Býgingi tanda Qazaqstan jahandyq әlemge enip, ózining intellektualdyq damu dengeyin anyqtap, mәrtebesin biyiktetu jolyna týsti. Ázirge bizdi ózgeler shiykizat kózi retinde qabyldaydy. Sondyqtan biz ózimizdi ayaghynan nyq túrghan memleket retinde tanytyp, serpindi serpilisimiz ben ishki ózekti mәselelerimizdi ontayly sheship, algha basar qadamymyzdy qayta nyqtauymyz kerek.

Biz «ruhany janghyru» turaly sóz qozghaghanda, qogham men memleketting tarihy seytnotta túrghandyghyn, yaghny uaqyttyng azdyghyn týisinuimiz qajet.

Qazir biz «qym-qighash», «shúghyl búrylystary» kóp, bylaysha aitqanda turbulentti zamangha kirip bara jatyrmyz. Syrttan keletin tәuekel men qauip-qater kýnnen kýnge qabattalyp keledi. Sondyqtan ruhany janghyru taqyrybynyng kýn tәrtibine der shaghynda qoyylyp otyrghanyn aita ketkim keledi. Biraq osynau tarihy jýk arqalaghan mindetti sheshpes búryn, janghyru degenning týp negizine ýnilip, taldau jasaghanymyz abzal.

Modernizasiya, yaghny janghyrtu – elimizding ekonomikasy men әleumettik saladaghy ilgeri damuynyng alghysharty.

Amerikandyq әleumettanushy Samuel Hantington eldi algha sýireytin damu mýmkindikterding birneshe qadamyn kórsetedi.

Birinshi qadam – janghyrtusyz vesternizasiya, yaghny Batys mәdeniyeti ýlgilerin, batystyq mәdeniyetting jeke qúndylyqtaryn qabyldau. Búl baghyt kópshilikke kýmәndi bolyp kórinui mýmkin. Sebebi, vesternizasiya men modernizasiya úghymdary bir-birimen tyghyz baylanysty.

Dәl osynday jolgha Egiypet, Filippin elderi týsken bolatyn. Búl eki elde de nәtiyjesiz bolyp, ekeui de býgingi tanda qiyn jaghdayda túr.

Ekinshi qadam – búl vesternizasiyasyz janghyrtu. Klassikalyq janghyrtu vesternizasiya úghymymen egiz bolghandyqtan, damudyng búl әdisi týbegeyli jana da tyng bolyp sanalady. Keyde ony postmodernizasiya dep te ataydy. Al búl jolgha jana industrialdy Ontýstik-Shyghys Aziya memleketteri týsti. Olar ózderining biregeyligin ózgertpey-aq janghyru baghytyn tandady.

Japoniyada Ekinshi dýnie jýzilik soghystan keyingi amerikandyq basqynshylyq újymdyq qúrylymdardyng ydyrauyna әkelip soqtyrdy, militaristik sanagha jol ashty, nәtiyjesinde liyberalizasiya, yaghny yryqtandyru bastaldy. Biraq ol óz kezeginde dәstýrli qoghamnyng búzyluyna alyp keldi. Sondyqtan 50-jyldardy japon әleumettanushylary «dәstýrli japon qoghamyn emes, memleketting mindet-maqsatyn ózgertetin» basqa baghdarlama úsyndy.

Dәl osy siyaqty, bizding «Ruhany janghyru» – qazaqstandyq qoghamnyng dәstýrli qúndylyqtaryn jәne últtyq erekshelikterin saqtay otyryp, memleketimizdi janghyrtudyng berik irgetasy deuge bolady.

Endeshe, búl baghytty postmodernizasiya kezenindegi «egemendi modernizasiya» dep baghalasaq artyq emes.

Erlan Sairov, sayasattanushy

Derekkózi: «Almaty aqshamy» gazeti

Abai.kz