Y.Altynsarin atyndaghy Arqalyq memlekettik pedagogikalyq institutynda súmdyq jaghday: prorektor qyzdardy tósek qatynasyna mәjbýrleydi eken. Múnday aiuandyqqa barghan instituttyng búrynghy prorektory Q.Dәrkenov degen bireu tósek qatynasyna kelisim bermegen qyzdargha «shәkirtaqynnan qaghylasyndar» dep qoqan-loqy kórsetetin kórinedi. Tobyl ónirindegi tilshimiz jagha ústatar jaghdaygha qanyq bop qaytqan edi.
Mәselening mәn-jayyn súramaq bop institutqa arnayy barghanymyzda, studentter bizge týsinikteme beruden qashqaqtady. A. esimdi (aty-jónin tolyq kórsetpeudi ótindi) qyzben sóileskenimizde, bolghan jaydy bylay órbitti:

Y.Altynsarin atyndaghy Arqalyq memlekettik pedagogikalyq institutynda súmdyq jaghday: prorektor qyzdardy tósek qatynasyna mәjbýrleydi eken. Múnday aiuandyqqa barghan instituttyng búrynghy prorektory Q.Dәrkenov degen bireu tósek qatynasyna kelisim bermegen qyzdargha «shәkirtaqynnan qaghylasyndar» dep qoqan-loqy kórsetetin kórinedi. Tobyl ónirindegi tilshimiz jagha ústatar jaghdaygha qanyq bop qaytqan edi.
Mәselening mәn-jayyn súramaq bop institutqa arnayy barghanymyzda, studentter bizge týsinikteme beruden qashqaqtady. A. esimdi (aty-jónin tolyq kórsetpeudi ótindi) qyzben sóileskenimizde, bolghan jaydy bylay órbitti:
– Men byltyr 3 qyrkýiekte jataqhana mәselesimen prorektorgha kirdim. Ol kisi mening aty-jónimdi, qay jaqtan kelgenimdi, ata-anamnyng kim ekenin súrap aldy da, ertengisin keluimdi aitty. Komendanttan maghan jataqhanadan oryn súraytynyn da aitty. Men ertengisin aitqan uaqytta keldim. Biraq jalghyz kirgen joqpyn, janymda jataqhana mәselesimen basqa da qyzdar boldy. Sosyn ol kisi «sen bala, shygha túrshy» dep meni shygharyp jiberdi. Kýtip otyrmyn, saghat týski bir boldy. Sodan ne kerek, prorektordyng kabiynetine taghy da kirdim. Ol kisi menen keshegi súraghandaryn taghy da súray bastady. Jauap berdim. Sonymen, әiteuir jataqhana mәselesi sheshildi. Men endi ketpek bolyp, ornymnan túra bergenimde, ol kisi mening janyma kelip: «Maghan eng jaqyn adam bolasyn», – dedi de qolymnan sýimekshi boldy. Onyng búl aram oiynan mening shoshyp ketkenim sonshalyqty, «aghay, múnynyz ne?» dep aighaylap jiberdim. Sosyn prorektor «kete ber» dedi. Jataqhanadaghy bólmemdi alghannan son, prorektordyng kózine týspeuge tyrysyp jýrdim. Bar pәle osydan bastalyp, ol kisi tiyisuin dogharmady.
Biz shaghym-hatqa qol qoyghan qyzdarmen jeke-jeke sóilesip bolghan son, taghy da bir top studentpen tildestik. Olardyng aituynsha, prorektor «sýtten aq, sudan taza» eken. «Prorektor aldyna kelgen qyzdardyng bәrin tósek qatynasyna mәjbýrleydi» dep dauryghyp jýrgenderding búl sózimen kelispeymiz. Biz de birneshe ret sol prorektordyng aldyna oqu jәne jataqhana mәselesimen kirdik. Prorektor eshqashan onday úyatsyz qylyq kórsetken joq», – deydi olar. Al prorektordyng mindetin atqarushy Baqytkýl Ysqaqova: «Studentterding ghimaratty jóndeu mәselesine qatysty eshqanday dauy bolmaugha tiyis. Al әlgindey qiytúrqy aiqay-shudyng shyghuyna studentterding qysqy sessiyasy sebep bolyp otyr. Búl bylyq-shylyqtar instituttyn, basshylyqtyng bedelin týsiru ýshin úiymdastyrylghan dýnie dep týsinemiz», –  deydi.
