Atyrau oblysy Jyloy audany Qúlsary qalasyndaghy týiini sheshilmegen ekinshi ýlken dauly mәsele – Mahambet danghylynda, yaghny ortalyq kóshe boyyna, meshit manyna ornalasqan jezóksheler ýii edi. Arty shuly búl jaman ýiding jabyluy qiynnyng qiyny bolyp túr. Tamyry myqty bolmasa kez-kelgen aram shópti jerden eriksiz suyryp júlyp tastau eng onay nәrse emes pe? Endeshe, búl jezóksheler ýii qanday joyqyn kýshke iye?

Jaman ýiding aty – Aybek dep atalady. (Aybek – Jyloy audany II Bólimining qúqyq qorghau qyzmetkeri). Eki qabatty kishigirim ghimarat! Astynghy birinshi qabaty STO, yaghny kólik jóndeu sheberhanasy, al ýstingi ekinshi qabaty – monsha, sauna dep atalady.  Saunanyng sayqal jinaghandary men monshanyng aty shyqqany sonsha, bar bәle osy ekinshi qabattan óris alyp túr ghoy. Turasyn aitsaq, ghimarattyng dәl osy ekinshi qabaty – jezóksheler ýii. Myqty saqtanghan jezókshelerding kensesi, yaghny mekemesi dese de bolady. «Tәn bazar» ortalyghy deuge de әbden negiz bar. Búl jerge shoghyrlanghan qyzdar sonau ontýstikten Shymkent, Týrkistan, Otyrar, Taraz, t.s.s eldi mekenderden arnayy kelgender. Bir jyl ishinde janaryp, ýsh ret auysty.

Búl qyzdar múnayly ólkening aqshaly kýnәharlaryna tәnin satyp janyn baghyp jýrgen beysharalar! Elden jyraq, qoy deytin qojasy joq, ózderinshe azat qyzdar tәrtip boyynsha jaman ýiding qojayyny «sutener-jengetaylaryna» baghynady. Olar qyzdardyng tәnining tariyf-baghamdaryn qoyyp, tútynushylar tauyp berip, ýstinen payyzdaryn kórip, oqqaghar-krysha bolyp, bәke-sәke, para-maramen ony-múnysyn jauyp berip, barlyq kýnәli haram isterin ýilestirip otyrady. Solaysha, qúda da qúdaghy da tynysh beymaral ómir keship jatqan jaylary bar.

Jezókshelerding kóbeyip, kóptegen filialdary ashylyp,  erkinsip boy kótere bastaghany sol, qoldaryna qalam alyp, «Bizdi, yaghny jezókshelikti zandastyryndar, bizder ýkimetke salyq tólep túramyz!» dep, bútqa tolyp parlamentke hat ta joldady. Halyq ortasy, el bolghannan son, qanday da bir kýnәli isterding otauy, yaghny belgili bir ghimaraty bolmau kerek! Biz ondaylargha tay-túyaghymyzben birauyzdan týbegeyli qarsymyz! Sebebi, biz әlimsaqtan imandy qazaqpyz, músylmanbyz, bizding óz baba zany, dada zany, ata dәstýr men salt-sanamyz bar! Yaghni, qanday da bolmasyn «kýnә ýiler» bizding mentaliytetimiz ben ústanymymyzgha 100 payyz qarsy! Jezókshelikke QR Konstitusiya zandarynda da rúqsat joq! Biraq, olargha qarsy qanday da bir shara men jaza da joq. Sol osal túsyn óte jaqsy mengergen jengetaylary qol astyndaghy týngi kóbelekterge ózderin qorghaytyn shamaly zandardy da ýiretip qoyghan. Mine, qyzyq! Shemishke shaqqangha әkimshiliq jaza qoldanyp ne 15 kýnge  qamaqqa alady, yaghny zang bar degen sóz. Al zina jasaghan erkekke tipten jaza joq, tәnin satqan jezókshege qoldanatyn jazanyng eng auyry – esepke ghana tirkep qoyady.

2016-jyldyng jaz aiynda men osy mәselede ýlken qarsylyq әreketterin úiymdastyrdym. Atyrau oblysy әkimi Núrlan Noghaev myrzamen betpe-bet otyryp osy mәseleni aldyna qoyghanmyn. Jyloy audany әkimine jezóksheler ýiin týbegeyli japtyru turaly shaghym týsirdim. Jyloy әkimi búl shaghymdy Jyloy audany II Bólimine joldady. Nәtiyje aitarlyqtay bolmady. Sebebi, qargha qarghanyng kózin shúqymady. Qalaysha? Qarghalargha jezókshelerding qanday qatysy bar? A, a, jezókshelerdi qarghalar qorghap otyrady eken ghoy. Qorghaghany ýshin qarghalargha jezóksheler esebinen mol qarjy qúiylyp túrady eken. Ayyna 500-700 000 tenge aqsha kim-kimning de ishin tese me?

