ALASh AZAMATTARYN DÁRIPTEYTIN KYN KEREK
2014 jyly bir top qogham belsendileri QR Parlamenti Mәjilis tóraghasynyng orynbasary Darigha Nazarbaeva hanym men QR Premier Ministri Kәrim Mәsimov myrzagha jazghan hatymyzda: Memleket basshysy Núrsúltan Nazarbaevtyng : «Býgingi kýndi týsinip-týisinu ýshin de, bolashaqtyng didaryn elestetu ýshin de keshegi kezenge kóz jiberuimiz kerek» degen sózinde әr qazaqstandyqtyng kókeyine toqyp, әrdayym jadynda saqtaytynday tereng maghyna bar.
Árige barmay-aq ótkenge kóz jibersek , HH-ghasyrda jer betinde qazaq últynday qasiret shekken halyq bolghan joq! Tarihtyng 1918, 1921-22, 1931-32 jyldarynda qoldan jasalghan alapat ashtyqtan qazaq últynyn jetpis payyzy qyrylyp qaldy. On qazaqtyng jeteui ólse, ýsheuining jany kirerli-shygharly, ólmeli kýige týsti. Tarihy derekter solay deydi. Mynaday beybit zamanda múny oilaudyng ózi qorqynyshty. Ghasyrlar boyy kórgen qorlyq pen tartqan azaptyng esesine Jaratushy qazaqqa tәuelsizdik baqytyn syilady. Últymyzdyng bostandyghy jolynda kýreskenderi ýshin qughyn-sýrginge úshyrap, jazyqsyz atylyp ketken qayratkerlerimiz ben asharshylyqtan milliondap qyrylghan bauyrlarymyzdyn, Úly Otan soghysynda topyraq jat jerden búiyrghan myndaghan jau jýrek batyrlarymyz ben 1986 jyly Jeltoqsan kóterilisinde qyrshyn ketken jastarymyzdyng ruhtary aspanymyzda tәuelsizdikting kók bayraghy bolyp jelbiredi. Ókinishke oray, azattyqtyng aq tanyn armandap ketken bozdaqtarymyzdy әli kýnge deyin óz dәrejesinde joqtay almay kelemiz.
Últymyzdyng basynan ótken azaly kezenderdi jadymyzda janghyrtu – ata-babalarymyzdyn aruaqtarynyng aldyndaghy paryzymyz!Shynayy tarih – búrmalaugha kónbeydi. Jas úrpaqtyng sanasyna ótkenning ashy aqiqatyn sindire otyryp tәrbiyeleu – olardy últymyzdyng basynan ótken qasyretterden saqtandyryru ýshin kerek. Osy jolda órkeniyetti elderden ýlgi alghanymyz abzal.
Últtyng ruhy tariyh-tamyrdan nәr alady. Qasiret ataulynyng atasy bir. Totalitarlyq rejimning qoldan jasaghan nәubetinen eshqanday qazaq әuleti aman qútylghan joq. Qazaqstanda ómir sýrip jatqan Alash balalarynyng bәri asharshylyq qúrbandarynyng úrpaqtary. Sondyqtan, 31 mamyrda atap ótiletin «Sayasy qughyn-sýrgin qúrbandaryn eske alu» kýnin, jazyqsyz japa shegip joqtausyz ketken – asharshylyq , qughyn-sýrgin qúrbandarynyng ruhyna taghzym etetin «Qasiret kýni» dep belgileudi úsynamyz. Osy kýni memleketimizde kónil kóteretin oiyn-sauyqtar toqtatylyp, tuymyz tómen týsirilip, barlyq jerde qaraly muzyka oinalyp, býkil halyq aza tútyp, qúrbandargha arnap As berilip, ruhtaryna baghyshtalyp Qúran oqylyp, taghy da basqa iygilikti is-sharalar ótkizilui tiyis.
«Óligin qúrmettese, babasyn qasterlese, halyqtyng qasiyeti búrynghy qalpyna týsedi», - dep Úly Konfusiy aitqanday, últymyzdyng ruhyn kóteruge talpynys jasaghan osy qadamymyz Sizderding taraptarynyzdan qoldau tabatynyna senemiz, - degen mәtinde hat joldaghan edik. Búl hatymyzgha QR Mәdeniyet viyse-ministrleri A.Bóribaev pen J. Omarovtan alapat asharshylyq turaly bir auyz sóz joq: «Qazaqstan Respublikasyndaghy kәsiptik jәne ózge de merekeler turaly» QR Preziydentining 1998 jylghy 20 qantaryndaghy№327 Jarlyghymen 31mamyr – Sayasy qughyn-sýrginder qúrbandaryn eske alu kýni dep bekitilgenin mәlimdeymiz» degen resmiy jauap aldyq.
