Osy ocherkti 2014 jyldyng qazan aiynyng sonynda jazyp edim. Jazyp bolyp, akkauntqa salghan kýni general-polkovnik Núrlan Jolamanov ústalyp ketti de, men búl ocherkti sol zamatta alyp tastaghan edim. Mýmkin qorqaqtyq bolar... Kim bolyp baramyz ózi... Aqyry oilap-oylap óz kózimmen kórip, óz qúlaghymmen estigen nәrselerdi qaytadan oqyrman nazaryna úsynghandy jón kórdim. Onda túrghan ne bar. Tergeu isinde sharuam joq. Biraq, men saparlas bolghan general mynaday kisi edi...

General-polkovnik Jolamanovtyng bir kýni
(ocherk)

Jaksylardyng qasynda jýrgen de bir ghaniybet. General-leytenant Núrlan Jolamanovpen saparlas boldym. 
Generaldyng ózi turaly
Jolamanov esimi qazaq halqyna jaqsy tanys. Ol Qazaqstan tarihynda túnghysh ret әskery paradty memlekettik tilde ótkizgen adam. Osynysymen de qazaq halqynyng jadynda mәngilikke qalyp otyr. 
Orystarda «V Rossiy generalov mnogo, a tolku ot niyh» deytin sóz bar. Osy sózdi qazir bizding eldegi generaldargha da baylanysty aitugha bolady. Áriyne, búl sóz generaldardyng sapasyna baylanysty aitylyp otyr. Preziydent senim artyp, joghary әskery shen beredi. Ony aqtay almaytyndary da bar. Temir tordyng arghy jaghynda otyrghandary qanshama. Ashy da bolsa shyndyq. Sol sebepti halyq әlgindey sóz shygharghan. Halyq degenimiz qashanda dana ghoy. 
General Jolamanovty múnday generaldardyng sapyna qosugha bolmaydy. Ózindik joly bar. Ózi Orynbordyng qazaghy. Orynbor degen sózdi estigende qany qyzbaytyn qazaq joq. Orynbor degenimiz Qazaq Respublikasynyng túnghysh astanasy. Ony qaytalap aita beruden jalyqpau kerek. Patriotizm taqyryby da osy jerden bastaluy kerek. Osynday qasiyetti jerde ósip-óngen Jolamanovtyng tәrbiyesi, tanym-týsinigi de bólek. Bir qauym qazaq mekendegenimen, bir qazaq mektebi joq ónirde tuyp ósse de qazaq tilin, halyqtyng salt-dәstýrin jaqsy biledi. Bilip ghana qoymaydy, ony qyzmette, túrmysta qoldanady. 
Bir jinalys kezinde dekretke әieldermen qatar er azamattardyng da shyghyp jatqandyghy sóz boldy. Olardyng ishinde ofiyserler de bar eken. Onyng ishinde qazaq ofiyserleri. Múny estigen general: «Búl degen masqara ghoy. Qazaq jigitterining dekrette otyrghany qalay. Namys qayda? Múny halqymyz estise ne bolady? Otanymyzdy kim qorghaydy?» dep qazaqsha aitqanda talay adamnyng namysy oinady. 
Múny jәy ghana aityp qoya salmady. Sol ofiyserlerding namysyn oyatu ýshin vedomstvolyq «Otan saqshysy – Chasovoy Rodiny» gazetining jurnalisterine tapsyrma berip, arnayy maqala jazdyrdy. Sonday maqalanyng birin «Áldiy-әldy bópeshim» degen taqyryppen jurnalist, jazushy, polkovnik Kenjebek Seyitmúhamedov jazyp, jariyalady. Búl jerde generaldyng jan-dýniyesin týsinuge bolady. Býgingi zamannyng er-azamattary úsaqtalyp ketti. Ot basy, oshaq qasyna týsip qaldy. Osyndayda deputat Darigha Nazarbaevanyng «qazirgi kezde әielderdi emes erkekterding ózderin qorghau kerek» dep aitqan sózi oigha oralady. Shyndyq sol. Áyelderin júmysqa jegip, ózderi ýide otyryp bala baghatyn erkekterding sany artyp keledi. Qoghamdyq problema... ol endi ofiyserlerding arasynda da payda boluda...
