كەشە ستاتيستيكا كوميتەتى قازاقستاندا 2015 جىلدىڭ قاڭتار-قازان ايلارى ارالىعىندا جۇمىسسىزدار سانى 441 مىڭ ادامنان استى، دەپ حابارلادى. كوميتەتتىڭ وسى جىلعى ون ايداعى مالىمەتتەرى بويىنشا، جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى ەڭبەككە جارامدى حالىق سانىنىڭ 4,9 پايىزى بولعان ەكەن.

وسى رەسمي اقپاراتقا سەنۋگە بولا ما؟ ماسەلەن، بيرەسمي سالىستىرۋلار جاساۋ ءۇشىن، قازاقستان حالقىنىڭ 50 پايىزعا جۋىعى تۇراتىن اۋىلدى الىپ قارايىق. اۋىلدا بۇگىندە مەكتەپتەن باسقا جۇمىس بەرۋشى ورىن جوق. ورتاشا مەكتەپتىڭ مۇعالىمدەر كونتينگەنتى تەحنيكالىق قىزمەتشىلەردى قوسقاندا 40–50 ادامنان اسپايدى.

ال ورتاشا ەسەپپەن 3 مىڭ حالىق تۇراتىن اۋىلدىڭ تەڭ جارتىسى ەڭبەككە جارامدى دەگەندە، قۇرىعاندا ءبىر مىڭ ادام كۇرەك ۇستاي الادى دەگەن ءسوز. سوندا اۋىلداعى 40–50 مۇعالىم ءبىر مىڭ جۇمىسسىزدىڭ قاي جىرتىعىن جامايدى؟

ءتىپتى اۋىل اكىمدىگىندە 3–4 ادام جۇمىس ىستەسە، دارىگەرلىك امبۋلاتوريادا 5–6 دارىگەر بولسا، تاعى دا جالپى جيىنى ون شاقتى ادام سانتەحنيك، ەلەكتريك، مۇراپ، بايلانىسشى بولىپ ءجۇر دەيىك. وسىلاردى مۇعالىمدەرگە قوسا قۇراپ-سۇراعاندا، اۋىلدا جۇمىستى بولۋ باقىتىنا يە بولعانداردىڭ سانى 100 ادامعا جەتپەيدى. ەندەشە قالعان 900 جۇمىسقا جارامدى ادام جۇمىسسىزداردىڭ قانشا پايىزىن قۇراماق؟ ەسەپتەۋدىڭ ەڭ وڭاي جولى – جۇمىستى حالىقتىڭ پايىزىن شىعارۋ: ول – 10 پايىز! قالعان 90 پايىزى – جۇمىسسىزدار.

ال ەندى قازاقستان اۋىلدارى بويىنشا وسىنداي قاراپايىم جالپى كورسەتكىشتى قالا حالقىنا شاعىپ جىبەرەر بولساق، ەلدەگى جۇمىسسىزدار مولشەرى 25 پايىزدىڭ ماڭىندا بولىپ شىقپاي ما؟

البەتتە، ءدال وسى دوعال دەرەككە داۋ ايتار ادام تابىلادى: ء«وز كۇنىن ءوزى كورگەن حالىقتى قاي قيساپقا قوساسىز؟» – دەيتىن. ونى دا ەسەپتەپ كورەيىك.

تاعى دا سول رەسمي ستاتيستيكالىق اقپارات بويىنشا، قازاقستاندا 2,7–2,8 ميلليون مولشەردە ء«وز كۇنىن ءوزى كورگەن» حالىق بار. بۇل جالپى حالىقتىڭ – 15, ال ەڭبەككە جارامدىلاردىڭ – 30 پايىزى.

وسى 30 پايىزدىڭ تەڭ جارىمىنا جۋىعى (1,4 ميلليون ادامنىڭ ماڭى) – ازىن-اۋلاق مالى مەن ەگىستىك جەرى بار شارۋالار. ولاردا اي سايىن الىپ تۇراتىن تۇراقتى جالاقى جوق. مالى سەمىرگەندە، ەگىنى پىسكەندە – سونى ساتىپ، اۋزى از-ماز اققا جاريتىن «كۇن كورۋشىلەر». ال قازىرگى رەسەيلىك جانە بەلورۋستىك ازىق-تۇلىكتىڭ قازاقستاندىق نارىققا جاپپاي ەكسپانسيا جاساۋ جاعدايىندا ول شارۋالار وندىرگەن ەت پەن ەگىن قارا باقىرلىق قۇنى جوق كۇيگە ءتۇستى. ەندەشە وسى 1,4 ميلليون ادامنىڭ اراسىندا ء«وز كۇنىن ءوزى كورۋشىلەر» كوپ بولماسا كەرەك.

ال ەڭبەككە جارامدى حالىقتىڭ قالعان جارتىسى (ول دا 1,5 ميلليون ادامنىڭ توڭىرەگى) – قالا-دالاداعى بازار ساۋداگەرلەرى، بازار-ۆوكزالدا اربا سۇيرەۋشىلەر، 30–40 مىڭ تەڭگەنى تىرشىلىك ساناعان «وحراننيكتەر»، قۇرىلىسقا قاراداي جالدانعان جانباعىلدار. سول 1,5 ميلليوننىڭ اراسىندا ء«وز كۇنىن ءوزى كورەدى» دەگەن پاتەنت قولىنا زورلىقپەن بەرىلگەن شەمىشكە مەن ءبالىش ساتۋشىلار بار.

ەندى تاعى ءبىر قاراپايىم ەسەپ جاساپ كورىڭىز: بازار بىتكەننىڭ جارتىسى جابىلدى، قالعان جارتىسىن قىمباتشىلىق قىلقىندىرىپ، «ساۋداگەر» دەگەن اتى بار اعايىنعا تۇرعان ورنىن وتەۋ مۇڭ بولدى. قۇرىلىس قاڭتارىلدى. سوندا 1,5 ميلليون «كۇنولتۋشىنىڭ» قانشاسى نان تابار حالدە قالادى دەپ ويلايسىز؟

ەگەر ء«وز كۇنىن ءوزى كورگەن» 3 ميلليونعا جۋىق ادامنىڭ ۇشتەن ءبىرى قۇر پاتەنتىن كەمىرىپ قالدى دەسەك، تاعى دا 1 ميلليون ادام جۇمىسسىزدار ارمياسىن تولتىرعانى ءسوزسىز. رەسمي تىركەلگەن جارتى ميلليونعا مىنا ميلليوندى قوسساڭىز، جۇمىسسىزداردىڭ ەڭ تومەنگى مولشەرىن انىقتاي الاسىز. ال ونىڭ جوعارعى مولشەرى قۇرىعاندا 2 ميلليوننان كەم تۇسپەيدى. ال بۇل – قازاقستانداعى جۇمىسقا جارامدى (10 ميلليوننىڭ ماڭى) حالىقتىڭ 20 پايىزى بولىپ شىعا كەلمەي مە؟

ەندەشە رەسمي ستاتيستيكانىڭ سانىنداعى 5 پايىز جۇمىسسىز 2 ميلليون حالىقتىڭ قولىنا سۋ قۇيا الماي قالادى...

ەرمۇرات باپي

 «وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»(پروەكت «DAT» №39 (310) وت 12 نويابريا 2015 گ).