Býginde elge úsynylyp jýrgen klipterdin, bizdinshe aitqanda – beynesazdardyng kórkemdik dengeyine kópting kónili tolmay jýrgeni ótirik emes. Rasynda, qarap otyrsan, egizding synarynday bir-birinen aumaytyn klipter tastyng ýstine shyqqan mýktey qaulap barady. Ortagha tastar oiy bar, pikir týige mýmkindik beretin, tanday qaqtyryp, tandanys tughyzatyndary kemde-kem.

Býginde elge úsynylyp jýrgen klipterdin, bizdinshe aitqanda – beynesazdardyng kórkemdik dengeyine kópting kónili tolmay jýrgeni ótirik emes. Rasynda, qarap otyrsan, egizding synarynday bir-birinen aumaytyn klipter tastyng ýstine shyqqan mýktey qaulap barady. Ortagha tastar oiy bar, pikir týige mýmkindik beretin, tanday qaqtyryp, tandanys tughyzatyndary kemde-kem.
Keybirine qarap otyryp keyde «osynday qoyyrtpaqpen ne aitqysy keldi eken?» dep qynjylasyn. Al tipti eki iyghyn júlyp jep, qútyryna biylegenderdi kórgende kóz aldyna jyndyhanany elestetesin. Qyzdarymyz jartylay jalanashtanyp, býkil tәnining súlulyghyn kóz aldyna tosady. Múndayda әiel anatomiyasyn jattap alugha bolady. Top-top bolyp әn shyrqaytyn qyzdarymyz ordaly jylanday ysyldap, ynyrsyp kep bergende, bala-shaghamen otyryp, birge tamashalau mýmkin emes. Songhy kezde internasionaldyq otbasyny jarnamalau ýrdiske ainalyp bara jatqanday. Qarakóz arularymyzdyng janynda sary shashy jalbyraghan europalyqty, sosyn әkesinen aumaytyn sýikimdi úldy dәriptep klip týsiretin boldy. Odan qalsa, aziyalyq bauyrlarymyzdy da qazaqqa qosaqtap qoyatyndy shyghardy. Múnyng astarynda da tereng sayasat jatqanday. Týsingen adamgha. Ánshilerding kóbisi býginde klipterin tashkenttikterge týsirtip jýrgeni belgili. Ssenariy boyynsha, kóbinde ózbek aghayyndar óz jaghyna tartatyndary kórinip túrady. Án qazaqsha, oryndaushysy da qazaq. Endeshe klipting bar mazmúny da óz qoldarynda emes pe? Osyndayda әnshilerimizding últjandylyghynyng kemshindigine qynjylasyn. Songhy kezde jylanqy әnder men jylanqy klipterding qatary artyp barady. Sýigeninen aiyrylyp qalghany ýshin ózin ólimge qiigha bel bughan ghashyqtar. Bolmasa sýigenin tartyp alghan adamdy atyp óltirgen býgingi zamannyng «batyry». Ghashyqtyq sezimdi osylaysha dәripteuge bola ma? Qúrmash Maqanov bir kliypinde sýigenine qoly jetpegen son, jylap týsipti. Erkekting enkildep jylaghany da ersi eken. Týsinde bolsa da. Qanisherlikti, kisi óltirudi nasihattaytyndary da joq emes. Ony kórneki qúral demeske sharang joq. Tipti últtyq dәstýrdi dәripteuge úmtylys jasaghandarynyng ózi sәtsiz shyghyp jatqandary bar. Kóshpeli qazaq halqynyng túrmysyn kórsetemiz dep jabayylyq dengeyge deyin týsirip jiberdi. Jazdyng aptap ystyghynda senseng bórik, ongly shapan kiyip terlep-tepship otyrghan atany kórgende kýlking keletini ras. Osyndayda Berdibek Soqpaqbaevtyng «Balalyq shaqqa sayahat» atty shygharmasyndaghy basty keyipker eske týsedi. Jetimdikting zaryn әbden tartyp, ne tamaqqa, ne kiyimge jarymaghan bala aghasy qystyq kiyim әkelip bergende, jýregi jaryla quanbaushy ma edi? Jazdyng shyjyghan ystyghynda auyldaghy toygha qystyq qalyng palitosy men bórigin, pimasyn kiyip baryp, kýlkige qalatyn edi ghoy. Býgingi klipterde de osy keyip. Atam qazaq týk kórmey ótkendey, búl ne mazaq?
