Ákimning esebi ne ýshin kerek? Ákim syn kótermese...

IYә, әngimemiz jýieli bolsyn dep, jaqynda ótken Aqtóbe oblysy әkimining esebin tilge tiyek eteyin. Oblys, audan, auyl әkimderi dәstýrli týrde jylyna bir ret halyq aldynda esep beredi. Halyq elim dep enbek etip jýrgen el aghalarynyng enbegine bagha berip, óz oilaryn ortagha salady.

Men de óz oiymdy aita keteyin.

Aqtóbe oblysyna әkim bop Berdibek Saparbaev keledi degende erekshe quanghannyng biri men edim. Quanyshymnyng basty sebebi, auyl aqsaqaly retinde aqylymdy qossam da, el qamyn oilaghan әkim qararlargha kómegim tiyer dep oilagham. Ol oiym orta jolda opat boldy.

Oblys әkimi ózgergen songhy eki jyldan astam uaqytta B.Saparbaev el aldyndaghy óz mindetin tolyq atqara aldy ma?! - degen saual qoyyp oghan jauap izdeu, әriyne, qarapayym halyq ókiline onay emes. B.Saparbaevtyng Aqtóbe oblysynda eki jyldan astam istegen júmystaryn joqqa shygharugha da bolmas, bәlkim keybir enbekterin joghary baghalau da kerek shyghar. Mening maqsatym bireuding kemshiligin izdep, min taghu, syn aitu emes, óz kózimmen kórgen olqylyqtardy ortagha salyp, ornyn toltyrugha at salysu bolatyn. Osy orayda әkimning atqarghan júmystaryna halyq arasynan oy bólisip, bagha berip ketu kerek dep oilaymyn.Sózding turasyna kóshsek, B. Saparbaev kelgeli bizding audandaghy halyqtyng әleumettik jaghdayy jaqsara qoymady. Derekter keltirer bolsaq, búqara halyqtyng tirshilik kózine ainalghan mal sharuashylyghy aqsap keledi. Mal basy jyl sanap azaida. Shúbarqúdyq auylynyng zadepo aimaghynda osydan 4-5 jyl búryn 187 iri qara mal óretin, qazir 112 iriqara qaldy. Al, qazaq auyl men bazar kóshesi aimaghynda 420 iri qaradan 250 ge jeter - jetpes mal basy bar. Bazardaghy et baghasy eki jyl búryn 1200 tenge bolatyn, qazir 1600 tengege kóterildi. Mine, búl tek mal sharuashylyghy salasyndaghy bir auyldyng ahauly.

Halyq túrmysynyng taghy bir qaynar kózi, shaghyn kәsipkerlik bolsa, kәsipkerler jayy da kónil kónshitpeydi. Olardyng jayyn zerttep onnan astam sauda oryndarynyng iyelerimen sóilesip kórgenimde halyqtyng berejaghy (qaryzy) 2-3 jyl búryn orta eseppen 300 000 tengeni qúrasa, qaytarymy 5-6 ay bolatyn, býginde sol san eselep ósip otyr. Qazir qaryzgha alushylar alghan qaryzyn óteuden de bas tartyp jatady deydi, kәsipkerler. Al, nesie alghandardy aitudyng ózi bir basqa әngime, tóley almay otyrghandary qanshama. Osynday halge jetkenimiz ýshin eki tarap ta jauapty. Halyq pen biylik. Halyq talpynyp enbek etude, birdi eki etemin dep tyrbanyp keledi. Úlbritaniyanyng premier-ministri bolghan Margaret Techer «Halyqty tabighy baylyqsyz da bayytugha bolady, әrbir adam bay bola alady, biraq ta biylik әr adamnyng talantyn úshtay bilui kerek» degen bolatyn. Bizding biylikte osy qasiyet joqtyng qasy.

Mine, tәuelsizdik alghan 27 jyl ishinde audangha 5-6 әkim keldi. Osylardyng halyqqa jaqyn kelip, janyn salyp, elmen aralasa jýrip enbek etkenin kórgen joqpyn.

Men ózim kezinde qogham júmysyna  aralasyp, býgingi zamangha say óz enbegimning jemisin jep otyrghan adammyn. Ómirde kezdesken qiyndyqtarmen de kýrese bildim.