Shekara qyzmetine kelisimen qazaq tiline keninen kónil bóldi. Ózining kabiynetining qasynan qazaq tili klasyn ashty. Ózi ary ótkende, beri ótkende ol klasqa bas súghyp, sabaqty qadaghalap ketedi. Osyndayda onyng kózinen Abay atamyzdyng «Jasymda ghylym bar dep eskermedim, Paydasyn kóre túra teksermedim. Er jetken song týspedi uysyma, Qolymdy mezgilinen kesh sermedim» degen oiyn oqugha bolatynday. Resey jerinde tuyp óskendikten ózi qazaq tilinde oqyp, bilim ala almady. Osy ókinish generaldyng ón boyynan bayqalady. Áytpese, jinalys kezinde qazaq tili klasynyng mengerushisi mayor Raushan Uatbaevagha qarap «Mening de qazaq tilinde erkin sóilegim keledi» dep aitpas edi ghoy. Qazaq tili klasy songhy ýlgidegi tehnikamen jabdyqtalghan. Áriyne, qazaq tiline arnalyp keremet klass ashyldy eken dep, әskeriylerding barlyghy qazaq tilinde sóilep ketti eken dep oilap qalmanyzdar. Niyet ghoy. Kollektivte qazaq tiline degen niyet týzeldi. Qúrmet kóterildi. Áriyne, múnday keremet kabiynetter basqa da vedomstvolarda jeterlik. Biraq, barlyghy jappay qazaq tilinde sóilep jatqan joq. Nege? Ol endi joghary dengeyde sheshiletin mәsele. Al tómengi jaqta alghysharttar jasaldy. 
Men óz basym qazaq tiline kóshu qazirgi uaqytta tehnikalyq mәsele dep sanaymyn. Ol sayasy túrghyda әldeqashan sheshilip, sheshimin tauyp qoyghan. Respublikalyq «Qazaqstan» telekanaly qazaq-orys tilderinde júmys isteytin edi. Sol kanaldyng u-shusyz taza qazaq tiline auysqanyn eshkim de bayqamay qaldy. Sebebi, barlyghy oilastyrylyp isteldi. Oghan eshkim qarsy da bolghan joq. Mine, osynday tәsilmen barlyq memlekettik organdardy memlekettik tilge kóshirip jiberuge bolady dep sanaymyn. Búghan general Jolamanov basqaryp otyrghan Shekara qyzmeti әldeqashan dayyndalyp qoyghan.
Ilim-bilim jaghynan orystardy, Mәskeudi moyyndatu onay sharua emes. Ásirese qazaq balasy ýshin onyng әskery oqu oryndaryn altyn medalimen bitiru ekining birining mandayyna jazyla bermeydi. Sonau bir 1996 jyly general-mayor Mәlik Saparov Resey Qaruly kýshteri Bas shtaby akademiyasyn altyn medalimen bitirip kelgende býkil qazaq bir quanyp edi. I Petrding jarlyghymen qúrylghan sol akademiyany altyn medalimen bitirgen sanauly qazaqtyng biri osy general-leytenant Núrlan Aytmanúly Jolamanov. 
Jalpy, sol kezde N.Jolamanov turaly jurnalist Serik Júmabekúly «Orys әskeriylerin tanqaldyrghan qazaq ofiyseri» dep keng kólemdi maqala jazghandyghy esimizde (Egemen Qazaqstan, 26.09.2001j.).

