"Atamnyng basy-ay! Atamnyng basy-ay!" Tukanyng әzilinde osylay dep tausyla sóileytin jeri baryn bar qazaq biletin shyghar. Sol «atamnyng basy-ay!» bop túr. Árkim ózining atasynyng basyna tartady. Basqany qoyghanda, bizde patriottyq ruhty kóterui tiyis eskertkishter men muzeylerde de jershildikke búra tartu bar.  Qay túlgha, batyr nemese qayratker qayda tuylsa, eskertkishin sonda qoyamyz. Muzeyi de sonda. Basqa aimaqtyng adamdary ol turaly az biledi nemese eshtene bilmeydi. Múqaghalidyng eskertkishi Batystyng qalalarynda, Qadyrdyng eskertkishi Ontýstikting bar qalasynda túrsa, ne ziyan, ne kedergi.

Qazaqstan - birtútas memleket. Batyrlar da, basqa da eli ýshin kýresken úly túlghalar da bar qazaqqa ortaq maqtanyshymyz. Birtútas qazaq últyniki. Bir jýzdin, rudyng maqtanyshy emes. Ókinishke qaray, әrkim kórpeni ózine tartqandy әli qoya almay jýrmiz. Mýmkin búl memleketshildik sanamyzdyng qalyptaspay, әli rulyq sanadan asa almay jatqanymyzdyng belgisi me eken?

«Tughan jer» degen әdemi baghdarlama payda bolyp edi. Maqsaty – әrkim óz tughan jerine qol ýshin soza otyryp bar qazaqqa, әrisi әlemge tanytu, mening týsinuimshe. Ony keybireuler «әrkim óz auylyna tasysyn, basqa auylda isim joqqa» ainaldyryp barady. Irilenu, tútasu ornyna úsaqtalu, bólshektenuge boy aldyrsaq, memlekettik, últtyq tútastyqqa keri әserin tiygizetinin nege úghynbaymyz.

Mýmkin sizge naqty mysal kerek shyghar. Keltireyik. Bar qazaq týgili, qazaqstandyq orystarymyzgha deyin «kushay kazy, slushay Kurmangazy» dep tandaylary taq-taq etedi. Maqtanady. Kýilerin últtyq qúndylyq sanaydy.

Sol kýy atasy Qúrmanghazy Saghyrbayúlynyng tuylghanyna ýstimizdegi jyly 200 jyl tolady. Qúdaygha shýkir, elimizding Mәdeniyet jәne sport ministriligi 2018 jyly ótkiziletin mereytoylar men atauly kýnderding tizbesine engizipti.

Qyzyq osy jerden bastalady! Qúrmanghazynyng  tuylghanyna  200 jyl toluyna arnalghan is-sharalar ótkizu Aqtóbe, Qyzylorda, Manghystau, Atyrau, Batys Qazaqstan oblystarynyn  әkimderine   tapsyrylypty. Sonda Qúrmanghazy osy aimaqtyng ghana túlghasy ma?

Osy súraqpen Senat deputaty Sәrsenbay Ensegenov bir top senatorlardyng atynan Ýkimet Basshysynyng atyna deputattyq saualyn jariyalady. Onda bylay delingen:

«Últtyq múramyzdy әlemge tanystyrghan úly kýishi-kompozitorgha arnalghan is-sharanyng úlan baytaq elimizding bir ghana aimaghy Batys ónirimen shektelui esh qisyngha kelmeydi.

Kýy últymyzdyng ýni men sózi bolghan, halqymyz dýniyege әkelgen kórkem qúndylyqtardyng shyny. Al Qúrmanghazy últ mәdeniyetining asyl qazynasyna ólsheusiz ýles qosqan, әlemdik dengeyge shygharghan úly óner iyesi. Halqymyz ýshin kýy men Qúrmanghazy esimi bir-birimen astasyp ketken úghym. Qúrmanghazy bir oblystyng nemese bir aimaqtyng perzenti emes. Ol últymyzgha, elimizge ortaq, adamzat mәdeniyetining tarihynda óshpes iz qaldyrghan túlgha.

Qúrmanghazy Saghyrbayúlynyng 200 jyldyghyn atap ótu kýishini ghana úlyqtau emes eng aldymen halqymyzdyng tól óneri kýidi el ishi men shet memleketterde keninen nasihattau maqsatyn kózdeui kerek.

Memleket basshysy maqalasynda: «Bizde adamzat menshigine ainalghan ruhany qazynalar bar. Sonday әlemdik tuyndynyng qataryna Qúrmanghazy babamyzdyng kýileri de jatady... Qúrmanghazy kýilerin óz elimizde ghana emes, shetelder arasynda da nasihattamay әlemdik órkeniyetting kóshine ilesu taghy qiyn» - degen edi.

