Qazaqstan músylmandary diny basqarmasynyng janyndaghy «Ghúlamalar kenesinin» úsynysymen Núr-Mýbarak uniyversiytetinde Alash partiyasynyng jәne Alash Orda ýkimetining qúrylghanyna 100 jyl toluyna oray «Alash jәne din» atty respublikalyq ghylymiy-tәjiriybelik konferensiya ótti, - dep habarlaydy QMDB-nyng baspasóz qyzmeti.

.Eldik sanany tu etken, últtyng ruhany damuyn basshylyqqa alghan Alash qozghalysynyng tarihynda Islam dinining alar orny, qyzmeti t.b. taqyryptarda tyng iydeyalar aityldy. Konferensiya  Alash arystarynyng әrughyna Qúran oquymen bastaldy. Artynsha minberden sóz alghan ziyalylar tәuelsiz memleketimizge, asyl dinimizge enbek sinirgen Alash kósemderining úly isterin tizbektep, býgingi egemen elimiz keshegi Alash iydeyasynyng jalghasy ekendigin basa aitty.

ALASh IYDEYaSY MÁNGI JALGhASYN TABA BEREDI

Erjan qajy MALGhAJYÚLY, Qazaqstan músylmandary diny basqarmasynyng tóraghasy, Bas mýftiy:

«Alash múraty – býginde Elbasymyz N.Nazarbaevtyng «Mәngilik el» iydeyasy retinde jalghasyn tauyp, óz ómirshendigin kórsetip otyr. Biz tәuelsiz Qazaqstannyng býgingi tanda memlekettilikti nyghaytu túrghysyndaghy qolgha alghan әrbir isterin keshegi Alash ziyalylarynyng amanaty dep bilemiz. Yaghni, Alash iydeyasy mәngi jalghasyn taba beredi. Oghan qal-qaderimizshe ýles qosu әrbir músylman qazaqtyng qasiyetti boryshy dep bilemin.

Alash qayratkerleri sayasy tәuelsizdikpen qatar din mәselesinde de tәuelsiz boludy kýn tәrtibine qoydy. «Alash orda» ókimeti qúrylyp, onyng baghdarlamasynda din mәselesi qarastyryldy. «Alash orda» ýkimetining II sezinde Ghúmar Qarash bas qazy bolyp saylandy. Ókimetting Bas uәkildigi janynan diny istermen ainalysatyn joghary instansiya qúru mәselesi de kóterildi. Búl, sóz joq, Alash ziyalylarynyng asqan kóregen bolghanyn әigileydi».

ALASh ORDA QAYRATKERLERINING RUHTARYNA TAGhZYM ETU TÁUELSIZDIK AZAMATTARYNYNG PARYZY

Beybit QOYShYBAEV, «Ádilet» tarihi-aghartu qoghamy tóraghasynyng orynbasary, jazushy, tarih ghylymdarynyng kandidaty:

«Alash qayratkerlerining dinge qyzmeti úshan teniz. Din ókilderininde elding bolashaghyna sinirgen enbegi ólsheusiz edi. Sonyng biri Nauryzbay Talasov. Kókshetaudaghy el-júrtqa asa qadirdi dinbasy Nauryzbay Talasovty halyq airyqsha qúrmettep, Nauan haziret dep atap ketken-di. Ol HIH ghasyrdyng 60–70-jyldary shamasynda, jas kezinde, basyna týsken ýlken qiynshylyqtargha moyymay,  Búqaragha oqugha barghan. Ózining qabilettiligi men darynynyng arqasynda sol jaqta mektep, medrese tauysqan. On bes jyl oqyghan. Diny ilimdi tereng iygerip, joghary mektepte dәris berip jýrgen. Sol shaqta, Týrkistan ólkesinde ghúlama ghalym retinde shyqqan ataq-danqynan habardar kókshetaulyq jerlesteri oghan qayta-qayta arnayy elshi attandyryp, elge shaqyrtady. Ol shaqyrudy qabyl alady da, Kókshe ónirine oralghan bette halyqty músylmansha sauattandyru isine kirisedi. Meshit ústaydy, medrese ashyp, bala oqytady. Nauan haziretten dәris alyp, onyng layyqty izbasary bola bilgen, bilimin Búqarada jetildirip kelgen diny qyzmetshi jәne medrese múghalimderding biri – Shәimerden Qosshyghúlov edi. Mine osy eki ziyalynyng – Kókshetau meshitinde qyzmet etetin asqan bilimdi, ómir tәjiriybesi mol dinbasy men onyng otyzdardaghy jigerli shәkirtining atalghan ýndeudi jazushy, negizgi sayasy oidy tújyrymdaushy túlghalar boluy mýldem tabighy jәit edi. Alash qozghalysyna ózindik ýles qosqan, stalinizm jyldary qughyn-sýrginge úshyraghan qazaqtyng din-islam qyzmetshilerin eske alyp, Alashordanyng biylghy ghasyrlyq mereyjyly orayynda ruhtaryna taghzym etudi tәuelsizdik azamattarynyng paryzy dep bileyik».

QARQARALY PETISIYaSYNYNG 47 BABYNDA DINY AHUALDY, ISLAMNYNG JAY-KÝIIN KÝITTEGEN BOLATYN

Gharifolla ÁNES,  filologiya ghylymdarynyng doktory, «Arys» qorynyng preziydenti:

«Alash qozghalysy turaly sóz bolghanda biz әdette tasqa basylghan qos qújatqa taban tireymiz. Onyng birinshisi – Alash qozghalysynyng bastau-kózinde túrghan Qarqaraly petisiyasy. 1905 jyly 22 mausymda Qarqaraly jәrmenkesine jinalghan 16 myng qazaq qol qoyyp Peterburghqa patsha aghzamgha joldanghan aryz-tilekting 47 babynyng kópshiligi sol kezdegi el arasyndaghy diny ahualdy, islamnyng jay-kýiin kýittegen bolatyn. Atap aitqanda: újdan bostandyghy, din tútu erkindigi, Dala ólkesining qazaqtary ýshin jogharghy tәuelsiz derbes saylanbaly diny basqarma úiymdastyru, mektepter men meshitterdi saludy óz betinshe sheshetin tәrtip ornatu, qazaq, tatar jәne arab tilderinde shyghatyn ruhany kitaptargha senzurany joy, tuu turaly jazbalardy (kuәlikterdi) diny basqarma oryndaryna beru, auyl mektepterinde qazaqsha (músylmansha) sauat ashugha rúqsat beru, qazaq tilin qazaqtar arasynda memlekettik til jasau... taghysyn, taghylar.

Al ekinshi qújat – Orynbor qalasynda 1917 jyldyng 5 – 13 jeltoqsan aralyghynda ótken Jalpyqazaqtyq II siyezining Qaulysyna kóz jýgirtsek el ishinde din ókilderi – molda, ishan, qariylerding óte bedeldi bolghany, Alash qayratkerleri olardy ýnemi tórge ozdyryp, el aldyndaghy olardyng bedelderine sýiengendigin kóremiz. Osy orayda, qosymsha aita ketsek, tek qos Jalpyqazaq siyezinde ghana emes, 1917-18 jyly barlyq qazaq oblystarynda ótken, әrqaysysy 10 kýn mәjilis qúrghan siyez-jiylystarda din ókilderi ýnemi aldynghy qatardan kórinedi: jiylysty Qúran dúghasymen bastaydy jәne ayaqtaydy, ózderining pәtualy sózderin aitady».

Abai.kz