ATOM QARUY SYNAGhYNYNG ZARDABYN QAZAQTAY TARTQAN HALYQ JOQ
Yadrolyq qarudan bas tartu qazirgi zamannyn en kýrdeli mәselelerining birine ainalyp otyr. Yadrolyq qaru jalpy adamzattyng sory desek, yadrolyq poligondar HH ghasyrdaghy eng auyr qasiret boldy, - dep jazady "Ontýstik Qazaqstan" basylymy. Álemde 2025 atom qaruy synaghynyng zardabyn tartqan qazaq halqynday azap shekken birde-bir últ bolmaghanyn aitsaq, sonyng ózi jetkilikti. Aty shuly Semey poligonynda 500-ge juyq atom, sutegi bombalary synalyp, olar kýshtiligi jaghynan Hirosima men Nagasakiydegi jarylystardan 40 myn esege asyp týsken. Sondyqtan Elbasy N.Nazarbaev әlemdik qauymdastyqqa jappay qyryp-joyatyn qarudan bas tartyp, atom quatyn beybit maqsatta paydalanugha shaqyrghan ýndeu tastady.
Osy maqsatqa oray, Preziydent Jarlyghymen 1997 jyly «Qazatomónerkәsip» últtyq atom kompaniyasy» aksionerlik qoghamy qúryldy. Atalmysh kompaniya býginde uran, siyrek metaldar, atom energetikalyq stansalary ýshin yadrolyq otynnyng import-eksportyn jýzege asyratyn QR últtyq operatory bolyp sanalady. «Samúryq-Qazyna» AQ — «Qazatomónerkәsiptin» býgingi tandaghy jalghyz aksioneri. Elimiz — 2009 jyldan beri tabighy uran óndiru boyynsha әlemdegi kóshbasshy memleket.
«Qazatomónerkәsip» kompaniyasy tobynyng qúramyna bir mekemege qarasty 80 kәsiporyn kiredi, onda 27000-gha juyq adam enbek etedi. Últtyq atom kompaniyasynyng aktivterine songhy ónimdi óndiruge qatysty, yaghny geologiyalyq barlau, uran óndiru, yadrolyq otyn sikly ónimderin (YaOS) óndiruden bastap ghylym, әleumettik qamsyzdandyru jәne kadrlardy dayyndaugha deyingi barlyq qyzmet týrleri enedi.
«Qazatomónerkәsip» urannyng bay ken oryndaryn paydalanugha rúqsat aluy óndiristi ondaghan jyl boyy óz shiykizatymen qamtamasyz etuge mýmkindik berdi. Tabighy urandy óndiru ekologiyalyq qauipsiz jәne ekonomikalyq tiyimdi jerasty únghyma shaymalau (JÚSh) әdisimen jýzege asyrylady. Sol arqyly kompaniya shyghyny az tehnologiyalyq kóshbasshy kәsiporyngha ainaldy. Eskere keter jayt, JÚSh óndirisinde adamdar kompiuter arqyly basqaryp otyrady.
«Qazatomónerkәsip» energetikalyq salada basty halyqaralyq kompaniyalarmen úzaq merzimdi kelisimder boyynsha júmys isteydi. Kompaniya ózining tarihynda ónimdi jetkizude birde-bir olqylyqqa jol bermegen. Al, búl uran naryghynda bedel men abyroydy joghaltpaudyng eng basty ólshemi bolyp sanalady.
Qayyrymdylyq jәne demeushilik qyzmetter «Qazatomónerkәsip» ÚAK» AQ-nyng әleumettik sayasattyng manyzdy qúramy retinde qarastyrylady. Kompaniya jyl sayyn qyzmetkerlerge jәne olardyng otbasy mýshelerine, Qazaqstan Respublikasynyng әleumettik osal toptary men az qamtamasyz etilgen azamattargha, sonymen qosa jetim balalargha, mýgedekterge, Úly Otan soghysy ardagerlerine, zeynetkerlerge, qoghamdyq jәne ózge de úiymdargha materialdyq kómekter kórsetedi.
Kompaniya demeushilik jәne qayyrymdylyq jobasyna 200 millionnan astam tenge bóldi. Kómek әleumettik osal jәne az qamtamasyz etilgen azamattargha kórsetiledi. Qayyrymdylyq jәne demeushilik kómekter әleumettik sala, sport, bilim, densaulyq saqtau jәne mәdeniyetti damytugha baghyttalghan. «Qazatomónerkәsip» ÚAK» AQ 2014 jyly demeushilik jәne qayyrymdylyq jobasyna 200 millionnan astam tenge júmsaghan.
Bizding ónirde jylyna 19,5 myng tonna uran óndiriledi. Oblysta uran klasterin qúru turaly Elbasy tapsyrmasyna sәikes, býginde 350 qyzmetkerden qúralghan 8 kәsiporyn Ontýstik Qazaqstan ónirine kelip jayghasty. Últtyq kompaniyagha qarasty kәsiporyndar byltyr jergilikti budjetke 79 mlrd. tenge tabys әkelse, biyl kompaniya esebinen memleket qazynasyn 92 mlrd. tengege toltyru josparlanyp otyr.
2014 jyly oblys әkimdigi men últtyq kompaniya arasynda týzilgen memorandumgha sәikes, qúny 1 mlrd. 663 mln. tengeni qúraghan 12 әleumettik nysan paydalanugha berildi.
Ánuar JÚMAShBAEV
Abay-aqparat