Kemshilikting bas-ayaghy búnymen de bitpeydi. Dәstýrimizge say, yrym-tiymdar da eskerilmeytindigi ókinishti. Qaraqat Ábildinanyng «Asyl әje» atty әnine týsirilgen klipte úzatylyp bara jatqan qyzdyng artyna úzaq qaraylauy kónilge qonymsyz. Apa-әjelerimizding tiymynsha, «úzatylyp bara jatqan qyz artyna qaramauy tiyis. Barghan jerinde baghy ashylmay qaytyp kelui mýmkin» degen yrymnan tuyndaghan. Aqty astyng atasy sanap jerge tókpegen últtyng úrpaghy ekendigimizdi eskergisi kelmeytinderge ne dersin?
Jergilikti telearnalardan berilip jýrgen klipterding dengeyi turaly aitudyng ózi artyq siyaqty. Óitkeni shymkenttik әnshilerding otbasynda qansha adam bar ekendigi, atasy kim, әjesi kim, bәrin jattap aldy júrt býginde. Kýnine bes-alty ret kórsetilip yghyr etken sol klipterde otbasynan ainalyp shyqpaytyn bayaghy kýi. Balasyn ainalyp, tolghanyp, qaladaghy jalghyz europalyq standartqa say salynghan «Megaortalyqqa» qydyrtqany kimge kerek? Odan qalsa, qazaqtyng kóp toyynan ýzip-júlyp, qiiyn kelistirip, botqa jasaydy. Kóruge kóz úyalady. Án-klipting basty ssenariyi ekendigi belgili. Klipting aitar oiy da әnning mazmúnymen úshtasqany dúrys. Alayda әn bir jaqta, әnshi ekinshi jaqta, al klip aidalada laghyp jýredi. Ýndestik joq. Sosyn da klipterimiz inkubatordan balalaghan balapandarday bir-birine óte úqsas…
Ákesi qyzyna: «oygha toqyr týiini joq dýniyeni nege tyndaysyn?» dese kerek. Sonda qyzy: «Áke, men tyndap otyrghan joqpyn, kórip otyrmyn» degen eken…
Tamyzyq
Últtyq kiyimderimizdi әjualau da әnshilerimizding enshisinde. Qazaq qyz balasyna ong jaqta otyrghan kezinde sәukele kiygizbegen. Sonday-aq qamzoldardyng da qaysysyn qyz, qaysysyn әiel, qaysysyn әjeler kiyetindigin bilmey, kýlkige qalyp jatady. Týsirilgen kino bolsyn, klip bolsyn, kiyimning ereksheligine de mәn beru kerek emes pe? Býginde klipterge qarap otyrsan, qyzdyng kiyetinin әiel, әielding qamzolyn qyzdar kiyip alyp, «shauyp» jýr. Dúrys, últtyq kiyimdi de, últtyq salt-dәstýrdi de dәriptep, kliyp, kino týsirsin. Biraq sayqymazaq qylmay, әrbir kishkene detalyna deyin mәn berse ghoy. Qazaqy kiyim kiygenning jóni osy eken degendey, әnshilerimiz bolsyn, keyipkerleri bolsyn, bәrining basynda týlkitymaq, qalyng masatydan tigilgen shapan. Olardyng oiynsha, týlkitymaqtan basqa baskiyim joq siyaqty. Kóktemde, jazda, qysta kiyetin bas kiyimderdi qazaq atam bilmey ótkendey. Týgi tógilip túratyn týlkining terisinen tigilgen bas kiyimnen basqasy kórinbeydi.

Gýljan KÓShEROVA
«Alash ainasy» gazeti 29 mamyr 2009 jyl