...Taghy da renish. Halyq renishi. Al sol halyqtyng quanyshyn, shyn quanyshyn kim biledi? Kim esine týsire alady? El bop quanghan sәtti, kýndi, jyldy? Naghyz eldik, halyqtyq quanyshty... Áriyne, tútas el bolghan son, tútasqan qogham bolghan son, sol qoghamgha birikken qalyng el bolghan song renishpen birge quanysh ataluynyng el aralap jýretini zandy: bireuding shanyraghynda nәreste dýniyege keledi, bireu ýilenedi, bireu oqu bitiredi, endi bireu marapat alady, tútas auyl tól men eginge keneledi, bir audan ýzdik atanady, oblys kósh bastaydy. Búlar da quanysh. Áytse de olar jeke, nemese top jannyng quanyshy. Al býkil Qazaqstan halqy el bolyp, memleket bolyp quanghan kezin kim kórdi? El bolyp quanghan, memleket bolyp mereylengen, býkil Qazaqstan halqynyng shyn baqytty bolghan sәtin bilesiz be, Oqyrman?!

Men bilemin! Jәne sol Baqytty kýnderding shejireshisi bolyp, ottay ystyq Oqighanyng qaq ortasynda jýrdim! Endi sol bir býkil El shyn baqytty bolghan 16 kýn jayly aiqaylap aitayyn! Búl – úlu jyly, yaghny 2012-ning shilde-tamyz ailarynyng qol ústasqan túsy edi.

Búl kezende men sypyrylyp týsip qalghan atama qayta minip, sport atty sheksiz әlemge erkin tizgin qaqan sәtim bolatyn. Ol oqighanyng da búl ýlken oigha ýkidey ýlesi bar. Jazyqsyz jazalanyp, jeti jylday teris qarap jatyp alghan meni sport ministrligining basshylarynyng biri auyl sporty Qoghamyn qúryp, sony basqarugha Astangha shaqyrdy. Ókpe taramasa da, ólmegen song amal joq, jana qalagha attandym. Astanagha attandym. Qogham qúru qanday qiyn – «moynym yrghayday, biytim torghayday» bop azyp-tozyp jýrgende, tayauda ghana ministr bolghan Talghat Ermegiyaevke kezdeysoq kirip qaldym. Kirgen bette Talghat Amangeldiúly maghan qolqa saldy. Sharua jaghdayymen, әriyne. «Agha, «Sport» gazetterin jeke qoldan ministrlikke qayta alyp jatyrmyz. Sport sekildi el mereyin, el namysyn qorghaytyn salagha óz vedomstvalyq gazeti kerek dep oilaymyn! Gazetterding jaghdayy tym tómendep ketken eken. Qazaqsha gazetimiz mýldem joq, shyqpay qalypty... Sol gazetterdi Siz qolgha alyp, qayta týletpeseniz bolmaydy!» dedi sózdi de, isti de búltaqtatpay, mәselening manyzdylyghyn sezdirip. Jylap jiberdim! Keshe joghaltqanym býgin iyghyma kelip qayta qonghannan ghana emes. Ol da bar bolar, bәlkim. Qadyrymdy bilgenine rizalyghym da qosylghan bolar. Eng bastysy búl eki sebep te emes. 1991 jyldyng qantar aiynda osy respublikalyq gazetterge bas redaktor bop kelgen ekenmin. Sodan beri on sport ministrmen qyzmettes bolyppyn. Jýrekjardy shyndyghymdy aitayyn, solardyng ishinde gazetke memlekettik manyzy bar sala dep qaraghan basshy az boldy. Minez-әreketinde kedir-búdyr kóp bolghanymen gazetting rólin marqúm Amansha Aqbaev tereng týsinip baghalady. Odang song gazetke, jurnalisterge aqylmen, parasatpen baghalay qaraghan jandar – Qaratay Túrysov pen Qyrymbek Kósherbaev. Ózgelerding gazetti at-shanasy, al jurnalisterdi soghan jekken attary sanaghanyna osy 23 jylda qórgenim men estigenim kuә. Sodan da bolar, Talghat Ermegiyaev gazetke osynsha mәn berip, mәsele etip kótergende ólgenim tirilgendey bolghanym ras.