«Darhan» zastavasy nemese generaldyng bir kýni
16-qazan, 2014 jyl. Shekara qyzmetining shaghyn úshaghy Astanadan Shymkentke bet týzedi. Úshaqqa minisimen general jinalys ashty. Inspeksiya bastyghy polkovnik Oleg Kolesnikov, diyrektor kenesshisi Aydar Qiqymov, tәrbie basqarmasy bastyghynyng orynbasary polkovnik Darhan Dilmanov aldaghy is-sharanyng dayyndyghy turaly bayandady. Saryaghash shekara otryadynyng qúramynda janadan zastava ashylghaly otyr. Oghan mәrtebeli qonaqtar shaqyrylghan. Onyng ishinde senatorlar Ikram Adyrbekov, halyq qaharmany Múhtar Altynbaevtar keledi dep kýtilude. 
Shymkentke kelisimen vertoletke auysyp mindik. Tikúshaqqa alghash minuim. Qyzyq bolady eken. Samoletter әueli gýrildep, sodan keyin zymyrap baryp úshatyn bosa, múnda bәri kerisinshe. Áueli dynyldap motory otalady. Ol birshama uaqyt qyzyp bolghan song qayyqtyng eskegindey ebelekteri ainala bastaydy. Olardyng birte-birte qyzatyndyghy sonsha, tipti kózge kórinbey qalady eken. Tikúshaq ta tauyqtyng júmyrtqasy qúsap bir ornynda shayqala bastaydy eken. Birese ongha, birese solgha, birese algha, birese artqa shayqaydy. Sodan bir uaqytta kranmen kótergendey tik kóterile bastaydy. Búghan tanghalyp otyrghan general joq. Eki kózi illuminatorda. Ontýstikte әli kýn jyly. Qonyr kýz. Eginning tolyq jinalyp bitkendigi bayqalady. 
Shymkent pen «Darhan» zastavasynyng araqashyqtyghy 140 shaqyrymday bolady eken. Tikúshaq jiyrma minuttay úshty. 
General zastava keshenderin kókten tamashalaghysy kelgen boluy kerek, vertolet onyng tóbesin ýsh ret ainalyp úshty. Atshaptyrym alqapty alyp jatqan zastava ghimarattary kókten ghajap kórinedi eken. Qorap tәrizdi aqshanqan jaylar kóz tartady. 
Vertolet qalbalaqtap kelip jerge qondy. Alangha su seuip qoyghan eken, sonda da shang kóterildi. Shannyng arasynan otryad, zastava basshylary kórinedi. Bas kiyimderin qoldarymen ústap alghan.
Vertoletting esigi ashylghany sol edi, diyrektor orynbasarlary polkovnik Múhtar Sәbidoldanov, Serikhan Qayyrhanovtar kelip bayandau jasady. Olardyng arghy jaghynda ónirlik basqarma bastyghy polkovnik Arman Qaliyev, Saryaghash otryadynyng bastyghy Ardaq Júmashevtar sap týzep túr. 
General birden iske kiristi. Áueli ertengi bolatyn saltanatty sharanyng josparymen tanysty. Zastavada dayyndyq júmystary oidaghyday atqarylypty. Qazaqylyqtyng lebi esedi. Abylayhannan beri qarayghy barlyq handar men batyrlardyng portretteri plastyng jiyegine ilinipti. Olardyng ómirbayandary men nasihat sózderi jazylghan. Óz basym osy jerde birinshi ret Abylayhan babamyzdyng taqiya kiyip túrghan beynesin kórip tanqaldym. Búl júmystardy «Ontýstik» ónirlik basqarmasynyng «zampoliyti» polkovnik Ábdisaghit Tólegenov pen qyzmetshi Qoshan Júmabaev degen azamattardyng atqarghandyghy aityldy. 