Arqalyqtyng instituty jayly, ondaghy bilim sapasynyng tómendigi, jataqhananyng kýrdeli jóndeuden ótpegendigi haqynda búqaralyq aqparat qúraldarynda talay aityldy da, jazyldy da. Jataqhanadaghy kýrdeli jóndeuding bir-eki aidyng ishinde bastalghanyna biz de kýmәndanyp qalghanymyzdy jasyra almaymyz. Arqalyq  instituty jayly, ondaghy bilim sapasynyng tómendigi, jataqhananyng kýrdeli jóndeuden ótpegendigi haqynda búqaralyq aqparat qúraldarynda talay aityldy da, jazyldy da. Jataqhanadaghy kýrdeli jóndeuding bir-eki aidyng ishinde bastalghanyna biz de kýmәndanyp qalghanymyzdy jasyra almaymyz. Jóndeu nauryz aiynda bastalghan, al instituttaghy bylyq-shylyq aqpan aiynda shyghyp otyr. Mýmkin studentterding «eshqanday jóndeudi kórmedik» dep dauryqqany osy jataqhanagha baylanysty bolghan da shyghar. Sol sebepti oqu ordasynyng basshylyghy jataqhanany jóndeuge ile-shala kirisken tәrizdi. Aytsa aitqanday-aq, 220 oryndyq jalghyz jataqhanagha qazir 300-den astam student ornalasqan. Yaghny bir bólmede 6-7 baladan jatyr. Al oqu ordasyndaghy studentterding kópshiligi – Qazaqstannyng barlyq aimaghynan kelgender. Sondyqtan bәri de jataqhanany qajet etedi. Búl mәseleni institut basshylyghy ministrlikke deyin jazghan kórinedi. Onyng qashan sheshiletindigi belgisiz. Oblys әkimi Sergey Kulagin de arnayy kelip, jataqhananyng jaghdayyn kórip, mýmkindik bolsa, kómektesetinin jetkizipti.
Biz daudyng shyghuyna sebepker bolghan prorektordyng ózimen de tildestik. Onyng sózine sýiensek, instituttyng búrynghy rektory qalyptastyryp ketken jýiege jana basshylyq ózgerister әkelgen kórinedi. Al qatang talapty ghana qajet etken búl ózgeris búrynghy rektordyng «izbasarlaryna» únamaghan tәrizdi.
– Meni «student qyzdardy tósek qatynasyna mәjbýrleydi» degen sóz de – solardyng úiymdastyryp otyrghan әreketi», – deydi instituttyng búrynghy prorektory Q.Dәrkenov. – «Úyatsyz әreketke bardy» degen jalanyng ótirik ekenin dәleldep bere alamyn. Maghan kýie jaqqandardy sotqa da beremin. Al «maghan tiyisti» degen student qyzdyng mening aldyma ótken jyldyng qyrkýieginde jataqhana mәselesimen kelgeni ras. Odan keyin keler jyldyng aqpan aiynda «men variantymdy auystyryp aldym» dep emtihan alghan múghalimimen keldi. Odan keyin ol qyzdy men kórgen de joqpyn. Biraq әlgi múghalimi búl qyzdy kafedra mengerushisi men bir múghalimning súraghanyn aitty. Sosyn qolyndaghy eki studentting familiyasy jazylghan qaghazdy maghan kórsetti. Ol studentting biri osy  A. esimdi qyz bolatyn. Kafedra mengerushisi emtihan alghan әlgi múghalimnen osy qyzdargha jaqsy bagha qoiyn jazbasha týrde súraghan. Men emtihan alghan múghalimge: «Ótirik bagha qoymaysyn, qanday bagha aldy, sony qoy. Balalar bir-birin biledi, úyat bolady», – dedim. Mine, sol qaghaz mening qolymda saqtauly. Men keybir fakulitet dekandary men mengerushilerine kezdeysoq, ózderi ilinip-salynyp zorgha oqyghandardy júmysqa alugha qarsy boldym. Mening bar kinәm instituttaghy osynday kelensizdikterge tosqauyl qongha tyrysqanym edi.
P.S. Arqalyq institutyndaghy jaghdaydyng aqiqaty men anyzy turaly aqqa qara basqanday  biz de dóp basyp aita almaymyz. «Prorektor student qyzdardy tósek qatynasyna mәjbýrleydi» degen jaghdaygha baylanysty Arqalyq qalalyq ishki ister basqarmasynyng tergeu bólimi men qalalyq prokuratura  isting mәn-jayyn anyqtapty. Jergilikti qúqyq qorghau mekemesi Dәrkenovke qatysty eshqanday aighaq tabylmaghandyqtan, qylmystyq is qozghaudan bas tartu turaly qauly shygharypty.
Institut basshylyghy bizge «studentterding talaby boyynsha prorektor júmystan bosatyldy» dep týsinikteme berdi. Alayda prorektordyng aituyna qaraghanda, ol osy uaqytqa deyin enbek demalysynda bolghan, qazir ghylymy júmyspen shúghyldanyp jýr. Prorektordyng ary taza bolsa, studentter «ket» dedi eken  dep basyn saughalaghanyn týsinbedik. Dýiim eldi shulatqan instituttaghy bylyq-shylyq qazirshe bir Allagha ghana ayan bop túr.

Avtor: Qarlyghash OSPANOVA   
«Jas Qazaq» gazeti 22 mamyr 2009 jyl