Keshe ghana Aydos Sarymnyn  jana әlipbiyge qatysty jazylghan bir auyz pikirining ishinen tamasha oidyng úshqynyn kórip, qoghamymyzdy dendep bara jatqan «hameleondyq» aurudy taghy bir esime týsirdim.

Áli esimde, osydan kóptegen jyldar búryn, ólim jazasyn alyp tastau kerek pe, әlde sol kýiinshe saqtau qajet pe degen pikirtalasqa sarapshy retinde qatystym. Ólim jazasyn alyp tastau baghytyn mening dosym, adam qúqyghyn qorghaushy E.Jovtis qorghasa, osy jazany saqtau jaghyn ataqty zanger, proffesor bir aqsaqal aghamyz qolyna aldy. Ayta ketu kerek, ol uaqytta búl mәsele qoghamda qyzu talqylanyp jatqan bolatyn. Taghy bir eskerte ketetin qúlaqqaghys – búl uaqytta Preziydent te ózining osy mәselege degen kózqarasyn aitpaghan edi... Qysqasy, pikirtalas ayaqtalyp, sarapshylar ózderining baghasyn beruge kirisken uaqytta, janaghy professor aghamyzgha «Siz býgin ólim jazasynyng qajettiligin ghylymy týrde de, zang túrghysynan da, ózinizding azamattyq kózqarasynyz túrghysynan da tamasha qorghadynyz. Alayda erteng Preziydent ólim jazasyna maratoriya jariyalasa, ólim jazasynyng keregi joqtyghyn da dәl solay qorghaytyn bolarsyz» dep, sәuegeylik aityp edim. Shynynda da, ýsh kýnnen keyin, Preziydent ólim jazasyna maratoriya jariyalady, al janaghy professorymyz bedeldi gazette ólim jazasynyng qajeti joqtyghyn dәleldep tabaqtay maqala jazdy. Úyalaghan da joq, qyzarghan da joq...

Aydos ózining pikirinde әlippening «qarasha núsqasyndaghy» apostrof mәselesi qoghamda qyzu talasqa týskende, apostrofqa shang juytpaghan azamattar  qazir, apostrofsyz әlipby bekitilgen uaqytta, qanday jaghdayda qaldy eken degendey oy tastapty.  Shynynda da, qoghamda kóterilgen kez kelgen jana bastamagha ózderining naqty oilaryn, pikirlerin aita almaytyn, joghary jaq ne deydi eken dep, jaltaqtap otyratyn adamdar, mamandar, qayratkerler kóbeyip ketti. Al jana әlipby jyryna keletin bolsaq, Parlamentte bir dybysty eki tanbamen beretin (digraftar) alghashqy «qyrkýiek núsqasy» jariyalanghan kýnnen bastap «jasasyn jana әlipbiyimiz!», «búdan artyq núsqa joq!» degen madaq pikirlerding BAQ betin basyp ketkenin de kórdik. Sol núsqany qoldau baghytynda resmi, partiyalyq, t.b. jiyndar da ótkizildi. Oghan qarsy syn aitqandargha sóz bermey, maqalalaryn jariyalamay qoyghan kezder de boldy (Sol uaqytta men soltýstik jәne batys oblystarda kezdesuler jýrgizip jýrgenmin. D,K.). Sol azamattar digraftar alynyp tastalghan «qarasha núsqasy» jariyalanghan uaqytta, «biz janylyppyz» degen joq, «mynau tamasha eken, osyny qoldayyq» dep shygha keldi.

Búl - avtoritarlyq biylik tughyzghan «hameleondyq» dert. Hameleondardy úyaltudyng qajeti joq, sebebi – olardyng týr-týsin ózgertui – ómir qajettiliginen tughan, Alla bergen  qasiyet. Al jel qaydan soqsa, sonyng yghyna qisayatyn bizding hameleondar ýshin búl – ómir qajettiligi emes (olardyng biri – deputat, biri – rektor, endi biri – memleket qayratkeri, qysqasy, ashtan óletin adamdar emes) – qarapayym jaghympazdyq auruy. (Jeltoqsan kezinde últ ýshin alangha shyqqan jastardy «nashaqorlar» dep jala japqyzghan da – osy auru). Aldynghy jyly bolghan Jer komissiyasynyng toghyz otyrysynda «jerdi satpasaq – bolmaydy, onda aulsharauyshylyghyna investisiya kelmeydi, bәrimiz qúrimyz!» degen belgili azamattar maratoriya jariyalanghanda «Jer satylsyn!» dep kóshege nege shyqpaghany da týsinikti. Tabanynyng býri joq jandarda úyat ta bolmaydy eken.

Kezinde «Alashtyn» arystaryn, olardyng halyqqa jasaghan qyzmetterin iske alghysyz qylghan, sol baghytta maqala jazghan ýlken aghalarymyzdyng biri 90-jyldardyng basynda «Alashty» kókke jetkizip, maqala jazghany esimde. Sol eki maqalany bir gazetting bir  betke qatar jariyalaghany da bar...

Adamdy tek sózine qarap baghalamau kerek eken, azamattyq - sol sózdi ústap qalghanynda siyaqty.

Dos Kóshim

Abai.kz