...Gazetti qaytaryp aldyq, Astanagha kóshirdik, qazaqshasyn qayta ashtyq. Jeti jyl ishte búghyp jatqan jiger men qúshtarlyq bótelkeden syrtqa sytylghan jynday, dýrkiregen ómirge aralastym da kettim.

Áni-mine degenshe Londondaghy HHH jazghy Olimpiadalyq oiyndar jaqyndap kele jatty. Talghat Amangeldiúly meni jii qabaldyp, kóp nәrse jayly syrlasatyn bolyp aldy. Biraq, eshqashan «mynau jayly jaz, jazba!» dep kesimdi núsqau bergen emes. Ángimeleydi, pikirimdi biledi, shәy beredi, keri qaytarady... Búryn gazet sharuasymen jýgirip jýrgende ministr ataluynyng qabyldau bólmesining tabaldyryghyn tozdyrsam da ishke attauym siyrek bolghan basym qara jerden Ay planetasyna kóshkendey, qaryq boldym da qaldym. Onyng ýstine ózge bas redaktorlarday «múny qyzmetkerlerim jazsyn» dep shirenip jýru maghan jat, kezdesken jerde Olimpiadagha qatysy bar súraqtardy qarday boratyp, ministrmen jýzdesu sekildi jurnalist jazghangha jylyna bir tiyetin baqytqa ay sayyn shomyldym da qaldym. Endi sol syrlasulardyng qadau-qadau degen bir ekeuin ortagha salayyn. Ángime ózegin oqyghan kezde sezinersiz...

Olimpiada tym tayap kelgen kez. Kezekti kezdesu. Múndayda jurnalisting auyzyna tynym bolama? «Dayyndyq qalay, Talghatjan?» deymin synay qarap. «Agha, men bapker emespin, sondyqtan әr sportshynyng dayarlyq dәrejesin dóp basyp aita almaymyn. Men býginde negizinen últtyq qúramynyng strategiyalyq sharuasymen shúghyldanudamyn. Olimpiadashylardy qarjylandyru tolyqqandy boldy, olardyng oqu-jattyghu jiyndaryn, iri-iri, asa manyzdy Olipiada qarsanyndaghy jarystargha qatystyru mәselelerin týgel sheshtik, olargha kiyim-keshek, qúral-jabdyq, dәri-dәrmek, farmakalogiyalyq qajettikter tolyq satyp alyndy. Tóreshilermen jerebe tastau mәseleleri boyynsha rúqsat etilgen dәrejede júmys jýrgizildi. Men sport mekemesining basshysy retinde ózimning bar mindetimdi oryndadym. Endi dәl solay sportshylarymyz óz mindettemelerin oryndasyn!

– Talghatjan, әitsede qansha altyn medali ala alatynymyzdy anyqtap aitshy. Resmy týrde «ýsh altyn medali alamyz» degenindi estidik.

– Men tayauda Qazaqstan preziydentining qabaldauynda boldym. Núrsúltan Ábishúly meni óte jyly qabyldap, keng otyryp әngimelesti. Jurnalistermen bolghan kezdesude ýsh altyn medali alamyz degenimmen men preziydentke Londannan bes altyn medali әkeluge uәde berdim.

– Qalay?!. Bes altyn medali?! Ol qaydan keledi, janym-au?! Búl jayly Preziydentke uәde beru...

– Saspanyz, aghasy, saspanyz. Men búnyng bәrin oidan shygharyp otyrghan joqpyn ghoy. Biz bapkerlermen birigip, әr sportshynyng mýmkindigin qaradyq, taldadyq, aqyry osynday qortyndygha keldik...

– Joq, Talghat Amangeldiúly, búnynyz beker bolghan! Onyng ýstine preziydentke aitu... Oibay-au, bes altyn medali qaydan keledi? Kim әperedi ony bizge?

– Agha, tek qana auyr atletterimiz alty altyn medali ala alady!

– Aluyn ala alady ghoy, biraq sony bere me?

– Sondyqtan da auyr atletterge amanat – 4 altyn medali.

– Alla saqtasyn!

– Agha, búl mening preziydentke bergen uәdem ghana. Al, josparda qansha altyn medali túrghanyn aitugha qoryqtym...