Sodan «QHA jyly» dep aishyqtalghan ótken 2015 jylynyng 23-shi aqpanynda Qazaqstan halqy Assambleyasynan saylanghan Mәjilisting toghyz deputatyna «Qasiret kýnin» belgileu jayly bastamamyzdy qoldaularyn ótinip: «...Solaqay sayasatqa jaqpaghan últtar top-tobymen Qazaqstangha jer audaryldy. Ózi qorlyq pen qiyanattyng san týrin kórip qinalyp, qasiret shekken qazaq halqy taghdyrdyng aidauymen jat jerden quylyp kelgen últtardyng eshqaysysyn alalamady, bir ýzim nanymen bólisip, bauyryna tartty...» dey kele, rejisser Erkin Raqyshev týsirgen «Asharshylyq» derekti filimining diskisin qosa tapsyrdyq. Jazghan hatymyzgha, tek qana Roman Uhinovich Kiym: «...úsynysynyzdy qoldaymyn. Búl eske aludyng izgi dәstýrin salugha mýmkindik beredi. Áriyne osy kýni әrtýrli oiyn-sauyq is- sharalaryn ótkizu kýpirlik bolar edi. Uaqyt – әdildikting tóreshisi. Osy azaly kýnder halyqtyng jadynda mәngi saqtalady» dep azamattyq ústanym tanytty.
2015 jyly mamyrdyng 28-31 aralyghynda«Tarihtan taghlym – ótkenge taghzym» atty halyqaralyq jobanyng ayasynda, Batys Qazaqstanda ótken konferensiyada osy joldar avtorynyng bayandamasyndaghy «Qasiret kýnin» ótkizu jayly jasaghan úsynysyn úiymdastyrushylar jiylystyng qararyna kirgizudi qajet dep tappady.
2015 jyldyng 9-shy sәurinde Qazaqstan músylmandary Diny basqarmasynyng tóraghasy E. Mayamerov myrzagha kelesidey hat joldadyq. «...Qúdaysyz qogham qúrudy kózdegen qyzyl imperiyanyng qandyqol basshylarynyng qoldan úiymdasyrghan nәubetinen qazaqtyng jeri bos qaldy. Ashtyq jyldary Qazaqstanda ómir sýrgen orys qyzy T.G. Nevadovskaya qynaday qyrylghan qazaqtardy kórip:
«Ayaq alyp jýre amaysyng ólikten, Búl qorlyqqa shyday alar qay kisi! Bәri júmbaq: netken auyr? Nelikten? Búl qazaqtyng dalasynyng qayghysy», - dep azaly jyr jazghan.
Payghambarymyzdyng (s.gh.s.) bir hadiysinde «Qaytys bolghan adam óz qabirinde sugha batyp bara jatqan adamday, ol ózine bala-shaghasynan, bauyrynan, dosy arqyly artynan keletin bir dúghany kýtedi. Eger artynan dúgha kelse, ol oghan dýnie men dýniyedegi barlyq nәrseden qymbat», - dese, ekinshi bir hadiysinde: «Dúghalary qabyl boltyn adamnyng biri – zúlymdyqqa úshyraghan adamnyng dúghasy»,-degen eken.
Erjan qajy Malghajyúly, Elbasy Núrsúltan Nazarbaev: «Sayasat kýnde ózgeredi, al din mәngilik» deydi. Býginde tәuelsiz Qazaqstandy mekendegen halyqtardyng kópshiligi totalitarlyq jýiening zúlym sayasatyna úshyrap, bir Allanyng jәrdemimen odan aman qalghandardyng úrpaqtary. Janazasy shygharylyp, jýzderi jasyrylmay iyt-qúsqa jem bolghan alapat asharshylyqtyng qúrbandary bolghan bauyrlarymyz ýshin Alla Taghaladan tilek tilep, el bolyp dúgha baghyshtaytyn bir kýn belgileyik degen bastamany qoldaydy dep senemiz. Jas úrpaqtyng boyyna imandylyq úryghyn seuip, otansýigishtikke baulityn osynday iygilikti sharany jýzege asyru niyette QMDB-nyng Ghúlamalar Kenesinen pәtua súraymyz. Osy oiymyz jýzege asyp jatsa bilmestikten asyl dinimizden shyghyp, basqa aghymdargha ótip jatqan bauyrlarymyzgha tosqauyl bolary haq. Sizderge Allanyng núry jausyn.
