Ótken Jylqy jyly «ýiretilmegen asau attay, mónkip-mónkip» óte shyghyp edi. «Ótkenge salauat» degendey, jaqsysy men jamany, «ýrkegi men ýirenshiktisi» qabat-qabat kelip, kózimizdi ashyp-júmghansha tarih qoynauyna sóitip attandy da ketti. Al esigimizden engen biylghy Qoy jyly... qoyday momaqan bola qoymaytyn siyaqty - ótken Jylqy jylynyng minezine salghanday, shym-shytyryq oqighalarymen shynghyryp kirdi esigimizden.

Búghan bir ghana PARIJ LANKESTIGIN mysalgha alsaq ta jetkilikti bolar dep oilaymyz. Al endi «ayqaylap bastalghan» biylghy jyldyng sayasaty qanday bolmaq – kýni keshe ghana Almatyda «Qazaqstan sayasaty-2015: trendiler jәne ssenariyler» dep atalatyn dóngelek ýstel basyna jinalghan RESMY tildi sayasatkerler osynau súraqqa jauap izdep kórdi. Jinalghandardy әlbette, ótken-ketken oqighalar emes, sol ótken-ketken oqighalardan sabaq ala otyryp «biylghy jyl nesimen quantyp, nesimen qapalandyruy mýmkin?» degen súraq әjeptәuir mazalaghangha úqsaydy. «STRATEGIYa» sayasiy-әleumettik zertteuler qoghamdyq qorynyng preziydenti Gýlmira IYLEUOVA hanymnyng aituyna qaraghanda, biylghy jyly bizding memleketimiz aqparattyq-nasihattyq baghyttaghy negizgi qyzmetin kýsheytetin kórinedi, óitkeni esigimizden engen jylqy jylynyng moynyna artylyp otyrghan «sayasy salmaq» jenil emes. Mәselen, biylghy jyly elimizdegi sayasy túraqtylyqtyng negizgi fundamenti bolyp otyrghan... bolyp kele de jatqan (keybireulerding oiynsha) Qazaqstan halqy Assambleyasyna 20 jyl tolady eken. Qabyldanghan Konstitusiyamyzgha da 20 jyl tolady eken. Ekinshi dýniyejýzilik soghystyng ayaqtalyp, Jenis tuynyng jelbiregenine 70 jyl tolady eken. «Tolady ekender» kóp. Múny azdau desek, QAZAQ HANDYGhYnyng irgetasynyng qalanghanyna 550 jyl tolady eken. Sóz joq, aitylyp otyrghan atauly datalardyng ishindegi erekshe nazar audaryp, erekshe kónil bólinuge tiyisti data ol – QAZAQ HANDYGhYnyng 550 jyldyghy. Aldynghy ýsheuine qaraghanda, búl datanyng airyqsha atap ótiluining qazaq halqy men Tәuelsiz  Memleketter Dostastyghy aumaghyndaghy elder ýshin ghana emes, býkil әlem aldyndaghy manyzdylyghy asa zor. Sondyqtan da jyl sayyn atalyp ótip jatatyn Qazaqstan halqy Assambleyasy men Jenis merekelerining orny bir bólek te, Qazaq handyghynyng merekelenuining orny bir bólek. Al osynau datalardyng qalay atalyp ótetindigi, olardyng qazaq ýshin qanshalyqty jemisti bolatyndyghy – búl endi biylghy jyldyng enshisine jazylghan negizgi jýk bolmaq. Múny uaqyt kórsete jatar. «Alayda biylikting osynda aitylyp otyrghan aqparattyq-nasihattyq resursy qanshalyqty tiyimdi bolmaq degenge keletin bolsaq, búl óte ýlken mәsele, - deydi «ALTERNATIVA»  aktualidy zertteuler ortalyghynyng diyrektory Andrey ChEBOTAREV myrza, - óitkeni ótken jyl boyyna bizder Ukraina men Siriyadaghy jәne Iraktaghy soghystardyn, sonymen birge Reseyge qatysty sanksiyalar oryn alghan syrtqy faktorlardyng yqpalynyng negizinde ómir sýrdik. Al dәl qazir bizder ýshin «otandyq sayasy ónimderdi jedel óndiru» uaqyty kelip jetti. Búghan degen alghysharttar bizde qazirding ózinde boy kórsete bastady. Mәselen, jaqynda ghana elimizdegi Fermerler odaghy ózderining sayasy partiyalaryn qúratyndyghyn mәlimdedi. Búl, bir jaghynan alyp qaraytyn bolsaq, óte-móte týsinikti de, óitkeni elimiz Parlamentinen oryn ala qalghan jaghdayda búlar óz mýddelerin ózderi qorghaugha kóshetin bolady... әitse de bolashaqta oryn alatyn sayasy jaghdaylar elimiz Preziydentining algha qanday maqsattar qoyatynyna tikeley baylanysty...»