– Preziydentke Olimpiadadan bes altyn medali әkelemiz dep uәde beru – naghyz jýrek jútqandyq! Biz, Qazaqstan olipiadashylary, eng atqa mingen jyldary Olipiadadan ýsh altynnan kóp alghan emespiz.

– Onda men sizge aitayyn, aghasy, biz Londonnan jeti altyn medali әkelemiz!

– Ne? Ne dedin? Validol! Karvalol! Nitrogliyseriyn!..

– Búlardyng eshqaysyn jútudyng qajeti joq sizge. Taldau – teren, jospar – naqty. Múnan kóp boluy mýmkin, az bolmaydy!

– Talghat Amangeldiúly, myna prognozynyzdan men qorqayyn dedim. Qúday ýshin, búl jayly eshkimge aitpashy.

– Siz de eshkimge aitpanyz.

– Jaraydy, kelistik. Tek Olimpiadadan keyin osylay bolyp jatsa jәne kitap jazsam – aitamyn.

Ministrding kensesinen tenselip shyqtym. Meni tenseltken Talghat Amangeldiúlynyng batyl josparlary: elge aitqan 3 altyn medali bylay túrsyn, preziydentke uәde bergen 5 altyn jýldesi. Myqty degen belding ózin qayystyryp qana qoymay, ýzip jiberetin mindetteme?! Ózine deyingi dýniyening bәrin biledi degen Amansha Aqbaev, tórt qúbylanyng tizgini qolynda degen Temirhan Dosmúhanbetov, úly sportshy Dәulet Túrlyhanovtar jete almaghan jetistikke qalay jetpek?! Búl ne degen fenomen ózi? Aqyly ornynda ma osy jigittin?!

...Londongha erten-býrsýgini attanamyz dep otyrghan kýnderi sport ministri jurnalistermen brifing ótkizdi. Talghat Amangeldiúly dәl osy kýnge deyin belgili bolghan aqparattardy qysqasha bayandap berdi:

– Ázirge 115 sportshymyz liysenziya aldy. Olimpiada qortysynda 13 medali jenip aludy josparlar otyrmyz. Onyng 3-i altyn!

Sóz tiygen bette mening әriptesterim kól shayqaytyn súraqtardy qarsha boratty dersiz:

– Siz bir jerlerde ýsh, bir jerlerde bes altyn әkelemiz depsiz. Jeti altyn uәde berdi degende sybys bar. Olay bolmasa qyzmetten ketem depsiz, sol ras pa?

– Taghy da qaytalaymyn: biz on ýsh medali jenip aludy josparladyq, onyng 3-eui – altyn.

– Jaqsy, altyn jýldeden ýmitkerler kimder?

– Segiz auyr atletting beseui altynnan ýmitker. Dayyndyqtary óte jaqsy, psihologiyalyq kedergiden óte alghany altyn alady!

– Degenmen... Eger aitqan josparynyz oryndalmay qalsa qyzmetten ketesiz be?

– Kelinizder, bylay keliseyik. Eger Londonda ýsh altyny bar on ýsh medali ala almasaq, osy súraqty maghan sol kezde qoyynyzdar. Jauapty da sol kezde alasyzdar! Al, qazir bәrinizge rahmet, osymen brifing ayaqtaldy!

Kezdesuden riza bolyp shyqtym. Ásheyinde ezuinen qýlki ketpeytin, júmsaq minezdi Talghat Ermegiyaev búl jerde tastay senim, ózi josparlary, júrtqa habarlaghan aqparatynyng taghdyry ýshin basyn beruge bar basshy retinde tanyldy.

Attandyq Londongha! Olimpiada saltanatty týrde ashyldy. Qazaqstan sportshylary búl ashylu kezinde әdemi kórindi. Saltanatqa memleket basshysy N.Nazarbaev ta qatysyp otyrdy. Sodan keyingi baqytty kýnder óng emes, týsimizdey, bir-birin qualap, jetip jatty Tughan jerge...

