PETROPAULDYNG QYZYLJAR DEP ATALUY TIPTI QOLAYLY
«QALA ZALYM PATShA ÁULIYESINING ATYMEN ATALMAUY KEREK» (1924 jyl).
©Alash ainasy illustrasiyasy
Petropavl qalasynyng tarihy atauyn qaytaru mәselesi songhy jyldary jii aityla bastady. Degenmen tәuelsiz elding tanymyna jat búl ataular tas keneshe jabysyp qalar emes. 1924 jyly Qyzyljarda jaryq kórgen «Bostandyq tuy» (býginde gazet «Soltýstik Qazaqstan» dep atalady) gazetinde de shahardyng atauyn auystyru mәselesi kóterilgen eken. Basylymnyng oqyrmandary birneshe sanynda atalmysh taqyryp jóninde óz pikirlerin bildirgen. Býgin Ortalyq memlekettik múraghatta saqtalghan gazettegi eki shaghyn maqalany nazarlarynyzgha úsynyp otyrmyz.
Tóte jazudan kirillisagha audarghan atalmysh múraghat qyzmetkeri Abay Myrzaghali.
«Qyzyljar turaly»
«Bostandyq tuy» gazeti shyghyp túratyn qalanyng aty qazaqsha Qyzyljar, oryssha Petropaul (Petropavl) dep atalady. Qazaq elining sar dalasyna qol salghan patsha ýkimeti Aqmola aimaghyna ayaq basqanda erkin sýigen qazaq balasynyng jauyngershiligine qarsy túru ýshin múnan jýz jyl búryn Aqmola, Atbasar, Kókshetau, Qyzyljar qalalaryn salghyzghan. Árbir qalagha әuliyelerding attaryn qonggha әdet qylghan orys Qyzyljargha Petr hәm Paul degen eki әuliyesining atynan qúrap Petropaul dep at qosqan. Aq patshalardyng jelkesin qiyp Kenes ýkimeti ornyqqanyna 7 jyl tolghanda, hәm qazaq halqy óz aldyna avtonomiyaly el bolyp Kenester ýkimetining bir qanaty bolyp otyrghanda, qazaq dalasynyng shimandy jerining qaq ortasynan oiyp alyp salynyp otyrghan Qyzyljar qalasyn zalym patshanyng әuliyesining atymen Petropaul atanbay Qyzyljar atansyn degen pikir turaly bir-eki jerde aitys bolghanda, Petropauldyng aty «Pervyimayskiy, Oktyabriskiy, Trudovskiy, Internasionalinyi» degen attardy úsynghandar da boldy.
Gazet arqyly el ishine úran salyp, Petropauldyng atyn Qyzyljargha ózgertuge shaqyramyn. Mening búl pikirimdi maqúldap, yaky basqa bir atty layyqtap jazushylar bolsa, «Bostandyq tuynyn» beti ashyq!
«Petropauldyng Qyzyljar dep ataluy tipti qolayly»
«Bostandyq tuynyn» 13-nshi sanynda Begesh úly Ábdrahman joldas Petropaul aty joyylyp, Qyzyljar atalsyn degen maqalasyn oqydyq. Maqaladaghy pikirler kónilge jyly tiyedi. Óitkeni Kenes hýkimetining tútynghan baghytynda kórinip otyr. Nikolaydyng әuliyelerining qoyghan attaryn qaldyryp tabighat aghymyna, pikir oidyng qúiylysyna qolayly attardy qoyyp jatqandyghy belgili. Tabighat erkesi qazaq balasynyng búrynghydan beri sýiip qoyghan aty «Qyzyljar» qazaq pen noghay arasynda kópshilik jaghyn alyp qaraghanda da «Petropaul» degen Nikolaydyng әuliyesining atyn bilmegendikten, búrynghy sýikimdi aty «Qyzyljar» degen sózdi aitysqandaryn estiysin. Aqmola Gubernesine qaraghan dala hәm shetki qalalardyng adamdarynyng deni Petropaul ornyna qayda barasyng dep súralsa, Qyzyljar degenshe Altún jar deseyshi Qyzyljar da dýniyelikting bәri de kýn-kýn kóbeyip arzandap jatqan kórinedi deydi. Tekserip qaraghanda qyr elining adamdary Petropaul degen atty jeksúryn kóretini seziledi. Bizderding de qausap jatqan Nikolaydyng әuliyesining atyn kókke kóterip tastamay jýruimiz qolaysyz, sondyqtan petropaul aty qalsyn, «Qyzyljar» atymen atalsyn. Qyzyl degen sózding bir ózi de úran baghytyna qabysady.
Avtor: Ábdrahman Begeshev.