Tarqatyp aitsaq, jezókshelerding qorghaushysy II Bóliminde júmys jasaytyn Aybek pe? Ghimaratyn jaldaydy, qorghan bolyp jәne aqsha alady ma? Áriyne, jezóksheler de biledi, qay jerge qonystanu kerek ekenin. Shaghymym boyynsha meni II Bólimi basshysy Isa Bekqaliyev shaqyrdy. Qasynda Jenis degen orynbasary boldy. Sosyn, iyә:

-         Sen meni dúrys bilmeysing ghoy - dedi. Maghan ony bilip ne kerek, onyng anatomiyasy jalpy kimge kerek? Kim ol sonsha? Ret boyynsha býgin bar da erteng joq peshki! Aytpaghy, oiyndaghysy «Qúlsarynyng bandiyt, reketterining ózi maghan tólep otyrady, sen kimsing sonsha, sen qaydan shyqtyng degeni bolar. Men «na slovah vor zakonnyng sózin sóilep, eshkilerdi emetin laq emespin!»

-         Sen, jezóksheler II Bólimine ay sayyn aqsha tólep otyrady depsing ghoy. Qaysy, qane? Dәleling bar ma? Kim ústaldy, kimdi ústadyn? Eger II Bólimi qyzmetkerleri solardy qorghap aqsha alyp otyrsa maghan kórset, kórsete almasang men seni «topiti» etemin - dep, qysym kórsetkisi kelip, ayaq astynan perishte bola qaldy.

-         Meni esh uaqytta topiti ete almaysyn, meni qorqytpa - dedim.

-         Qúlsaryda jezóksheler ýii atymen joq, tap-taza, nanbasang baryp qara, ne aityp jýrsing sen?  Keshke reydke shyghyp jezókshelerding ýiining joq ekenin dәleldep Túrargha kórsetshi dep orynbasary Jeniske tapsyrma berdi. 

-         Jaraydy!

Keshke toghyz shamasynda II Bólimi orynbasary memlekettik «niva» avtokóligimen maghan jezóksheler ýii joq ekenin sendirip, kózime aiqyn kórsetpek boldy. Týgel el biletin jaman ýidi búlar ne ýshin bezektep túryp qorghaydy? Búl ertegige kim senedi? Búlar jezóksheler ýiimen odan beter tyghyz qarym-qatynasta ekenin, búlarmen qatty sybaylas ekenin odan beter bildirip qoydy. Sebebi, sol kýni «jaman ýi» jengetaylaryna: «Býgin eshkimge júmys jasamaysyndar, sandeni, otboy, proverka, reyd, situasiya» degeni siyaqty habarlar jetkizip qoyghan.

Men qasyma bir namazhan bauyrymdy alyp keshki altylar shamasynda móltekaudangha keldim. Kez-kelgen taksy jýrgizushilerine jolyqsang boldy, sotkalary tolghan jezókshelerding nómirleri. Sebebi, týn bolsa boldy, erkekterding súraytyny, talaby, baratyn jerleri, osy jezóksheler! Yaghni, «tәn sauda» kýni-týni damyl qaqpay qyzmet etedi. Ekonomikalaryn shyr ainaldyryp alghan. Eng jenili búlardy qúryqtaydy degen zang oryndarynyng ózi osy tәnnen tiyn jasap otyrghan joq pa?

Basynan baghy tayghan sorymyz bes eli el boldyq qoy! Qara uyldyryq, bekiremiz Resey asty, qara altyn múnayymyz Qytay, AQSh, Resey asty, qúsymyz arabqa, qyzymyz shetelge baygha ketti, qyzdarymyz kim kóringenning qoynynda qaldy. Ayta berse, jyrlay berse Asan-Qayghynyng zary kóp. Al bizding beti qalyn, boyynda últtyq immuniyteti joq, keneui ketken arsyz, namyssyz qogham qyzmetkerlerining tәnnen basqa aqsha jasaytyn zauyttary qalmady. Qasymdaghy bauyrym ekeumiz bir taksy jýrgizushisine kelip: «Qyzdar bar ma?» - dep, súraqty tótesinen qoydyq. Taksist ne aitaryn bilmey sasyp, melshiyip qatyp qaldy. Sebebi, qasymdaghy bauyrym ekeumizde de saqalymyz bar edi, sipatymyz músylmanshylyq ústanatynymyzdy aishyqtap túr edi. Biz: «Esh әzili joq, bizge qyzdar kerek, paydalanugha emes, sharuanyng reti solay bolyp túr» - dep, shyndyghyn aittyq. Eng birinshi kezdesken taksisting ózi telefonyn shygharyp, bizge 3-4 jezókshening telefon nómirlerin berdi. Ishindegi bireuining nómiri bizder andyghan «Aybek» jezóksheler ýiining naq sutener-jengetayyniki bolyp shyqty. Bylay shyqqasyn qasymdaghy bauyrym diktofonyn qosyp qoyyp Oliga degen «jengetaygha» orys tilinde qonyrau shaldy. Oliga: bir saghatqa alty myng jarym tenge, pәter ózimizden, barlyq jaghdayda qyzmet atqaramyz, neshe erkek bolsa da kele berinder, qyzdar dayyn, jetedi» - dedi. Sóz taspagha jazyldy. Keshke II Bólimi orynbasarymen uәde etilgen reydke shyqtym. Móltekaudangha keldik. Bir mezette II Bólimi orynbasaryna taspagha jazylghan jazbany tyndatyp: «al búghan ne aitasyn?» - dedim. Ne aitsyn, birtýrli bolyp qaldy. Úyaly telefonyn san aqtaryp jezókshelikke qarsy qarastyrylghan qanday da bir zannyng joq ekenin aityp qynjylghanday boldy.