Birinshi baqyt. Ertenine tas jolgha velobәigeshiler shyqty. Álemdegi tendesi joq abyroyly jenis sanalatyn búl velobәigeni ózimizding qart Qyzyljardyng týlegi Aleksandr Vinokurov útyp aldy! Keshkisin «Qazaq auylynda» jinaldyq. Toygha jinalghan myng adam arasynda riyasyz quanyshtan jýzi bal-búl janyp, sporttyq formamen shauyp jýrgen Talghat Ermegiyavty jolyqtyrdym. Eki ezeui eki qúlaghynda, keudesi shalqaq, sózi tastay: «Qazaqstan halqy bizding búl Olimpiadagha qalay dayyndalghanymyzdan habardar. Mine, sonyng alghashqy jemisi. Eshkim Vinokurovtyng jenisin kezdeysoq dep oilamasyn!».

Talghat Amangeldiúlynyng sheshendigine qayran qaldym. Súraqqa da, jauapqa da qinalmaytynyn biletinmin. Degenmen, Olimpiadanyng betashar kýni aida aspangha shygharyp túrghan elding sport ministri ne der eken degen ereshe qyzyghu jer qayysqan jannyng bәrinde boldy. Solargha jauaby qanday sәtti boldy, sportshylarsha kiyingen bala basshynyn. Ásirese, búl Jenisting el ensesin kóteruge, halyq quanyshyn eseleuge, Otanymyzdyng әr janyn baqytty etuge berer әserin tap basyp aita bildi sabazyn.

Ekinshi baqyt. Ertenine temir qóteruden Zulifiya Chinshanlo chempion boldy. «Qazaq auylynda» toy jalghasty. Aytylghan myng sózding tobyqtay týiinin Talghat Ermegiyaevtan estidim: «Dostar! Býgin memleket basshysynyng jәne respublika Parlamentinen qúttyqtau jedelqatyn aldyq. Telefon, telefaks arqyly qúttyqtap jatqan jandar qanshama?! Halqymyz quanyshtan tenselip túr, dostar!»

Ýshinshi baqyt. Zil kóteruding ekishi kýninde de Qazaqstan tuyn eng biyikke kótergen Mayya Manezany «Qazaq auylynda» qarsy alghandar  qarasynda esep joq. Qúshaqtaular, shóp-shóp sýiisuler, órttey ystyq dem, jedelhattardy oqular tang atqansha sozylady degenbiz.

Sol keshten qúlaqta qalghan qymbat sóz mynau boldy. T.Ermegiyaev: «Mayya jengen býgingi kýn – biyik beleske shyqqan kýn. Býgin biz elge, preziydentke bergen uәdemizdi oryndadyq. Yaghni, ýsh altyn medalidy jenip aldyq!». ...Jinalghandardyng janaryndaghy tamshy jastar jarq-júrq etken shamgha shaghylysty. Shyn quanyshtan shyn jas shyghady eken. O, Jaratqan, bererindi tauyspa!

Tórtinshi baqyt. Auyr atletika pomostynda ziltemirge qosa keshegi komandalas qúrbylary Zabolotnaya men Evstuhinalardy bir-aq «kótergen» Svetlana Podobedovanyng jenisi Londondy tónkerip kete jazdady. Búl keshte T.Ermegiyaev ghajap tórt auyz sóz aitty: «Qymbatty, Svetlana! Sen býgingi chempiondyghynmen qosa el rekordshysy ataghyn da aldyn. Egemen Qazaqstan tarihynda bir Olimpiadadan tórtinshi altyn alghan rekordshy sensin. Qúttyqtaymyn jәne Alghys aitamyn! Dostar! Ziltemirshilerding qúrama komandasynyng bapkerleri Aleksey Ny men Enver Týrkleriyge erekshe qúrmet qórsetemin. Býgin pomostta naghyz bapkerlerding Olimpiadalyq shayqasy ótti. Qanday taktikalyq «oyyn» boldy desenizshi?! Sol shayqasta Sizder jenip shyqtynyzdar. Sizderge rahmet jәne bas iyemin! ...Biz auyr atletikadan ghana ýsh altyn medali aldyq. Búl da jenisting sony emes. Múnyng bәri josparlanghan jenis. «Ótirikshining kuәsi janynda» deushi me edi?! Mine, mening kuәm Aleksey Ni. Biz kýnine eki ret kezdesip, bar jaghdaydy talqylap jýrmiz. Búiyrtsa, erteng taghy jinalamyz osy «Qazaq auylynda», dostar! Bәrinizge rahmet! Jaratqannyng meni Otanym men Halqymnyng Baqytty bolghan kýnine kuә qylghanyna tәubә etemin!»