IYә, birdi aityp birge ketip jatqanym halyq jaghdayyn jetkizemin dep ashynghandyqtan bolar. Endi negizgi әngimemiz - әkimning esep beruine kelsek, 2016 jyly  jana әkimmen halyqtyng alghashqy kezdesuinde elding sózin den qoya tyndap, kóp dýniyege kónil jetkizgendey bolyp edik, biraq, biylikting atyna aitylghan syny pikirlerge soghylghan shapalaqqa ashulanyp otyrghan әkim halyqqa eskertu jasaudan jalyqpady. «Búl - konsert emes, jinalys, qol soqpandar» dep tiym salyp otyrdy. Ashy shyndyq aitqan qogham janashyrlaryna kórsetken halyqtyng qoshemetine tiym salugha bola ma?! Mening rizashylyghymdy bildiruime, ruhany qúrmet kórsetuime tiym saluy, ol - ruhymdy taptauy emes pe? Sonda biz qanday ruhany eldi ansap jýrmiz?

2017 jylghy 10 aqpandaghy kezdesude sol aldynghy talap qaytalanyp otyrdy. «Syn týzelmey min týzelmeydi» demey me atam qazaq. Búl kópten kýtken kezdesude sóileushilerdi shala-sharpy tyndap, halyqpen tildesuge sanauly minuttar berildi. Halyq oiyn aitugha da ýlgermey qaldy. Tipti, bir túrghyn «Aytarym bar edi, 5 minut bershi» dep jalynyp, jylarman bolghanyna da kópshilik kuә. Sonda kezdesuge әkim nege keldi halyqtyng aryzyn tyndap qyzmet korsetip paryzyn oryndamasa?!.

Sol kezdesude halyq qamyn oilaytyn el aghalary, kәsipkerler, aqyl aitar aqsaqaldar otyrdy. Qara halyqtyng aryzyn tyndap, baghyt-baghdar berip, memleket kórsetip jatqan mýmkindiktermen tanystyryp, jol kórsetuge bolady ghoy. Al әkim halyqpen biylik arasyndaghy altyn kópir emes pe?

Osynday sózi jelge úshatyn paryqsyz kezdesulerge qara halyq qazir barmaytyn bolyp aldy. 400 oryndyq kezdesu zalynda qarapayym halyq emes, memlekettik mekeme qyzmetkeleri lyq tolyp otyrady. Olar әkimmen kezdesude zal bos bolyp qalmasyn degen oimen mekemelerden arnayy tizimmen shaqyrtylghan adamdar. Al qarapayym halyq arasynan kelgen adamdar (2016 j-30 adam, 2017 j-27 adam) zalda oryn bolmaghandyqtan jinalysqa kirmey qaldy.

Biyl әkimmen kezdesu 5 aqpanda boldy. Men jylda asygha kýtetin búl jiyngha barghym kelmedi. Sebebi eshtene sheshilmeytin, syn aitylmaytyn, oi-pikir tyndalmaytyn asyghys-ýsigis әsire boyaumen, әkimdi marapattaumen ótetin halyq jýreginen oryn ala almaytyn kezdesuge uaqyt ketirudi jón sanamadym. Degenmen kónilimde bir alang boldy. Ol - qys ortasynda júmyssyz qalghan «Qyzyljar-2030» temirjol mekemesi júmysshylarynyng shaghymyna qoldau kórsetu edi. Sol oiym maza bermey kezdesuge ne bolaryn ishim sezse de bardym.

«Qyzyljar-2030» temirjol mekemesi 80 jyldyq tarihy bar Sovet ókimeti kezinde 1000 adam enbek etip,  nәpәqasyn tapqan Temir audanyndaghy ýlken mekeme bolatyn. Qazirgi zaman ol mekemeni jaghasynan aldy. Sol tauqymetine qaramastan 20 jyldan beri S.Ghabdsattarov qolynan kelgeninshe júmysshylaryn enbekpen qamtyp, keshiktirse de olargha jalaqy tólep, sol tarihy terende jatqan qart mekemeni naryq qyspaghynan sýirep kele jatyr. Aldaghy kýnderinen kóp ýmit kýtip kele jatqan mekemening «QazTransgazaymaq» mekemesine qaryzy ósip ketip, qantar aiynda ol mekeme kógildir otyn berudi toqtatqan eken. Sodan beri mekeme qyzmetkerleri júmyssyz qalyp, mekemening barlyq jylu jýiesi isten shyqqan. Mine, osy mәsele boyynsha mekeme basshysy oblys әkiminen kómek súrap ótinish aitqan edi, әkim shiyelenisken mәselening ontayly sheshimin qarasyrar degen ýmitimiz su sepkendey basyldy. «Mekemening jabylghany dúrys, solay boluy kerek dep» bir auyz sózben jaba saldy.

Elimiz boyynsha Temir audany kógildir otyngha eng bay audan. Kógildir otynnyng kóptiginen Kenqiyaq, Janajol, eldi mekenderinde birneshe jerden kógildir otyn auada janyp, tabighatymyzdy lastap jatyr.

