Aydos Sarym. Marseli Prusttyng saualnamasy
Esternizde me, mektepte oqyp jýrgen kezimizde barlyghymyz (bәlkim, barlyghymyz bolmaspyz) synyptaghy qyzdardyng qalyng dәpterlerindegi saualnamalargha jauap beretin edik. Ondaghysy «Siz qay týsti únatasyz?», «Sýiikti kitabynyz qanday?», «Qay tarihy keyipkerge úqsaghynyz keledi?» degen syndy qarapayym ghana súraqtar.
Jaqynda, aragha 23 jyl salyp synyptas joldasymyzdyng tughan kýninde sonday bir «qalyng dәpterdi» qayta oqudyng reti keldi. Jinalghandar dostarymyzdyng bala kezdegi jauaptaryn dauystap oqyp, jauaptarymyzgha qarqyldap kýlip, kәdimgidey qaryq bolyp qaldyq. Kelesi kezdeskende osynday qalyng dәpterdi jasap, taghy da toltyryp, on ne jiyrma jyldan keyin oqyp kórelik dep tarastyq.
Kýni keshe teledidardan Vladimir Poznerdyng baghdarlamasyn kórsetti. Resey jәne amerikan televiziyasynyng maytalmany studiyagha kelgen qonaqtaryna bizdikine úqsas súraqtardy qoyyp, olaryn «Marseli Prusttyng saualnamasy» dep otyrghany biraz oy saldy.
Esternizde me, mektepte oqyp jýrgen kezimizde barlyghymyz (bәlkim, barlyghymyz bolmaspyz) synyptaghy qyzdardyng qalyng dәpterlerindegi saualnamalargha jauap beretin edik. Ondaghysy «Siz qay týsti únatasyz?», «Sýiikti kitabynyz qanday?», «Qay tarihy keyipkerge úqsaghynyz keledi?» degen syndy qarapayym ghana súraqtar.
Jaqynda, aragha 23 jyl salyp synyptas joldasymyzdyng tughan kýninde sonday bir «qalyng dәpterdi» qayta oqudyng reti keldi. Jinalghandar dostarymyzdyng bala kezdegi jauaptaryn dauystap oqyp, jauaptarymyzgha qarqyldap kýlip, kәdimgidey qaryq bolyp qaldyq. Kelesi kezdeskende osynday qalyng dәpterdi jasap, taghy da toltyryp, on ne jiyrma jyldan keyin oqyp kórelik dep tarastyq.
Kýni keshe teledidardan Vladimir Poznerdyng baghdarlamasyn kórsetti. Resey jәne amerikan televiziyasynyng maytalmany studiyagha kelgen qonaqtaryna bizdikine úqsas súraqtardy qoyyp, olaryn «Marseli Prusttyng saualnamasy» dep otyrghany biraz oy saldy.
Internetke kirip biraz gugldaugha tura keldi. Sondaghy tapqanym mynau. Atalmysh saualnamalargha jauap beru 19 ghasyrdaghy Angliya aristokrattarynyng arasyndaghy «moda» bolypty. Viktoriandyq Angliyanyng biykeshteri ýiine kelgen qonaqtardyng barlyghyna óz «qalyng dәpterlerin» úsynyp, bir tipti súraqtargha jauap berudi ótingen kórinedi. Tez arada aghylshyn biykeshterining ermegi býtkil Europany, artynan basqa da elder men qúrlyqtardy sharlap ketedi. Osynday saualnamalargha óz zamanynyng barlyq myqtylary jauap bergenge úqsaydy. Alayda, qyz-kelinshekterding ermegin ýlken óner men mәdeniyet dengeyine deyin fransuz jazushysy Marseli Prust jetkizipti.
Prusttyng shygharmashylyghyn zerttegen ghalymdar onyng «óz saualnamasyna» eki ret jauap bergenin anyqtapty. Birinshi ret 14 jasynda ózining zamandasy, bolashaq Fransiyanyng preziydenti Antuanetta Fordyng «qalyng dәpterinde» (1886 jyly), ekinshi ret - jiyrma jasqa tolghanda dosynyng alibomynda (1892 jyly). 14 jasar Prusttyng jauaptary bar qalyng dәpter 2003 jyly auksionda 120 myng dollargha satylyp, býgingi kýni Gerard Darel sәn ýiining iyeliginde saqtauly túr.