Talghat Ermegiyaev kópshilik aldynda jylap jiberdi.

Besinshi baqyt. Iliya Iliinning Olimpiadadaghy búl jenisi tura bir Aydy kólegeylep, Kýndi úyaltqanday qúdiretti boldy. Búl kýni Londondaghy býkil Olimpiada toqtay túryp, Iliyanyng ghajap jenisine tamsanghanday, qol soqqanday әserde boldyq. «Qazaq auyldaghy» toy keshinen eki-aq sәtti su betine shygharamyn. T.Ermegiyaev: «Iliya, qymbattym! Qúttyqtaymyn! Sen bir memleket – Qazaqstan tarihyndaghy eki dýrkin Olimpiada chempiony atanghan túnghysh әri jalghyz atletsin! Sen – darasyn! Saghan búl jenis onay kelgen joq. Búl Olimpiada túghyryna sening qanday tar jol, tayghaq keshumen kelgening mening kóz aldymda. Sen jendin! Áueli ózindi jendin! Sodan song әlemning bar myqtysyn tizerlettin! Sen ghajap atletsin, ghajap adamsyn, ghajap sportshysyn!»

Iliya Iliiyn: «Talghat Amangeldiúly! Sizge elden erekshe rahmet! Osy Olimpiadagha dayarlyq kezeninde men Sizding arqanyzda eshqashan eshtenege alandamay jattyqtym. Bilesizder me, dostar, men Talghat Amangeldiúlymen byltyrdan bastap tize qosyp júmys jasay bastadym. Ol – uәdening adamy! Aytty ma, oryndady dey beriniz. Naghyz basshy! Qarapayym, meyirimdi, qamqorlyghy mol, kez-kelgen sәtte jolyghyp, seni tyndaytyn әri is sheshimin dóp tabatyn ministr! Kórdinizder me, býgin biz Talghat Amangeldiúly ekeumizding Otanymyzgha qanday Jenis syilaghanymyzdy?!!»

...Londan tórindegi búl keshti men jýrgizip otyrghanmyn. Ministr men sportshynyng bir-birine degen qylausyz syiy, qúrmeti jýrekti erekshe dirilditip, kelesi keyipkerge sóz beretin kezde dauysym jaryqshaqtanyp, túla boydy bauraghan rizalyq sezim deneni balqytty.

Altynshy baqyt. Ýsh qarghyp baryp Olimpiadanyng altyn medalin qaghyp týsken Oliga Rypakova «Qazaq auylyna» kelip kezdesu ótkizgenshe Qazaqstanda tang sarghayyp qalghan edi. Biraq Londondaghy birde-bir adamnyng qalta telefony tynym alghan joq. Býkil Qazaqstan ayaghynan tik túryp, chempiondargha qol shapalaqtap túrghanday әserde jýrmiz. Bir tayap qalghanda ministrding qúlaghana sybyrladym: «Talghatjan, Qazaqstan mol baqyt qúshaghanda! Endi ne armanyng bar?!». «Agha, bilesiz ghoy endigi armanymdy, keshe de aittym, býgin de qaytalaymyn... Soghan jetsek!». «Bilemin, bilemin, Talghatjan! Sening enbegine halyqtyng osy niyetine qúday beredi tilekti. Ámin de, ainalayyn!». «Ámiyn, agha!».

Rypakovagha arnalghan keshtegi Talghat Amangeldiúlynyng bal-búl janghan jýzin әli úmytpaymyn: ol býgin ministr retinde baqytty edi; býgin ol Qazaqstan Azamaty retinde baqytty edi; býgin ol shyn baqyttydan da baqytty edi!

– Oliga! Qaytalanbas Oliga! – dedi T.Ermegiyaev sóz alghanda. – Sening býgingi jenisinning arqasynda Qazaqstan últtyq qúramasy ózining altynshy medalin jenip aldy. Ári onyng altauy da altyn! Búl tabystar býkil әlemge Qazaqstannyng qanshalyqty ekonomiqalyq, әleumettik qaryshtap damyp otyrghanyn dәleldeydi!