«Saryaghash» otryadynyng bastyghy podpolkovnik Ardaq Júmashevting «týzel, tik túr» degen komandasynan keyin saltanatty sheruding dayyndyghy bastalyp ketti. Shekarashylar baraban dýrsilimen jarysa jýrip ótti. Syrt qaraghan adamgha bәri de tamasha sekildi. Biraq, general kemshilikter tapty. Onyng talaby basqa. Shynynda gimn oinaghanda keybir әskery qyzmetshiler auyzdaryn ashpay túrypty. Ras eken. Sapta jýrgende keybir shekarashylar ayaqtaryn dúrys kótere almapty. Ras eken. Bir sarbazdyng furajkasy ózining basynan ýlken bolyp shyqty. Osynyng barlyghyn general qay uaqytta bayqap ýlgerdi dep tanqaldym. Diktordyng sózderine baylanysty da eskertpesin maghan aitty:
- Sózinde dinamika joq. Slabyy tekst, óziniz dayyndanyz.
Dayyndadym. «Atyraudan Altaygha deyingi, Alataudan Arqagha deyingi, shapqan túlpardyng túyaghy talatyn, úshqan qústyng qanaty kýietin qazaq dalasyn ata-babalarymyz aq bilekting kýshimen, aq nayzanyng úshymen qorghap, bizge amanat etip qaldyrdy. Keng baytaq jerimizding shetki shebin qorghau mindeti býgingi tanda qazaqstandyq shekarashylargha jýktelip otyr» dep bastalatyn sózge general ózining rizalyghyn bildirdi. Qanat esimdi diktor búl sózdi naqyshyna keltirip, mәnerlep oqyghanda tipti qanat bitkendey boldy. 
Kezek ghimarattargha keldi. Áueli kazarmany araladyq. General stendterding mәn-maghynasyna qarap, birqatarynyng ornyn auystyrdy. «Qazaqstan - 2050» strategiyasyna arnalghan stendti kózge týsetin jerge ilgizdi. Shekara qyzmeti diyrektorynyng orynbasary polkovnik Serkihan Qayyrhanov kórneki qúraldardy ret-retimen tanystyryp shyqty. Kazarmadaghy dayyndyq jaman emes sekildi. 
Odan keyingi kezek qaru-jaraq, әskery tehnika kórmesine keldi. Bәri de tap-taza, múntazday. Qaru-jaraqtar jyltyrap túr. Biraq, general min taba bildi. Árbir tehnikanyng harakteristikasyn aitatyn ofiyserlerding dayyndyghyna kónil tolmady. Jattandy sózder. Tanystyryp túrghan tehnikasynyng qanshalyqty manyzdy ekendigin týsinbeydi. Onysy ras. Generaldyng ózi «Búl tehnika ne ýshin alyndy, qyzmeti qanday? Jyljymaly medisinalyq kómek kóligi. Alys zastavalardaghy, auyldyq mekenderden jyraqta ornalasqan, tauly, shóldi aimaqta ornalasqan bólimshelerdegi jeke qúramnyng densaulyghyn tekseru ýshin qolayly tehnika» dep, әngimeni osydan bastau kerek» degende generalmen bәri keliskendey boldy. Polkovnik Múhtar Sәbidoldanovqa birqatar eskertpe-syn aityldy. 
Búdan keyingi kezek qyzmettik januarlardyng meken-jayyna keldi. Atqora ózining tazalyghymen kózge týsti. Múnda túrghan «Eles», «Groza» sekildi attardyng dene túrqyna qaraghanda, jaghdaylary jaman emes sekildi. General búl jerden eshqanday kemshilik bayqamady. Kinologtardyng qyzmeti, qyzmettik itterding jay-kýii de oidaghyday bolyp shyqty. 
