Júma, 29 Nauryz 2024
Qogham 6545 0 pikir 6 Aqpan, 2017 saghat 20:59

ATA ZANGhA ÚSYNYS: 7-BAPTYNG 2-TARMAGhY ALYNYP TASTALSYN!

Konstitusiyadan "Orys tiline berilgen mәrtebe alynyp tastalsyn" dep úsynys jasady qamshy.kz sayty. Esterinizge sala keteyik, qoldanystaghy qazirgi Konstitusiyamyzdyng 7-baby, 2-tarmaghynda "Memlekettik úiymdarda jәne jergilikti ózin-ózi basqaru organdarynda orys tili resmy týrde qazaq tilimen teng qoldanylady" dep jazylghan.

Osydan 3 jyl búryn Elbasy Núrsúltan Nazarbaev «Býginde bizding tilimiz ghylym men bilimnin, internetting tiline ainaldy» degen edi. Taghy bir sózinde Memleket basshysy «Endi eshkim ózgerte almaytyn bir aqiqat bar! Ana tilimiz Mәngilik Elimizben birge Mәngilik Til boldy. Búl mәseleni daudyng taqyryby emes, últtyng úiytqysy ete bilgenimiz jón. Bizding tilimiz memleketting barlyq jýiesinde qoldanyluy ýshin, barlyq jerde kerek boluy ýshin biz ózimizdi ózimiz qamshylauymyz kerek jәne osyghan ózimiz atsalysuymyz qajet», - dep ýndegen edi qazaqstandyqtargha. Ókinishke oray, Til turaly zanda «Memlekettik úiymdarda jәne jergilikti ózin-ózi basqaru organdarynda Qazaq tili men qatar qoldanylady» dep kórsetilgen orys tili qoldanys ayasy tarylghanyna qaramastan әli de qazaq tilimen teng dәrejede qoldanylyp keledi dep jazady qamshy.kz sayty.

Atalghan sayttyng újymdyq úsynysy búdan әri mynaghan sayady:

26 aqpangha deyingi býkilhalyqtyq talqylaugha oray, Atazannan mynaday ózgeris kórgimiz keledi. Biylikting ózi úsynyp otyrghan býkilhalyqtyq talqylaudy paydalana otyryp, Atazanymyzdaghy 7-inshi baptyng 2-inshi «Memlekettik úiymdarda jәne jergilikti ózin-ózi basqaru organdarynda orys tili resmy týrde qazaq tilimen teng qoldanylady», - dep atalatyn tarmaghyn alyp tastaudy talap etemiz. Atap aitar bolsaq, Til turaly zang qabyldanghan 1989 jyly halyq sa­naghy boyynsha respub­liy­ka­da qazaqtar – 39,7%, orystar – 37,8%, uk­raiyn­dar – 5,4%, belorustar – 1,1%, nemister – 5,8%, tatarlar – 2,0%, ózbekter –2,7%, úighyrlar – 1,1%, kә­rister – 0,6%, әzir­bay­jandar –0,6%, basqa últ ókilderi –3,8% edi. Yaghni, Qazaqtar men orys diasporasy ókilderining ýles salmaghy qaraylas edi. Ol kezde eki tilding birdey zandyq mәrtebe aluy qisyngha keledi. 2009 jylghy halyq sanaghynda resmy týrde Qazaqstandaghy jalpy halyq sanynda qazaqtardyng ýlesi 63,9 payyzdy qúrady. Eger, Qazaqstan halqynyng 1999 jyly 53,4 payyzy qazaqtar ekenin esepke alar bolsaq, arada on jylda 10% ýlestik ósimdi kóruge bolady. Al, orys diasporasy 1989 jylghydan aitarlyqtay azayyp, 1999 jyly 30,0%-gha tómendegen. 2005 jyldyng basynda Qazaqstan halqynyng sany 15 millionnan asyp, últtyq qúramy tómendegidey boldy: qazaqtar sany-8,725,206 adamgha jetip, ýlesi 57,9 %-gha kóterildi. Sol sanaq bolghan 2009 jyldan beri de on jylgha juyqtap qaldy. Shetten kelgen oralmandar men jergilikti demografiyanyng ósimin jәne ýlestik basymdylyqty esepke alar bolsaq, qazir Qazaqstandaghy halyqtyng 75%-i qazaqtar dep erkin týrde topshylaugha bolady. Sonymen qosa, qazaqstandyq orys diasporasy ókilderining 25,3 payyzy qazaq tilin týsinedi, 8,8 payyzy oqy alady, 6,3 payyzy jazady. Elimizdegi diasporalardyng ókilderi әli de ózderinin, ne úrpaqtarynyng tarihy otandaryna qonys audarghanyn qalaydy. Mәselen, «Siz, óz balalarynyzdyng bolashaghyn qazaq elimen baylanystyrasyz ba?» — degen saualgha, qazaqtardyng 96,9 payyzy, orystardyng 53,5 payyzy, basqa diaspora ókilderining 78,5 payyzy -«iyә» dep jauap bergen. Erteng elimizde qazaqtar 75-80 payyzdy qúrap, biraq oryssha sóilep, is qaghazdaryn oryssha toltyrsaq, el ishinen shy shyghyp ketui mýmkin. Qazaqstanda orys tilining ýstemdik qúryp túruy BAQ pen memlekettik qújattamagha aitarlyqtay kedergi jasap jatyr deuge bolady. Búl jalghyz bizding ghana emes, qoghamdaghy ashyq pikir. Ziyaly qauym men ghalymdar da kópten beri til mәselesin jii kýntәrtibine shygharady. Kedergi keltirip túrghan tek Konstitusiyadaghy 7 baptyng ekinshi tarmaghy.  Endeshe, Memleketting jalghyz qújattyq hәm qarym-qatynas tili – Qazaq tili bolatyn uaqyt jetti. Úsynysymyz eskerusiz qalmaydy dep ýmit artamyz deydi atalghan aqparat kózi http://qamshy.kz/home/show/15346

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1574
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2268
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3576