-         Biz ózimiz birnәrse qylarmyz, maghan sen, men jaqynda Atyraugha «Ryboohran» salasyna auysqaly jatyrmyn. Osy jezókshelikpen qús mәselesi mening nazarymda bolady - dep, meni sendirgendey boldy.  Reydting qortyndysy solay ayaqtalghan.

Búl habar Isa Bekqaliyevqa jetken boluy kerek, II Bólimi basshysy Isa óz oryndyghyn oilady ma, sol kýni «jezókshelerdi qúryqtandar!» dep búiryq bergen. Búl әngimeni maghan (esimin jasyrudy qatty ótingen) polisiya qyzmetkeri aitqan bolatyn. Uәde – uәde, ant – ant! Sol kýni eki poliysey qyzmetkerleri qarapayym kiyimmen jezóksheler ýiine kelgen. Jezóksheler «saqtyq habarlamalary» boyynsha poliyseylerge poliysey ekenderin bilmese de esik ashpaghan. Búlardyng syrlaryn jatyq biletin poliyseyler «jengetaygha» etene jaqyn bir adamgha qonyrau shalghan. Ol adam jengetaygha «esikti kýmәnsiz asha ber» degen. Ashyp qalghanda eki poliysey jegetaydy qolynan qayyryp ústap ishten suyryp alyp shyqqan. 5-6 qyz arghy jaq bólmege qashyp ýlgerip esikterin ishterinen qúlyptap alghan. Sauatty jengetay: «Búl jerge basa kóktep kiruge qanday haqylaryng bar, razresheniye, order, sanksiya, maghan dym bitire almaysyndar, ýsh saghattan artyq ústaugha haqylaryng joq, erteng kórersinder, әlide ókinersinder?» - degeni sekildi avtomatikagha salyp qoyghan qorqytpa sózderimen sebe jónelgen. Ertesine «razborkagha» Atyrau qalasynan «Aybek» jezóksheler ýiining iyesi Aybekting Baubek degen prokuror aghasy kelgen. Kele eki operge qoqan-loqy kórsetken. Eki oper bar bolghany basshysy bergen búiryqty oryndaghanyn aitqan. Prokuror Baubek Isa Bekqaliyevke barghan. Sol kezde Isa: «Men onday búiryq bergen joqpyn, mening tipten qatysym da joq, olar ózderi bolar baryp jýrgen» - dep lezde búiryqty tapjylmastan oryndaghan qolastyndaghy óz qyzmetkerlerin satyp jibergen. Búlar óte arsyz eken ghoy. Eki poliysey qaytsyn endi, «birnәrse jasaghyng keledi-au, bizdi jogharghy jaq, shendi bәleler qúrtyp túr ghoy» - dep, oilaryn jasyra almay bar shyndyqty jayyp saldy. Sonda, Qúlsary jezóksheler ýii Atyraudaghy prokurorlardyng qaramaghynda eken, búlar solargha ay sayyn qomaqty qarjy qúiyp otyrady eken. Aybek te, Baubek te jap-jas balalar. Shesheleri namaz oqidy. Al olardyng búl qylyqtaryna jol bolsyn!

Kónil kónshitetin eshnәrse bolmaghandyqtan biz basqa da joldaryn qarastyra bastadyq. Dәlel retinde «jengetaydyn» sózderi men jezókshelerding kishigirim beynerolikteri de bar. Osy mәselede aq ýide ret boyynsha kezdesuler de ótti. Tamyry myqty «jezóksheler ýii» bir jabylyp, bir ashylyp әli de oinaqtap túr. Endi QR Jogharghy soty men QR Bas prokuroryna narazylyq bildirushi 500 dey adamnyng atynan shaghym joldanady. Eger olar tosqauyl qoya almasa arty ýlken dýrbelenge alyp keledi. Men әli Qúlsarydaghy qyztekelerdi qospay otyrmyn, ol ekinshi dýniyejýzilik soghystan da beter!

Túrar Shapqara

Abai.kz