Jetinshi baqyt. Jetinshi baqyt! Qanday keremet! Qanday tәtti! Qanday kóp bop kýtken baqyt! Búl kýni býkil Qazaqstan halqymen birge bizding de – mening de, Talghattyng da, Sizding de armandarynyz oryndaldy.

Serik Sәpiyev «Qazaq auylyna» kelgen bette búl Londondaghy Olimpiadanyng songhy jýzdesui boldy. Kezdesudi jýrgizu baqyty taghy maghan búiyrdy. Quanysh pen baqyttan esimiz kiresili-shyghasyly bop jýrsek te, toy keshin qatqan zangha sәikes Talghat Ermegiyaevke sóz beruden bastadym. Talghat Amangeldiúly sózin salmaqty oimen ayaktady: «...Býgin men Qazaqstandyq sportshylardy Londondaghy ghalamat jenisimen qúttyqtay otyryp, bәrine zor alghys bildirgim keledi! Búl jenis el preziydenti men ýkimetining zor qamqorlyghyna qosa bizding sportshylardyng jankeshti erligi, sport týrleri boyynsha federasiyalardyng ministrlikpen tonnyng ishki bauynday tyghyz, birlesken júmysynyng arqasynda keldi. Endi biz Pekindegi jalpykomandalyq 29-orynnan 12-oryngha bir-aq sekirdik. Bizding búl tabysymyzgha әlemdegi tórt milliardtan asa jan kuә boldy: tuymyz 13 ret jelbirep, Ánúranymyz jeti ret shyrqaldy. Qazaqstan sporty ýshin jana meje – jalpykomandalyq 12-oryn dýniyege keldi. Halyq armany, Preziydent tapsyrmasy oryndaldy! Endigi mindet – osy biyikten tómendemeu!»

...Olimpiada ayaqtaldy. Jenis buyn úshaq etip mingen bәrimiz elge qaray qanat baylap úshtyq. Ortamyzda Otangha sol jenisterdi syilaghan oghlanlar, jenis josparyn qúrghan bapkerler men basshy-baghlandar bar. Al, aldymyzda osy Olimpiada Jenisterinen osy úlu jylynyng jaydary jazynda shyn baqytty bolghan Qazaqstan halqy kýtip otyr edi!

Sodan beri ýsh jyl ótipti. Rio-de-Janeyrodaghy kezekti jazghy Olimpiada da esik qaghyp, terezeden syghalap túr. Sportshylarymyz sol bir biyik nәtejeden tómen týspeu ýshin janyn salyp dayarlanyp jatyr. Halyq ta, bir sәt, osy jyldary kórgen kiyndyq ataulylarynan serpilip, sol Olimpiada kezinde el bolyp quanamyz dep alaqandaryn ysqylap otyr. Tek, últtyq qúramynyng aty anyzgha ainalghan tizgin tartushysy Talghat Ermegiyaev bolmaydy búl joly is basynda... Osy Olimpiada qorytyndysyna oray jazghan «Zolotoy Olimpiyskiy marshrut» atty kitabymda el sportyna «Jenimpazdyq ilim» әkelgen, «Jenimpazdyq mektep» qalyptastyrghan qayratker» dep at qoyghan Azamat bastamaydy komandany... Osydan ýsh jyl búrynghy Olimpiadada Jenisten altyn jauyn jaudyrghan isker úldy saghyndym men de. Sportshylar da alandauly sekildi. Halyq ta bórkin aspangha atudy ansap otyr. Halqyna quanysh, baqyt syilaghannan asqan abyroy bar ma eken Azamatqa?! Sonday Azamatyn dýbәrә daugha bermes bolsashy! Sonday Azamattyng altyn basyn qor etpeshi, Jaratqan! Sonday Azamatyn baghalay alar bolsashy, Qazaq qoghamy! Bәrinen búryn Qúdaydyng kózi týzu bolsashy!

Ámiyn!

Nesip JÝNISBAYÚLY, London Olimpiadasynyng shejiresishisi,

jurnalist-jazushy.

Astana qalasy.

Abai.kz