Sondyqtan, Qúrmanghazy Saghyrbayúlynyng 200 jyldyghyn memleketting mәdeniyet salasyndaghy әleumettik manyzy bar is-shara mәrtebesinde ótkizu qajet.

Búghan respublikanyng barlyq aimaqtary, mәdeniyet pen ishki sayasat jәne aqparat salasyndaghy, basqa da memlekettik organdary júmyldyryluy kerek.

Úly dala Elining úly óner sheberi kýy qúdyreti Qúrmanghazy Saghyrbayúlyn dәripteu memleketimizdegi qolgha alynyp otyrghan ruhany janghyru sayasatymen ýndes. «Bolashaqqa baghdar – ruhany janghyru» enbeginde Elbasy Qúrmanghazynyng kýileri ghasyrlar qoynauynan jetken babalar ýni ekenin atap kórsetken. Dәuletker kýishini memleketting bir aimaghynda eske alu qoghamda keninen talqylanyp syngha alynyp jýrgen jershildikti qolmen qozdyrghanday әser qaldyrary da sózsiz».

Premier ministr Baqytjan Ábdirúlynyng atyna jariyalanghan deputattyq saualda senatorlar: S.Ensegenov, A.Beysenbaev, Á.Bektaev, M.Bortniyk, E Mamytbekov, Gh.Dýisembaev, B. Elamanov osy aitylghandargha baylanysty mynanday sharalardy qolgha alugha baylanysty 7 talap qoydy. Olar:

1. Qúrmanghazy Saghyrbayúlynyng 200 jyldyghyn respublikanyng barlyq aimaqtarynda atap ótuding keshendi is-sharalar josparyn dayyndau jәne ótkizu;

2. Shet elderde, onyng ishinde Tәuelsiz Memleketter Dostastyghy elderinde keninen nasihattau júmystaryn jýrgizu;

3. Qúrmanghazy atyndaghy Qazaq memlekettik akademiyalyq halyq aspaptary orkestrining gastroldik saparlaryn úiymdastyru. Onyng ishinde kýishi denesi jerlengen Resey Federasiyasynyng Astrahani oblysynda arnayy konsertter ótkizu;

4. Qazaqstan Respublikasy mýshe halyqaralyq úiymdar men Parlamenttik aralyq baylanys alandaryn paydalanu arqyly qazaq kýy óneri men kýishi ómirin tanystyru;

5. Halyqaralyq, respublikalyq dengeyindegi bayqaular ótkizu;

6. Kýishining ómiri men shygharmashylyghyna arnalghan ghylymiy -tәjiriybelik konferensiyalar jәne basqa da tanymdyq is-sharalar úiymdastyru;

7. Respublikalyq budjetti naqtylau kezinde qajetti qarjy kózin qarastyru.

Ótken jyly Elbasy ruhany janghyru mәselesin kótergende baghdarlamalyq úsynystarymdy Ýkimetting arnayy komissiyasyna bergen edim. Osy taqyrypta maqala jazdym.  Onda da túlghalardy jer-jerge bólip, jekemenshiktemey jalpyúlttyq ortaq maqtanyshymyz, kiyemiz retinde úrpaq sanasyna engizu, memlekettik patriotimge tәrbiyeleude   jәne ruhany janghyrugha qatysty atqarylugha tiyisti sharalar turaly aitqanmyn. Reti kelip túrghanda osy úsynysymdy taghy eske salayyn.

Birinshiden, últtyq túlghalarymyzdy barlyq aimaqta birdey nasihattap, iri qalalarda әr kóshege solardyng attary berilip, sol kóshege eskertkishteri qoyylyp, muzeyi ashylsa, әr jetkinshek mynau Úly dalany kimderdin, qalay qorghaghanyn bile jýredi jәne ózi de solay qorghaytyn bolady.

Ekinshiden, barlyq iri qalalarda, audan ortalyqtarynda, tipti auyldarda bas alandarda nemese parkterde alash arysy el boluymyzgha enbegi singen batyrlar men handardyn, bi, aqyn, batyr túlghalardyn, odan beridegi Alash arystary men Tәuelsiz Qazaqstannyng qalyptasu, órleu kezeninde ólsheusiz enbegi singen azamattardyng suretteri ilingen «Últtyng úly túlghalary» alleyasy bolugha tiyis. Qasynda ýsh tilde tanystyru mәtini jazyluy qajet. Sol últtyng nar túlghalary somdalghan eskertkishter men muzeyler kóbeyi tiyis. Osyny Mәdeniyet jәne sport ministri Arystanbek Múhamediyúly eskerse jón bolar edi.

Ádilbek Qaba

Abai.kz