قارى جوق قۇر قىستىڭ تۇسكەنىنە ءبىر اي بولعان. اڭىزاق جەل كۇنى بويى قۇلاق ەتىڭدى جەپ، ۋىلدەۋىن قويمايدى. «بۇل ماڭدا بۇرىندارى تىزەدەن كەلەتىن قار جاۋعان، ءتىپتى، ادامدار تاڭەرتەڭ تۇرعاندا ۇيلەرىنەن سىرتقا شىعا الماي قالىڭ قاردىڭ ەرۋىن كۇتىپ ءبىر اپتا بويىنا جارىقسىز، جۇمىسقا دا بارماي وتىرعان» دەسەدى كوزكورگەندەر.

ادام ايتسا نانعىسىز. تاپ قازىر سول قاردىڭ ۇشقىنى دا بايقالمايدى. الىستان ىشقىنا سوققان جەل داۋىسى، ءبىر قۋىستا الدەكىمدەردەن قورقا ىڭىرسىعان جاس بالانىڭ جىلاعان داۋىسىن قۇلاعىڭا كەلتىرەدى. بەت قاراتپايتىن قارا جەلدەن جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ بەتى-قولى كەۋىپ، تاڭدايلارى جابىسا قالعان. سىرتقا شىعىپ، زامانداستارىمەن تىلگە كەلە قالسا دولى جەلدىڭ كۇشىنە ەرىك بەرىپ، تاۋلىك بويى اۋادا قالىقتاپ جۇرگەن شەگىر قۇم اۋزىڭا كىرىپ، ءتىسىڭدى قىشىرلاتادى. وسىنى بىلگەن تۇرعىندار لاجى بولسا، ءبىر-بىرىمەن سويلەسپەۋگە تىرىسادى. بىردەڭە ايتقىسى كەلىپ، شىداماي بارا جاتسا، ىمداۋمەن، قولىن سىلتەۋمەن تىنادى.

اۋىلدان الشاق ەمەس جەردەگى كول جاعاسىنا ەكى دوس سۋىق تۇسكەلى كەلۋىن جيىلەتكەن. جاز بويى ەگىن القابىن جايعاستىرىپ، قىستىق ازىعىن جيناپ العان ولار سۋىق بولسا دا، دالانى اڭساپ تۇرادى. باسقا ىستەرگە جۇمىستارى بولماعاندىقتان دا كولگە كەلىپ، قارماقتارىنا ىلىنگەن ءبىر اسىم بالىقتى اۋلاۋ ءۇشىن قارا كەشكە دەيىن وتىرادى. وڭاشادا ويلى ەكەۋى ءار نارسەنى ءسوز ەتەدى. ءسال قوزعالساڭ ماڭداي تەرىڭ بۇرق ەتەتىن شىلدەنىڭ اپتاپ ىستىعىن اڭسايدى. بۇگىندە سول ادەتتەرىمەن كول جاق بەتتى نىساناعا الىپ، جاياۋلاتىپ كەلەدى.

دالانى جايلاعان ۇنسىزدىك. بۇل تىنىشتىقتى بۇزىپ تۇرعان جەلدىڭ دىبىسى عانا. ارا-اراسىندا دولىلانىپ، كوزىڭە كوك شىبىندى ۇيمەلەتىپ كەتەدى دە، جۇمساق جۇرىسكە سالىپ، قالىڭ كيىمىڭ جەتپەي قالعان جەرلەرىڭدى قىتىقتاپ، سۋىق ىزعارمەن دەنەڭنىڭ نازىك تالشىقتارىن قوزعالتادى. وسىندايدا اشەيىندە ۇياتى كەلمەيتىن ەكەۋدىڭ بەتىنىڭ وتتارى ۇدەي تۇسەدى. قوس بەتتەرى نارتتاي قىزارىپ، اياز سۇيگەن جۇزدەرى قىزارا قالادى. كوپتەن بەرى بالىق اۋلاۋدى ۇيرەنشىكتى ادەتتەرىنە اينالدىرعان ەكەۋى جەل وتىنەن ءوتىپ كول جاعاسىنا تاقادى. جاعا ماڭىندا ارقادان سوققان جەلگە ىق بولار كىشكەنە ويىققا جايعاستى. اينالانى مەڭدەگەن ءولى تىنىشتىقتى ءبىرىنىڭ سانانى سەلك ەتكىزەر ساۋالى بۇزدى.

– ەستيسىڭ بە، كولدەگى بالىقتاردىڭ سۋدى قالاي شالپىلداتىپ، ەركىن كوسىلە ءجۇزىپ جۇرگەن دىبىسىن؟

– ءيا، بالىقتىڭ جۇزگەن دىبىسى مەن سۋ اعىسى ءوزارا ادەمى ۇيلەسىمدى دىبىس بەرىپ تۇر.

