Elimizdegi sayasy ýderisterden sayasy kýshterding memleketshildik, últshyldyq jәne rejimshildik úghymdaryn shatastyryp alghanday oy qaldyrady. Songhy uaqytta jii aitylyp jýrgen qazaqstandyq últ tújyrymdamasy sonyng aighaghy bolsa kerek.

Memleketshildik iydeyasynyng negizinde – elding tәuelsiz memleket retinde, últ retinde damuyn qarastyru iydeyasyn jatqyzugha bolady. Memleketshildik resmy biylikti qoldaumen ghana emes, oghan konstruktivti syn aitumen de, halyqty, memleketti kemeldendiruge shaqyrumen de kórinis tabady. Últshyldyq últtyq qúndylyqtardy memlekettik mýddening ortalyq, negizgi mәselesine ainaldyru, últ mýddesin qorghau, últty últ retinde saqtap qalu, onyng damuyna jaghday jasau iydeyasynan tuyndaytyndyghyn týsindirmese de belgili. Al rejimshildik degen belgili bir memlekette biylikke jetken sayasy partiyanyng nemese sayasy liyderding baghytyn qoldau bolyp tabylady.

Ókinishke qaray, býgingi Qazaqstanda osy ýsh úghym tek shatasyp qana ketpegen, sayasy iydeologiya men prosesting damuyn tejeushi negizgi faktorgha ainalyp otyr. Últshyldyq, ókinishke qaray, fashizm iydeyasynyng jalghasy, memleketshildik internasionalizm iydeyasynyng aiqyn aighaghy birlikke shaqyrushylyq, al rejimshildik birinshi kezekte memleketshildik dep qarastyrylady. Búl týbirinde dúrys emes úghymdar. Últtyq mýdde әrqashanda memleketting negizgi maqsaty, tiregi boluy kerek. Sonda ghana biz shynayy memleketshildikke jeteleytin iydeologiyagha bet búramyz. Sondyqtan bolar, qazaqstandyq últ iydeyasy biriktirushi faktordan ajyratushy faktorgha ainaluy mýmkin. Sebebi, ózge últ ókilderi qazaqstandyq bolghannan ózge últtyng ókildiginen bas tartpaydy. Al qazaq qazaqstandyqqa ainala almaydy. Sebebi, qazaq - qazaq. Yaghni, memleketshil bolu ýshin birinshi kezekte últshyl boluy kerek. Al memleketshildik pen rejimshildikting arasyndaghy araqatynas odan da aiqyn týsinikti. Qazaqstanda Elbasymyzdyng sayasy baghyty men baghdaryn qoldau naghyz memleketshildik sekildi kórinedi. Biraq kez kelgen sayasy jýiedegidey iydeyalar pluralizmi zamanynda ómir sýrip jatqan qoghamda bir iydeya absolutti basymdyqqa nemese sayasy monopoliyagha ie bolmauy kerek. Yaghni, sayasy sezimi oppozisiyagha iytermelegen túlghalardy da memleketshil mәrtebesinen aiyrugha bolmaydy. Mysal keltiru ýshin alysqa barudyng keregi joq. Qazaqtyng úly danasy Abaydyng ózi - memleketshil, últshyl túlgha. Nelikten? Óitkeni, qazaqtyng qamyn oilap, últty modernizasiyalau kerektigin uaqytynda týsingen adam. Biraq Abaydyng pikirlerining kóbi óz kezindegi sayasy biylikting jýzege asyryp otyrghan sayasatyna qarsy boldy emes pe? Yaghni, sayasy syn memleketshil adamdardyng boyynan shyghady. Sebebi, memleketshil adam óz elining bolashaghyna nemqúrayly qaray almaydy.