Jiyrmasynshy ghasyrdyng basynda jazushy Andre Morua men synshy Leons Peyar «Prusttyng súraqtaryna» óz zamanynyng eng myqty degen barlyq jazushylaryna jauap berudi úsynady. 1952 jyldan bastap zamandastarynan jauap ala bastaghan Peyar 1969 jyly «Fransiyanyng jýz jazushysy «Prusttyng saualnamasyna» jauap beredi» degen kitap shygharady. Sol kezden beri 37 súraqtan túratyn jyldam súhbattar «Marseli Prusttyng saualnamasy» atanyp, fransuz jәne әlem әdebiyetining fenomenine ainalypty.
Mysaly, atalmysh Peyargha Romen Gary men Ejen Yoneskoler bylay dep jauap beripti:
|
Prusttyng súraqtary |
Romen Gariy
|
Ejen Yonesko
|
|
Sizding oiynyzsha, eng qaterli jaghday degenimiz ne? |
Eger siz kedeyshilikti menzep otyrsanyz, onyng sheti men sony bolmaydy. Eng ýlken kedeyshilik - eshkim qol jetkize almas jetistik |
Adamnyng ólui |
|
Qay jerde ómir sýrginiz keledi? |
Barlyq jerde, bar adamnyng ishinde, myndaghan adamnyng ómirimen ómir keshu |
Bir alys jerde. Joq, qazir ony qalamaymyn. Osynda túra bersem dep oilap otyrmyn. Iya, men Parijde túrghym keledi. Tek Parijdi ontýstikke qaray sәl ghana jyljytsa, shirkin! |
|
Siz ýshin eng ýlken baqyt ne? |
Bilmeymin |
Densaulyq, jastyq, mahabbat, jartylay baylyq ne jartylay keleyshilik |
|
Adamdardyng qay qylyqtaryn eng aldymen keshiru kerek? |
Zardaby ýshin sol adamnyng ózi ghana jauap beretin jәne olar ýshin eshkim qúrban bolmaytyn qylyqtar |
Naghyz qylmys pen sayasy topastyqtan basqasynyng barlyghyn |
|
Sizding sýiikti әdeby keyipkeriniz? |
Fabrisio deli Dongo, Gekliberry Finn |
Olar auysyp otyrady. Ýnemi auysady. Bir kezderi Dostoevskiyding «Esuasy» únaytyn |
|
Sizding sýiikti tarihy keyipkeriniz? |
Men tarihy keyipkerlerge ýlken saqtyqpen qaraymyn, sebebi olardyng barlyghy derlik jarymez jәne jartylay oidan shygharylghan. Bәlkim, Vizantiya óneri suretteytin Isa payghambar shyghar |
Ondayym joq. Dәl býgingi kýni De Gollige shydammen qaraymyn - atqa minip tarih pen metafizikanyn, jer men kókting arasynda túrghan qyzyq túlgha, bir sózben aitsaq, jeniske jetken Don Kihot |
|
Sizding ómirdegi sýiikti әiel keyipkeriniz? |
Dýniyede bar әielderding barlyghy |
Ondaylar joq. Tym iri túlghasy barlardy jek kóremin |
|
Sizding әdebiyettegi sýiikti әiel keyipkerleriniz? |
Sanseverina, Greta Garbogha úqsasa Anna Karenina |
Óle sýigender |
|
Sizding sýiikti suretshiniz? |
Dәl qazir Yan Lebenstayn. Ólgenderden - Bonnar |
Ondaylar kóp, әr kezende bar. Bottichelli, Vatto bar, Kanaletto da, Van der Meer de, Terner |
|
Sizding sýiikti muzykantynyz? |
Bob Dilan |
Kuperen deyin. O, joq, Mosart! |
|
Adamdardyng qay qasiyetin erekshe baghalaysyz? |
Mәngilik... |
Oy erkindigi, dos bola bilu, izgilik |
|
Áyelderding boyyndaghy qay qasiyetti erekshe baghalaysyz? |
Sezimtaldyq |
Oy erkindigi, dos bola bilu, izgilik |
|
Adamdar boyyndaghy qay qasiyetterdi tartymdy dep sanaysyz? |
Shynayy ruhany imandylyq, naghyz biyazylyq, baysaldylyq |
Shygharmashylyq bolar |
|
Sizding eng basty ermeginiz? |
Ayta almaymyn. |
|
|
Belgili adamdardyng qaysysy bolghynyz keledi? |
Qyzteke bolmasa Leonardogha úqsaghym keler edi |
Ózim bolsam |
|