Mine, osynday el ishindegi úsaq-týiek mәselelerge kóz júma qaraytyn әkimnen endi bir nәrse súrau da әbestik shyghar. Búl mәseleni aqyry Elbasyna aityp, sol arqyly ontayly sheshim taptyq. Degenmen mәseleni oblys әkimi sheshedi dep senip jýrgenimizde  qatyp qalghan jylu qúbyrlaryn qalpyna keltiru ýshin mekeme 30 mln. shyghyngha batty.

...Ákimmen kezdesu 1 saghat 26 minutta ayaqtaldy. Onyng bir saghaty әkimderding esep beru bayandamalarymen ótti. 26 minut halyq enshisine tiydi.

Audan әkimi audan ortalyghyndaghy kóshe asfalityn, memlekettik baghdarlama boyynsha salynyp jatqan túrghyn ýilerdi jәne aldaghy uaqytta salynatyn mektep pen balabaqshanyng salynatynyn aityp, memleket baghdarlamasyn tolyq oryndaghanyn bayandady. Al ózining halyqtyng әleumettik jaghdayyn kóteru ýshin qansha tonna kókónis pen kartop óndiru ýshin qanday sharalar qoldanghany jayly bir auyz sóz aitpady. Sebebi audan әkiminde onday әreket bolghan joq edi. Halyqpen birlesip júmys isteu jaghy mýldem qolgha alynbaghan is.

Oblys әkimi taghy da halyqqa ókpe aitu, syn aitu, aqyl aitumen boldy.

Al, halyqqa berilgen 26 minutta eshkim óz oiyn aityp, pikir bólispedi. Kezdesu audan әkimdigi dayyndaghan auyldyng eki aqsaqaly men әrtistik rolderin jaqsy oryndaghan budjetting 5 qyzmetkerin marapattaumen ayaqtaldy.

Egemendigimizding alghashqy jyldarynda marqúm akademik Sovetqazy Aqataev jastargha tәrbie nasihat retinde «Biz myqty el bolu ýshin, myqty Preziydentimiz boluy kerek, al myqty Preziydentimiz boluy ýshin onyng artynda Otansýigish, enbekqor, adal, kýresker halqy boluy kerek» dep aitqan edi.

Oblys әkimi syndy únatpaytyndyghynyng taghy bir dәleli: byltyrghy jyldyng mamyr aiynda audan әkimshiliginde ótken kezdesude qazir biylik pen halyqtyng arasynyng ajyrap bara jatqanyn, jana әkim kelgeli auyl aqsaqaldarymen kezdesu ótkizilmegenin, halyqtyng әleumettik jaghdayy aitarlyqtay emes ekenin, diny aghymdaghylarmen júmys jasau ýshin memleketten bólingen qarjynyng maqsatty júmsalyp jatpaghandyghyn, jastar arasynda ajyrasu elimizde 40% ósip otyrghanyn, osynday kemshilikterding aldyn alu ýshin audandyq mәdeniyet ýiinen әjelerding salt-dәstýrimizge say tәlim tәrbie beretin ortalyghy ashylyp, júmys jasasa degen siyaqty úsynystarymdy aldygha tarta kele audan әkimi A.Jýsipәliyevting osy baghytta júmystanbay otyrghanyn aittym. Búdan ózge de aitar oiym kóp edi, mening osy sózderime ashu shaqyryp, biraz uaqyt ózining istep jatqan júmystaryn dәriptedi jәne maghan «Biz bolmasaq kórer edim kýnindi» dep silkindi oblys әkimi.

Men sengen, halqy sengen әkim syn kótermese, keler kýnge artar senim qayda? Memlekettik qyzmetterde kóp jyldardan beri  kele jatqan azamat Álihan Bәimenov: «Jaqsylyq pen jetistikti kóre almau - kórsoqyrlyq, al qylmys pen qatelikti aitpau -  qatygezdik» deydi.

Al qylmys bizding audanda  jetip artylady.

Mening kózim kórgeni: taksistterden 6 jyldan beri zansyz aqsha jinap jýrgen dispecherler bar. Olar taksy túraghynda joq mehanik pen medik shtatyna ailyq tóleymiz dep, aiyna 2000 000 tenge aqsha jinaydy ,әri alghan aqshasyna týbirtek bermeydi. Kólenkeli tabyspen ainalysyp otyrghan osynday toptardyng zansyzdyghynan taksisterdi qorghau maqsatymen audandyq prokuraturadan bastap Bas prokuraturagha deyin aryz jazdym, eshqaysysynan túshymdy jauap ala almadym. Osynday qalmystyng kesirinen keshe jyl basynda 52 ózbek azamatynyng taghdyryna kýnәly boldyq, әli de qanshama adamnyng taghdyryna balta shabylady - ony bir Qúday biledi. Al baqylaushysy joq elding taghdyry ne bolmaq?!