Qary joq qúr qystyng týskenine bir ay bolghan. Anyzaq jel kýni boyy qúlaq etindi jep, uildeuin qoymaydy. «Búl manda búryndary tizeden keletin qar jaughan, tipti, adamdar tanerteng túrghanda ýilerinen syrtqa shygha almay qalyng qardyng eruin kýtip bir apta boyyna jaryqsyz, júmysqa da barmay otyrghan» desedi kózkórgender.

Adam aitsa nanghysyz. Tap qazir sol qardyng úshqyny da bayqalmaydy. Alystan yshqyna soqqan jel dauysy, bir quysta әldekimderden qorqa ynyrsyghan jas balanyng jylaghan dauysyn qúlaghyna keltiredi. Bet qaratpaytyn qara jelden jergilikti túrghyndardyng beti-qoly keuip, tandaylary jabysa qalghan. Syrtqa shyghyp, zamandastarymen tilge kele qalsa doly jelding kýshine erik berip, tәulik boyy auada qalyqtap jýrgen shegir qúm auzyna kirip, tisindi qyshyrlatady. Osyny bilgen túrghyndar lajy bolsa, bir-birimen sóilespeuge tyrysady. Birdene aitqysy kelip, shydamay bara jatsa, ymdaumen, qolyn silteumen tynady.

Auyldan alshaq emes jerdegi kól jaghasyna eki dos suyq týskeli keluin jiyiletken. Jaz boyy egin alqabyn jayghastyryp, qystyq azyghyn jinap alghan olar suyq bolsa da, dalany ansap túrady. Basqa isterge júmystary bolmaghandyqtan da kólge kelip, qarmaqtaryna ilingen bir asym balyqty aulau ýshin qara keshke deyin otyrady. Onashada oily ekeui әr nәrseni sóz etedi. Sәl qozghalsang manday tering búrq etetin shildening aptap ystyghyn ansaydy. Býginde sol әdetterimen kól jaq betti nysanagha alyp, jayaulatyp keledi.

Dalany jaylaghan ýnsizdik. Búl tynyshtyqty búzyp túrghan jelding dybysy ghana. Ara-arasynda dolylanyp, kózine kók shybyndy ýimeletip ketedi de, júmsaq jýriske salyp, qalyng kiyiming jetpey qalghan jerlerindi qytyqtap, suyq yzgharmen denenning nәzik talshyqtaryn qozghaltady. Osyndayda әsheyinde úyaty kelmeytin ekeuding betining ottary ýdey týsedi. Qos betteri narttay qyzaryp, ayaz sýigen jýzderi qyzara qalady. Kópten beri balyq aulaudy ýirenshikti әdetterine ainaldyrghan ekeui jel ótinen ótip kól jaghasyna taqady. Jagha manynda arqadan soqqan jelge yq bolar kishkene oiyqqa jayghasty. Aynalany mendegen óli tynyshtyqty birining sanany selk etkizer saualy búzdy.

– Estiysing be, kóldegi balyqtardyng sudy qalay shalpyldatyp, erkin kósile jýzip jýrgen dybysyn?

– IYә, balyqtyng jýzgen dybysy men su aghysy ózara әdemi ýilesimdi dybys berip túr.

– Birazdan beri qúlaq ýirengen osy dybys keyde týsimde ózine shaqyratyndy shyghardy.

– Búl týsing sening kópten beri ómirding jay aghysymen jýzip, tynysh dauylsyz, samarqau tirshilik keship jýrgen dәureninning ózgerer shaghy keldi degendi menzeytin shyghar, bәlkim!?

– Ol da boluy mýmkin. Bәrin ózgertkim-aq keledi. Qansha tyryssam da, qolymnan týk keler emes. Qúddy bir ghalymnyng tәjiriybesine paydalanghan jylany sekildimin.

– Qaydaghy jylan, qaydaghy tәjiriybe jayly aityp kettin?

– Bilesing be, birde futurolog Jak Fresko jylan men tyshqandy bir jәshikke qamap ortasyn әinekpen bólip qoyady. Osylay biraz uaqyt eksperiyment jýrgizedi. Ashyqqan jylan tyshqandy jútpaq bolady. Biraq, әinekke soghylyp qalady. Bauyrymen jorghalaushy jyrtqysh búl әreketin 12-13 ret qaytalaydy. Odan keyin tyshqangha mәn bermeydi. Artynsha zertteushi ortadaghy әinekti alyp tastaydy. Dese de, jylan jemtikti jútugha mýldem talpynbaghan eken. Sebebi, jylannyng miynda qayta-qayta qaytalanghan sәtsizdekten ýrey payda bolghan.

Adam balasy da maqsatyna «jetem» dep úmtylghan sayyn dauyl soghyp qúlatyp kete beretin bolsa, algha qaray jýruge jasqanatyn bolady. Men de sol jylan sekildimin. Búryn úmtylghan jetistikterim kóz aldymda túrsa da, qayta úmtylsam bәri beker bolatynday kórinip túrady. Bir aiyrmashylyghy, meni ghalym emes, «ómir akademiyasy» synaqtan ótkizip jatyr.

– Demek, qayta-qayta bir isti qolgha alyp, ol oryndalmasa adamnyng beti qaytyp qalady demeksing be

– Ol da bar. Oghan qosa elemeu de, selqostyq tanytu da adamnyng saghyn syndyrady. Bir ghúlama «adamdy qúrtqyng kelse, onyng jasaghan barlyq әreketin eleme» degen eken.

– ...Tynysh, sen-aq birdene aitsang toqtamay ketedi ekensin. Qarmaqty týrtken balyqty shoshyttyn.

Osy sәtte onyng janarynan jylt etken tamshy ýzilip týsti. «Dosym» dep pәlsapalyq oilaryn aqtaryp, sher tarqatyp otyrghan joldasy onyng janarynan aqqan ýmit otyn bayqamady. Bayqaugha da tyryspady.

Elemeu men en dalada eriksiz eziluge erik bergen jaraly jan, әne, yzghyryq jelmen jarysa jýgirip keledi. Búl joly jana ómirge úmtylyp jýgirip kele jatqan joq. Eshteneni bayqamaytyn qoghamnan, adamdardan qashyp barady...

Shapaghat Serdәliqyzy

Abai.kz