Rejimshildikting de birneshe kórinisi bar. Bir adamdar rejimning iydeyasyn shyn jan tәnimen qoldap, onyng mýltiksizdigine senedi. Endi biri osy iydeyalardy jýzege asyruda óz kózqarasyn bildirip, jana baghdar oy qorytugha tyrysady. Endi bir jaghdaylardy rejimshildik jaghympazdyqqa, egoisttike, sayasy bolashaqty boljay almaushylyq yaky sayasy basyrlyqqa aparyp soghady. Olar әdette jeke mýdde basymdyghyna arqa sýieydi. Yaghni, múnday tiptegi rejimshil adam ózining boyynan últ bolashaghy jayly oidy alystau ústaydy. Sebebi, ol adam ýshin basqa adam oilap tújyrymdamalardy jasap qoyady. Ol - ózining sayasy erkinen bas tartqan adam. Ol sol rejimshildikten sayasy nemese ekonomikalyq tabys tabudy kózdeydi. Shyndyqqa mәn bermeydi. Sebebi, shyndyq ashy boluy mýmkin. Qojayyngha qyzmet etip sodan payda tabudy kózdeytin keybir qayratkerlerge shyndyq kerek emes. Sebebi, olar óz mýddesinen basqa mýddeni qabylday almaydy. Bizding qoghamymyzda qalyptasqan pikirge say kez kelgen biyik qyzmetke ornalasqan adam, memleket jәne qogham qayratkeri. Biraq bizde qayratkerlikting ong týsinigi bar ma? Sonda qayratkerlik tek qana memlekettik qyzmette biyik shen alumen ghana shektele me? Áriyne, joq. Qayratkerlikting kriyterii osy memleketshildik pen últshyldyq boluy kerek. Óz biyliginen airylghysy kelmegendikten ótirik mәlimet berip halqyn aldaghan sheneunikten qanday qayratkerlik kýtuge bolady? Odan da synyn ashyq aityp, elding qamyn oilap jýrgen azamattar qayratkerlik qasiyetke kóbirek iye.

Qazaqstan - últtyq memleket qúru jolyndaghy el. Búl, әriyne, ózge últtardy basyp-janshu maghynasyn bildirmeydi. Búl birinshi kezekte qazaq últynyng qúndylyqtary men qazaq elining bolashaghynyng berik negizin qalau iydeologiyasyna arqa sýieytin memleket. Biz barlyq últ ókilderine eshqanday qysym kórsetpey, óz últtyq qúndylyqtarymyzdy sindire aluymyz kerek. Elbasymyzdyng «Qazaqstannyng bolashaghy qazaq tilinde» nemese «Qazaqstandy biriktiretin negizgi faktor qazaq tili» sózderining astarynda da osy tújyrymdama jatqan boluy kerek.

Biraq búl baghytta ne istelip jatyr? Osyghan nazar audaryp kórelik. Kóp jaghdayda qazaq tili memlekettik til retinde ornyqpaghandyghyn angharu qiyn emes. Birinshiden, Qazaqstanda memlekettik til audarma til kýiinde ómir keship jatyr. Yaghni, resmy mәlimetterding kóbi aldymen orys tilinde jasalyp, sosyn qazaq tiline audarylady. Búl qújattyng sólin joghaltady. Ekinshiden, memlekettik til sayasy mәlimdemeler tili bolmay túr. Elimizdegi joghary lauazym iyeleri óz sózderin oryssha dayyndap sosyn ony kýrmelgen tilderimen qazaqshagha audaruy tiyis. Áriyne, búl tildi biluge degen yntanyng bir kórinisi shyghar. Biraq Qazaqstan Respublikasynyng atynan ózge elderde, tipti búqaralyq aqparat qúraldarynda óz oilaryn memlekettik tilde jetkize almaytyn túlghalar qalay elding aldynda esep bere alady? Olar qalay memleketshil, últshyl bola alady? Ýshinshiden, memlekettik til kommersiyalyq jәne ózge de operasiyalar kezinde qoldanylmaydy derlik. Nelikten? Biznesting tili ne oryssha, ne aghylshynsha. Qazaqtyng tili biznes qauymdastyqtyng kelissózderinde kerek emes tilge ainalyp barady.  Búl – qauipti. Tórtinshiden, әsirese qalalyq jerde orys tilin nemese aghylshyn tilin bilu damu, órkendeu kórinisi degen qoghamda pikir qalyptasqan. Tipti júmysqa túrugha arnalghan habarlandyrulardy oqysanyz, onda orys nemese aghylshyn tilin bilu talap etiledi delinedi. Qazaq tili jayynda tipti eshtene kórsetilmeydi. Yaghni, qazaq tilining qoldanylu ayasy tar. Al ony keneytu ýshin mardymdy sharalar jýzege asyrylyp otyr dep aita almaymyz. Al biz osynday jýieni últtyq memleket, al ony qúrushylardy memleketshil adamdar dep aita alamyz ba? Áy, qaydam. Biz býgingi sheneunikterdi últshyl dep te memleketshil dep te aita almaspyz.

Shynghys ERGÓBEK

Abai.kz