Keshe Statistika komiyteti Qazaqstanda 2015 jyldyng qantar-qazan ailary aralyghynda júmyssyzdar sany 441 myng adamnan asty, dep habarlady. Komiytetting osy jylghy on aidaghy mәlimetteri boyynsha, júmyssyzdyq dengeyi enbekke jaramdy halyq sanynyng 4,9 payyzy bolghan eken.

Osy resmy aqparatqa senuge bola ma? Mәselen, biyresmy salystyrular jasau ýshin, Qazaqstan halqynyng 50 payyzgha juyghy túratyn auyldy alyp qarayyq. Auylda býginde mektepten basqa júmys berushi oryn joq. Ortasha mektepting múghalimder kontingenti tehnikalyq qyzmetshilerdi qosqanda 40–50 adamnan aspaydy.

Al ortasha eseppen 3 myng halyq túratyn auyldyng teng jartysy enbekke jaramdy degende, qúryghanda bir myng adam kýrek ústay alady degen sóz. Sonda auyldaghy 40–50 múghalim bir myng júmyssyzdyng qay jyrtyghyn jamaydy?

Tipti auyl әkimdiginde 3–4 adam júmys istese, dәrigerlik ambulatoriyada 5–6 dәriger bolsa, taghy da jalpy jiyny on shaqty adam santehniyk, elektriyk, múrap, baylanysshy bolyp jýr deyik. Osylardy múghalimderge qosa qúrap-súraghanda, auylda júmysty bolu baqytyna ie bolghandardyng sany 100 adamgha jetpeydi. Endeshe qalghan 900 júmysqa jaramdy adam júmyssyzdardyng qansha payyzyn qúramaq? Esepteuding eng onay joly – júmysty halyqtyng payyzyn shygharu: ol – 10 payyz! Qalghan 90 payyzy – júmyssyzdar.

Al endi Qazaqstan auyldary boyynsha osynday qarapayym jalpy kórsetkishti qala halqyna shaghyp jiberer bolsaq, eldegi júmyssyzdar mólsheri 25 payyzdyng manynda bolyp shyqpay ma?

Álbette, dәl osy doghal derekke dau aitar adam tabylady: «Óz kýnin ózi kórgen halyqty qay qisapqa qosasyz?» – deytin. Ony da eseptep kóreyik.

Taghy da sol resmy statistikalyq aqparat boyynsha, Qazaqstanda 2,7–2,8 million mólsherde «óz kýnin ózi kórgen» halyq bar. Búl jalpy halyqtyng – 15, al enbekke jaramdylardyng – 30 payyzy.

Osy 30 payyzdyng teng jarymyna juyghy (1,4 million adamnyng many) – azyn-aulaq maly men egistik jeri bar sharualar. Olarda ay sayyn alyp túratyn túraqty jalaqy joq. Maly semirgende, egini piskende – sony satyp, auzy az-maz aqqa jarityn «kýn kórushiler». Al qazirgi reseylik jәne belorustik azyq-týlikting qazaqstandyq naryqqa jappay ekspansiya jasau jaghdayynda ol sharualar óndirgen et pen egin qara baqyrlyq qúny joq kýige týsti. Endeshe osy 1,4 million adamnyng arasynda «óz kýnin ózi kórushiler» kóp bolmasa kerek.

Al enbekke jaramdy halyqtyng qalghan jartysy (ol da 1,5 million adamnyng tóniregi) – qala-daladaghy bazar saudagerleri, bazar-vokzalda arba sýireushiler, 30–40 myng tengeni tirshilik sanaghan «ohrannikter», qúrylysqa qaraday jaldanghan janbaghyldar. Sol 1,5 millionnyng arasynda «óz kýnin ózi kóredi» degen patent qolyna zorlyqpen berilgen shemishke men bәlish satushylar bar.

Endi taghy bir qarapayym esep jasap kóriniz: bazar bitkenning jartysy jabyldy, qalghan jartysyn qymbatshylyq qylqyndyryp, «saudager» degen aty bar aghayyngha túrghan ornyn óteu múng boldy. Qúrylys qantaryldy. Sonda 1,5 million «kýnóltushinin» qanshasy nan tabar halde qalady dep oilaysyz?

Eger «óz kýnin ózi kórgen» 3 milliongha juyq adamnyng ýshten biri qúr patentin kemirip qaldy desek, taghy da 1 million adam júmyssyzdar armiyasyn toltyrghany sózsiz. Resmy tirkelgen jarty milliongha myna milliondy qossanyz, júmyssyzdardyng eng tómengi mólsherin anyqtay alasyz. Al onyng jogharghy mólsheri qúryghanda 2 millionnan kem týspeydi. Al búl – Qazaqstandaghy júmysqa jaramdy (10 millionnyng many) halyqtyng 20 payyzy bolyp shygha kelmey me?

Endeshe resmy statistikanyng sanyndaghy 5 payyz júmyssyz 2 million halyqtyng qolyna su qúya almay qalady...

Ermúrat BAPIY

 «Obshestvennaya pozisiya»(proekt «DAT» №39 (310) ot 12 noyabrya 2015 g).