Mine, Chebotarevting sózderine den qoyatyn bolsaq, biylghy jyldyng saylaualdy jyl bolu-bolmauy da dәl osy Preziydent algha qoyatyn negizgi maqsattargha baylanysty kórinedi. Qay jaghynan alyp qaraytyn bolsaq ta, Chebotarev sózderining qisyny bar siyaqty, óitkeni 2016-shy jyly kezekti Preziydent saylauy ótkiziluge tiyisti. Al endi biylghy jyly bola qaluy mýmkin-au degen parlamenttik saylaugha keletin bolsaq, sayasattanushy Daniyar ÁShIMBAEV búl mәseleni qozghay qoygha qanday bolmasyn sebep joq deydi. Onyng ýstine, Áshimbaevtyng aituyna qaraghanda, ótken jyly jýrgizilgen ýkimettik reformalargha biylghy jyly ÝLKEN TEKSERULER jýrgizilui mýmkin kórinedi. Dóngelek ýstel barysynda qozghalghan osynday da osynday oilardan keyin biylghy jyly boluy mýmkin elimizding syrtqy ekonomikalyq situasiyalary jóninde «MIR EVRAZIIY» qoghamdyq qorynyng jetekshisi Eduard POLETAEV myrza әngimeledi. EDUARD myrzanyng boljamyna qaraghanda, biylghy jyldan bastap júmys istey bastaghan Euraziyalyq ekonomikalyq odaq qúramyndaghy elderding integrasiyalyq qarym-qatynastar jýiesinde eshkim oilamaytynday ózgerister boluy ghajap emes. Mysaly, Tәuelsiz Memleketter Dostastyghynyng formaty Euraziyalyq Ekonomikalyq Odaq kólenkesinde qalyp ketui әbden mýmkin. Onyng ýstine, býgingi kýni Euraziyalyq Ekonomikalyq Odaq pen Euraziyalyq Odaq arasyn jaqyndastyru mәseleleri qaralyp jatqangha úqsaydy. Ras, múnday mәselening naqty qay jerde, naqty qanday dengeyde qarastyrylyp jatqanyn Poletaev myrza ashyp aitpasa da, múnyng әbden mýmkin mәsele ekeni kózi ashyq, kókiregi oyau adamgha býgingi kýnning ózinde-aq belgili bola bastady. «Jaqynda Tunis elshisi óz elining Kedendik odaqqa kirgisi bar ekenin mәlimdedi, - deydi Eduard Poletaev jogharyda aitylghan pikirlerin naqty dәleldermen shegelegisi kelgendey, - olardyng osynau oilary fantastika tәrizdi bolyp kóringenimen, Týrkiya, Vietnam, Indiya siyaqty elderding Keden odaghyndaghy eldermen erkin sauda aimaghyn qúrugha úmtylyp otyrghanyn eskeretin bolsaq, Tunis tarapynan aitylyp otyrghan úsynystyng jýzege asyp ketui de әbden mýmkin...»

Ishki ekonomikamyzdyng bolashaghyna da boljam jasalmay qalghan joq, dóngelek ýstel barysynda. Mәselen, ekonomikalyq sholushy Denis KRIVOShEEVting aituyna qaraghanda, songhy kezderi bizding elimizde prezentasiyalyq ekonomika qatty beleng ala bastaghan kórinedi. Prezentasiyalyq ekonomika degenimiz, jalpaq tilmen aitatyn bolsaq, mynau: mysaly, bizdegi ondaghan-jýzdegen baghdarlamalar ne ýshin TÚSAUKESERIN jasaydy? Halyq ýshin be, әlde Preziydent ýshin be? Óziniz de jaqsy bilesiz, Qúrmetti oqyrman, әlbette Preziydent ýshin. Preziydentti qalagha, bolmasa bir oblys ortalyghyna alyp kelip, «bizderde mynaday bar, mynaday bar» dep kórsetu ýshin. Sodan keyin, yaghny Preziydent kelip ketkennen keyin «túsauy kesilgen kәsiporyngha» qaytadan TÚSAU taghylady. DENIS myrzanyng pikirinshe, bizdegi býgingi kýnning eng qauipti de ózekti mәselesining taghy biri ol -  tengening rublige degen tәueldiligi. «Búdan qolymyzdan kelgenshe qashugha tyrysuymyz kerek!»deydi Krivosheev.

Dúrys-aq! Estir qúlaq bolsa, eniretip túryp aitty – ekonomika sholushysy. Rubliding kólenkesi tengege tynysh ómir syilamaydy. Ádilin aitu kerek, dóngelek ýstel barysynda aitylghan pikirler men boljamdar salmaghy týrli-týrli oilargha da jeteledi. Negizi, jap-jaqsy «DÓNGELEK ÝSTEL» otyrysy boldy. Salmaqty da saliqaly oilar, baghytty da batyl boljamdar jasaldy. Olardyng dúrys-búrysyn Qoy jylyn qorytyndylaghanda biletin bolamyz. Al kónilimizding bir ortayghany – múnday dóngelek ýstelder men týrli-týrli trend-ssenariylerding resmy tilde kóp ótkiziletindigi. Jasyratyny joq, elimizdegi qaptaghan qorlar men ýkimettik emes úiymdardyng kópshiligi resmy tilde «sóileydi». Al endi NEGE osynday sayasi-ekonomikalyq, әleumettik trend-ssenariyler men pikirsayystardy qazaq tilinde de ótkizbeske? Ras, ótkizbe dep eshkim aityp jatqan joq - búghan bizding belsendiligimizding tómendigi, tәuelsiz bolsaq ta, tәueldilikting qanymyzgha sinip qalghandyghy... kinәli. «Resmy tilde ótti...» dep ózimizshe renjiymiz, al solar resmy tilde bolsa da Qazaq elining bolashaghyna boljam jasap, qazaq eli ýshin nening jaqsy, nening jaman ekenin talqandap-taldap jatyr ghoy. Al biz she?

Al biz ASHANAda... әngime aitqandy jaqsy kóremiz. Shәy iship otyryp...

Marat MADALIMOV.

Abay.kz