Qara júmysshy qajet! Elimizding  enbek naryghyndaghy jaghday osy. Derekterge sýiensek, ýdemeli-industrialdy baghdarlamany jýzege asyru ýshin 30 mynnan astam maman kerek eken. Búdan bólek, qyzmet kórsetu sektory da maman tapshylyghynan túralap túr. Densaulyq saqtau jәne әleumettik damu ministrligining mәlimetinshe, júmys kýshine degen jalpy súranys kólemi 700 myng adamgha jetken.  Jyl sayyn otandyq kәsiptik bilim beru mekemelerinen bitirip shyghatyn myndaghan mamannan ózge alys-jaqyn shetelden aghylatyn enbek kýshi taghy bar.  Soghan qaramastan,  qazaqstandyq enbek naryghy júmysshy kýshine zәru. Nege? Statistika boyynsha elimizdegi jastardyng jalpy sany – 4,3 million, onyng ishinde qala jastary 2,4 million, auyl jastary – 1,9 million. Jastardyng 2,2 milliony júmys istese, 1,9 milliony oqidy. Qalghan 100 mynnan astamy ne anda, ne múnda joq júmyssyzdardyng qatarynda.  Búl jaghday júmys izdeushi emes, júmys berushige auyr tiyip otyr. Qarajattan qinalghan adam kez kelgen júmysty isteydi. Biraq jastardyng kóbi әke-sheshesine arqa sýiep, әldekimnen «júmystyn» habaryn kýtip jata bergendi jón sanaytyn kórinedi. Óitkeni dayashy nemese santehnik bolu –ardyn  isi.

Memleket basshysynyng ózi ýnemi jastardy kәsiptik-tehnikalyq bilim alyp, qarapayym júmysshy mamandyghyn iygeruge shaqyryp, búl salanyng memleket ýshin manyzdylyghyn jii aitady.

«Men jastarymyzdy júmysshy mamandyghyn belsendi mengeruge shaqyramyn. Kezinde men de júmysshy kiyimin kiiden bastadym, domna peshi ot-jalynynyng janynda túrdym. Ýlgi alyndar! Jyldar ótedi, biraq, osy ómirlik tәjiriybelerin, sender qanday ómir jolyn tandap alsandar da, mindetti týrde kәdelerine jaraydy. Bizding ainalamyzdaghy nәrsening bәri júmysshylardyng qolymen jasalghan. Osyny eshqashan esten shygharmandar. Mysaly, tamaq jeytin qoldaryndaghy qasyq pen shanyshqyny júmysshylar jasaghan. Ol ýshin metaldy balqytty. Sender túratyn ýidi, kólikpen jýretin joldy salghan júmysshylar. Senderdi tamaqtandyratyn ashanadaghy aspaz da júmysshy mamandyghyna jatady. Aynalamyzdaghynyng bәri júmysshylardyng altyn qolymen jasalghan. Sondyqtan men enbek adamyna arnayy orden taghayyndadym. Óitkeni biz enbek adamynyng danqyn arttyruymyz kerek», – degen bolatyn Elbasy.

  Qoghamdyq súranystyng kórkin qyzdyratyn mamandyqtar             

Sarapshylar býginde Qazaqstangha geolog mamandary, tau-ken injeneri, avtomattandyru jәne basqaru salasynyng mamandary, qauipsizdik tehnikasy injenerleri, elektrslesarilar, múnayshy-operatorlar tapshy ekenin aitady. Al keler bes jylda  kólik jýrgizushilerine degen súranys birneshe esege arta týspek.  Búl – 30 mynnan astam adam. Ol kezde ekonomikagha 18,5 myng lokomotiv mashiniysi men alty myngha jaqyn júmysshy mamandar kerek bolady. Qúrylysshylargha degen súranys ta artady: 26 myng qúrylysshy-montajdaushy, qúrylys jәne jóndeu-qúrylys júmystaryna 24 mynnan astam әrleushi, sonymen qatar 20 myngha juyq biliktiligi joq júmys kýshi qajet etiledi. Qazaqstangha 11 myng shamasynda sәuletshi jәne sonsha injener qajet bolady. Múnday orta buyn maman dayyndauda kәsiptik-tehnikalyq baghdar beretin kolledjderge artylar mindet ýlken. Sondyqtan da, kәsiptik- tehnikalyq bilim berudi kózdeytin standarttargha songhy kezde  múqiyat zer salyp, kónil bóline bastady.

Dualidi oqytu degenimiz ne?

Mәselen, Evropa, Amerika Qúrama Shtattarynda kәsiptik jәne tehnikalyq bilim beru jýiesi jaqsy damyghan.  Germaniya da  modulidik jýie boyynsha oqytylady. Al Qazaqstandyq búl bilim jýiesi singapurlyq modelige negizdelgen. Búl degenimiz kolledjde oqu men tәjiriybe qatar jýredi. Óitkeni, iri investorlar diplomy bolghanymen, tәjiriybesiz qyzmetkerdi júmysqa alugha mýddeli emes. Osyny eskere kelip, bizding de kәsiptik kolledjer oqytudyng dualidi jýiesin qabyldauda. Onyng artyqshylyghy nede? Standartty bilim beru kolledjderinde birinshi basymdyq leksiyagha beriledi. Óndiristik praktika uaqyty az. Al dualidi oqytu baghdarlamasy boyynsha, student oqu jylynyng 60 payyzyn óndiriste ótkizedi, 40 payyzy oqugha ketedi. Onyng ózinde múghalim leksiya oqushy emes, jetekshi bolyp qana jýredi.

Qazirgi kýni elimizde tehnikalyq baghytta bilim beretin 800-den astam kolledj bar. Songhy jyldary búl oqu oryndaryna da súranys artty. Oghan sebep: júmysshy maman bolugha degen ynta emes. Mektep bitirushilerding basym bóligi Últtyq Birynghay testileuge qatysqysy kelmey, 9- synyptan song kolledj jaghalaytyny jasyryn emes. Jәne kәsipti kolledjdi ayaqtaghan son, deni mamandyghy boyynsha júmys isteuden bas tartyp, JOO tandaytyn kórinedi.

Búryn qorasyndaghy jalghyz siyryn satsa da balasyn oqytudy armandaytyn qazaq úrpaghyn sot, zanger, tipti bolmaghanda qarapayym kense mamany bolsa deytin. Kәsiptik-tehnikalyq mamandyqty «qara júmysqa» balaytyn. Al, býgingi enbek naryghynda  ekonomist pen zanger, programmist pen qarjygerge súranys joq. Kәsiptik –tehnikalyq bilim beruding sapasyn arttyru, júmysshy mamandaryn dayarlau, enbek naryghyndaghy úsynys pen  súranys arasyndaghy  qayshylyq - әlemdik tendensiya.  Álemde on myndaghan  mamandyq bolsa, onyng jetpis payyzdan astamy júmysshy mamandyghynyng sanatynda eken.

Zarina Ádilbek

Abai.kz