– ءبىرازدان بەرى قۇلاق ۇيرەنگەن وسى دىبىس كەيدە تۇسىمدە وزىنە شاقىراتىندى شىعاردى.

– بۇل ءتۇسىڭ سەنىڭ كوپتەن بەرى ءومىردىڭ جاي اعىسىمەن ءجۇزىپ، تىنىش داۋىلسىز، سامارقاۋ تىرشىلىك كەشىپ جۇرگەن داۋرەنىڭنىڭ وزگەرەر شاعى كەلدى دەگەندى مەڭزەيتىن شىعار، بالكىم!؟

– ول دا بولۋى مۇمكىن. ءبارىن وزگەرتكىم-اق كەلەدى. قانشا تىرىسسام دا، قولىمنان تۇك كەلەر ەمەس. قۇددى ءبىر عالىمنىڭ تاجىريبەسىنە پايدالانعان جىلانى سەكىلدىمىن.

– قايداعى جىلان، قايداعى تاجىريبە جايلى ايتىپ كەتتىڭ؟

– بىلەسىڭ بە، بىردە فۋتۋرولوگ جاك فرەسكو جىلان مەن تىشقاندى ءبىر جاشىككە قاماپ ورتاسىن اينەكپەن ءبولىپ قويادى. وسىلاي ءبىراز ۋاقىت ەكسپەريمەنت جۇرگىزەدى. اشىققان جىلان تىشقاندى جۇتپاق بولادى. بىراق، اينەككە سوعىلىپ قالادى. باۋىرىمەن جورعالاۋشى جىرتقىش بۇل ارەكەتىن 12-13 رەت قايتالايدى. ودان كەيىن تىشقانعا ءمان بەرمەيدى. ارتىنشا زەرتتەۋشى ورتاداعى اينەكتى الىپ تاستايدى. دەسە دە، جىلان جەمتىكتى جۇتۋعا مۇلدەم تالپىنباعان ەكەن. سەبەبى، جىلاننىڭ ميىندا قايتا-قايتا قايتالانعان ساتسىزدەكتەن ۇرەي پايدا بولعان.

ادام بالاسى دا ماقساتىنا «جەتەم» دەپ ۇمتىلعان سايىن داۋىل سوعىپ قۇلاتىپ كەتە بەرەتىن بولسا، العا قاراي جۇرۋگە جاسقاناتىن بولادى. مەن دە سول جىلان سەكىلدىمىن. بۇرىن ۇمتىلعان جەتىستىكتەرىم كوز الدىمدا تۇرسا دا، قايتا ۇمتىلسام ءبارى بەكەر بولاتىنداي كورىنىپ تۇرادى. ءبىر ايىرماشىلىعى، مەنى عالىم ەمەس، «ءومىر اكادەمياسى» سىناقتان وتكىزىپ جاتىر.

– دەمەك، قايتا-قايتا ءبىر ءىستى قولعا الىپ، ول ورىندالماسا ادامنىڭ بەتى قايتىپ قالادى دەمەكسىڭ بە

– ول دا بار. وعان قوسا ەلەمەۋ دە، سەلقوستىق تانىتۋ دا ادامنىڭ ساعىن سىندىرادى. ءبىر عۇلاما «ادامدى قۇرتقىڭ كەلسە، ونىڭ جاساعان بارلىق ارەكەتىن ەلەمە» دەگەن ەكەن.

– ...تىنىش، سەن-اق بىردەڭە ايتساڭ توقتاماي كەتەدى ەكەنسىڭ. قارماقتى تۇرتكەن بالىقتى شوشىتتىڭ.

وسى ساتتە ونىڭ جانارىنان جىلت ەتكەن تامشى ءۇزىلىپ ءتۇستى. «دوسىم» دەپ پالساپالىق ويلارىن اقتارىپ، شەر تارقاتىپ وتىرعان جولداسى ونىڭ جانارىنان اققان ءۇمىت وتىن بايقامادى. بايقاۋعا دا تىرىسپادى.

ەلەمەۋ مەن ەن دالادا ەرىكسىز ەزىلۋگە ەرىك بەرگەن جارالى جان، انە، ىزعىرىق جەلمەن جارىسا جۇگىرىپ كەلەدى. بۇل جولى جاڭا ومىرگە ۇمتىلىپ جۇگىرىپ كەلە جاتقان جوق. ەشتەڭەنى بايقامايتىن قوعامنان، ادامداردان قاشىپ بارادى...

شاپاعات سەردالىقىزى

Abai.kz