYdan da qazaq artta qalmaghan.

Al, Meksikanyng Sonora shtatynda jana tuylghan sәbiylerge "erekshe" esimder qoiygha tyiym salynypty. "Ata-anasynyng erkine qarsy túra almaytyn nәresteler óse kele óz atynan úyalyp nemese qorlyq kórip ómir sýrmeui tiyis", - deydi jergilikti biylik ókilderi.

Tyiym salynghan tizimde 61 esim bar eken. Olardyng qatarynda Gitler, Rembo, Burger-King, Terminator, Djeyms Bond, Betmen syndy filim keyipkerleri men taghamdardyng ataulary kezdesedi. Biylik ókilderi sonday-aq, Sonora Sýiiktisi, Sonora Kýni syndy sóz tirkesterin de adam atyna qoyarda qoldanbauyn talap etip otyr.

Jana zannyng basty maqsaty - sәbiylerding ósken kezde óz atynan ózi úyaluyna jol bermeu.  Qara tizimde Feysbuk, Tvitter degen adam esimderi de kezdesedi.

Kórdiniz be, alys elder de balagha qoyylar esimge mәn bere bastapty. Sebebi, el bolashaghy bolar tuylghan әrbir sәby mәni men maghynasy mol esimge layyq, solay boluy da shart.

Erekshe esimderge eliktemey, naghyz últymyzgha tәn esimderimizben әlemnen ereksheleneik.

Qojakeldi Aldanov,

Kereku

Abai.kz