Izgi niyetpen:
Ramazan QÚRMANBAEV – «Asharshylyq qúrbandary» qoghamdyq birlestigining tóraghasy;
Kәmel JÝNISOV – jazushy, «Asharshylyq qúrbandary» qoghamdyq birlestigining Qúrmetti tóraghasy;
«Asharshylyq qúrbandary» qoghamdyq birlestigining mýsheleri: Talas OMARBEKOV-tarih ghylymdarynyng doktory; Bolatbek NÁSENOV – tarih ghylymdarynyng doktory; Erkin RAQYShEV- kinorejisser; Sara SMAGhÚL – aqyn; Qúsmiliya NÚRQASYM- aqyn,ónertanushy; t.b. Osy hatymyzgha QMDB Tóraghasy, Bas mýfty Erjan qajy Malghajyúlynyng 2016 jyldyn 3-shi qantarynda bergen jauabynda: «Qúrmetti Ramazan Qúrmanbaev jәne ziyaly azamattar,...asharshylyq kýnine memleket dengeyinde mәrtebe beru nemese arayy kýndi belgileu, Zang boyynsha, memlekettik qúzyretti organdardyng sheshimimen, QR Preziydentining Jarlyghymen jýzege asyrylady. QMDB-diny birlestik, «Qasiret kýnin» belgileu syndy memlekettik dengeydegi mәseleni sheshu- QMDB qúzyretinde emes ekenin habarlaymyn...», deydi.
QMDB-nyng Fatua.kz saytynan alynghan erejede: Pәtua sózining arab tilindegi maghynasy (الفتوى والفتيا) «faqiyhting bergen pәtuasy», «berilgen súraqty bayandap pәtua berdi» degen maghynalardy bildiredi. Al, atalmysh sayttaghy, Pәtua beruding jalpylay erejesinde: «Nasty (qúrandaghy ýkim beretin ayattar) jete týsinu. (إدراك النص) Bastysy nas sharighat ilimderi shenberinde úghynyluy tiyis» delinipti.
Ghúlamalardyng «Asharshylyq qúrbandary» QB-ning kóterip otyrghan mәselesine pәtua beruge bolmaytynyn sharighat jolymen týsindirmegeni qalay?! Bas mýftiyding naqty bastamagha «múnday pәtua shygharu diny ústanymgha qayshy keledi» dep ýzildi-kesildi jauap berudin ornyna Preziydentting Jarlyghyn qaytalap «janalyq» ashqany týsiniksiz boldy. Osyndayda, « Dinning bәri Qúdaydy aitady, biraq Qúdaygha qúl bolghysy kelmeydi» dep jarty әlemdi biylegen Shynghyshan aitty degen sóz oigha oralady.
Nasistik Germaniyanyng bas idiology Y.Gebbelis: «Tarihynan airylghan halyq bir úrpaq auysqanda tobyrgha ainalady, al olardyng kelesi úrpaghyn mal siyaqty aidaugha bolady» depti. Ata kórshimiz alyp Qytay eli әr jyldyng 4-shi sәuirinin 4-shi júldyzynda «Qabir sypyru» kýnin ótkizedi. Búl kýnde memleket aumaghynda demalys jariyalanyp, ómirden ozghandardyng basyna baryp, ólgenderge qúrmet kórsetiledi.
Úrpaghynyng qamyn jep, bolashaqty boljap ketken Eskendir Múnshy babamyzdyng uaqyttyng tezinen ótip bizding zamanymymyzgha jetken ósiyetinde: «Qúran oqylghan jerde men adamnyng kez kelgen pendesimen tenmin. Qan tógilgen jerde – Tektimin! Oy tógilgen jerde – tenizbin!» depti.
Keyingi uaqytta kýn belgilep, ony merekege ainaldyru – ishi pysqan adamnyng ermegine ainalyp barady. Degenmen, qúndylyqtardyng orny auysqan myna zamanda, pendening bәri Allanyng ghana qúly ekenin bildirip, tәubege shaqyratyn bir kýn qajet. Jylyna bir ret biyleushi taghynan, atqa minerler attan týsip, halyqpen birge alapat asharshylyq qúrbandarynyng әruaghyna bas iyip qúran oqysa, osy iygilikti is keler úrpaqtyng sanasyna sәule týsiretin, tәrbiyelik mәni zor sharagha ainalary dausyz.
Ramazan QÚRMANBAEV – «Asharshylyq qúrbandary» qoghamdyq birlestigining tóraghasy, «Asharshylyq», «Túrar Rysqúlov», «Temir narkom Temirbek» derekti filimderining ssenariy avtory.
Abai.kz