Ofiyserler ýiine keldik. Kishkentay balalar mәz-meyram. Jýgirip jýr. General pәterlerdi aralady. Qyzmettik pәterlerding ishinde bәri bar. Gazplita, tonazytqysh sekildi túrmystyq tehnikalargha deyin qoyylghan. Jihazdar da jap-jana, dush, tualet bәri pәterding ishinde. Auylda emes, qalada, tipti Astanada túryp jatqandaysyn. Ystyq su, salqyn su aghyp túr. Kezinde Sovet ókimeti qala men dalanyng aiyrmashylyghyn joyamyn dep, auyldyq jerlerge etaj ýiler soghyp biraz әure-sarsangha týsip edi. Onyng dәrethanasy kóshede bolatyn. Kóshedegi tualet bolghan song onyng jaghdayynyng qanday bolghandyghy este. Al myna shekara boyyndaghy «blagoustroykalardyn» jaghdayy tipti bólek. Zampolitterge tapsyrma berildi. Ýy iyeleri erteng delegasiya kelgende dúrystap sóiley bilui kerek. 
Osynday júmystarmen-aq kesh batty. Týngi saghat on ekining shamasynda general bólmesining jaryghy janyp túrdy. Polkovnik Qayyrhanov, kenesshi Qiqymovtyng sózine qaraghanda general ertengi sóileytin sózin pysyqtap jatyr eken. 
Búl kezde biz kýni boyghy jýristen bolar Kenjebek ekeumiz tityqtap shapshaghan edik. Generaldyng sózine kómektesken boldyq. Biraq, mәtinning basym bóligin ol ózi dayyndady.
Osylaysha generaldyng bir kýni óte shyqty...

Sóz sony

Ertenine «Darhan» zastavasynyng ashylu saltanaty boldy. Senatorlar Ikram Adyrbekov, Múhtar Altynbaev, Ontýstik Qazaqstan oblysynyng әkimi Asqar Myrzahmetovtar qútty bolsyn aityp, zastavanyng lentasyn qiyp, simvolikalyq kiltin tapsyrdy. Senat apparatynyng jauapty qyzmetkeri Ónerbaev shekarashylardyng qyzmetine sәttilik tiledi. General-leytenant Jolamanov shekarany nyghaytu turaly Preziydent bergen tapsyrmanyng oryndalyp jatqandyghyn, songhy bir jyldyng ishinde shekara boyynda 20-gha juyq shekara nysandarynyng salynyp, paydalanugha berilgendigin tilge tiyek etti. 
Otyzgha juyq jurnalister de búl merekening kugerleri boldy. Jolamanovtyng bir qasiyeti – jurnalister qauymyn osynday sharalardan tys qaldyrmaydy. «Ayqyn» gazetining bólim mengerushisi Qayyrjan Tórejanmen, «Habar» agenttigining tilshisi Grigoriy Bedenkomen, STV telearnasynyng tilshisi Ludmila Skorohodovamen general-polkovnik eski tanystar sekildi amandasty. Ángimesin aitty. 
Saltanatty sharagha qarap túryp «Toydyng bolghanynan boladysy qyzyq» degen mәtel oiyma týsti. Ras. Qay nәrsening de boladysy qyzyq. Saltanatty shara týk bolmaghanday bir jarym saghattyng ishinde ótti de ketti. Keshegi qarbalas tirlikting barlyghy úmytyldy. 
Generalgha degen keshegi renishimiz tez úmytyldy. Oghan ishtey myqty densaulyq tiledim... Osynday generaldar túrghanda elimizding qauipsizdigine alandaugha eshqanday negiz joq. 
Shekara qyzmeti talay qiyn sәtterdi bastan ótkerdi. «Arqankergen» oqighasy, Shymkent týbindegi shekara úshaghynyng apatqa úshyrauy elding esinde. Osynday sәtte Elbasynyng general-polkovnik Jolamanovqa tandau jasauy kezdeysoqtyq emes, kerisinshe zandylyq. 
Tәuelsiz elding shekarasyn nyghaytu, shekara qyzmetin damytu jәne shekarashynyng bedelin kóteru basty mindetterding qatarynda túrghandyghy anyq.

Múhtar Anarbekúly 
polkovniyk, Qazaqstan Jurnalister odaghynyng mýshesi
Astana-Shymkent-Darhan-Astana