Sizding minezinizding basty ereksheligi? |
Ekstremizm. |
Maqtanympazdyq, yryqsyzdyq. Men yzaqor emespin. Alayda mening abyroyyma kelse yzqor da, kekshil de bola bilemin. |
|
Dostarynyzdy ne ýshin qúrmetteysiz? |
Mening dostarym joq |
Dostyghyn |
|
Sizding basty kemshiliginiz? |
Tózimsizdik |
Shydamdyqtyng jetispeui |
|
Baqyt turaly armanynyz? |
Baqytty bolu |
Júmaq. Mәngilik. |
|
Siz ýshin eng ýlken baqytsyzdyq ne boldy? |
Ayaqtalghan romannyng qoljazbasyn joghaltu |
Ol keledi. Ol - ólim |
|
Ózinizdi kim bolyp sezinginiz keledi? |
Mýmkin bolsa, Romen Gary bolyp qala bersem |
Ózim bolsam, dúrysy sol |
|
Sizding sýiikti týsiniz? |
Qyzyl |
Úsh týs: kógildir, jasyl jәne aq-sary |
|
Sizding sýiikti gýliniz? |
Áyel |
Nauryzgýl, shegirgýl |
|
Sizding sýiikti qúsynyz? |
Áyel |
Men qústardy únata bermeymin. Ermek ýshin totyqús demeseniz |
|
Sizding sýiikti jazushylarynyz? |
Pushkiyn, Stendali, Konrad, Kipling, Prust, Maliro, Tolstoy, Kazanova |
Olar auysyp túrady. Búrynyraqta - Stendali, Dostoevskiy, Kafka. Odan búryn - Nervali, Alen-Furnie, Balizak. Bir kezderi - Mopassan. Qazir jәne mәngi filosof Platon |
|
Sýiikti aqyndarynyz? |
Pushkiyn, Viktor Gugo, Rembo |
Bayaghyda Rembo únaytyn. Taghy da oqyp shyqqym keledi. Árqashan Viyon. O, әriyne, Bodler! |
|
Ómirdegi sýiikti keyipkerleriniz? |
Men balalyq shaqtan shyghyp kettim |
Pasternak. Sokrat. |
|
Tarihtaghy sýiikti әiel keyipkerleriniz? |
Messalina, Vizantiyalyq Feodora |
Men bilmeytinderding esimderi |
|
Sýiikti esimderiniz? |
Sózjúmbaqty sheshkendegiler |
Jan, Janna. "Janna" maghan «Jannan» da beter únaydy |
|
Bәrinen de beter neni jek kóresiz? |
Birden kesip aitu qiyn. Úzaq tanday beruge bolar. Biraq, bәrinen de ozyp shyghatyn qasiyetter - tarlyq pen rasizm |
Kózdi shel basu, aramdyq, qyzghanysh. |
|
Siz jek kóretin tarihy keyipkerler? |
Napoleon, Simon de Monfor, Áulie Ludoviyk |
Tirandar men fanatikter |
|
Siz qayran qalatyn әskery oqigha? |
Qan maydannan qashu |
Barlyq jenister birdey. Men әskery jenisterge quanbaymyn, alayda әrqashan Fransiyanyng jengenin qalaymyn |
|
Siz joghary baghalaytyn reforma? |
Men ony әli de kýtudemin |
Túlghasynyng isine qol súqpaushylyq turaly zan |
|
Qanday qasiyetti boyynyzgha darytqynyz keledi? |
Tynyshtyq |
Jauapsyz |
|
Qalay ólginiz keledi? |
Mazaqtap otyrsyz ba? Eshqalay! |
Tәubege kelip, tynyshtalyp, ýreysiz jәne ýlken ýmitpen |
|
Dәl qazirgi kónil-kýiiniz? |
Men jana ghana kәiip tughyzatyn dәri qabyldadym. Eng bolmasa jiyrma minut shydau kerek |
Senimsizdik. Búl ózime de jaqpay túr. Qyraghy. |
|
Sizding úranynyz? |
"Ne bolsa o bolsyn!" |
Men ony әli de izdep jýrmin. |
Osyghan oray, «Abay portaly» zamandastarymyzdy, jas ghalymdar, jurnalister men qalamgerlerdi Marseli Prusttyng saualnamasyna jauap berip, saytqa jiberuge shaqyrady. Adam men onyng kóqarasy ózgermey túrmaydy. Taghy da jyldar ótkennen keyin óz jauaptarynyzgha óziniz tang qalatyn kez tuuy da yqtimal. Bizder bolsaq, osy jauaptardyng barlyghyn portalda jariyalap, qolymyzdan kelse kitap qylyp basyp shygharugha uәde beremiz. Aman bolsaq, sol saualdardy on, jiyrma jyl ótken song qaytalap qoyatyn bolamyz.
«Abay-aqparat»
