اكىمنىڭ ەسەبى نە ءۇشىن كەرەك؟ اكىم سىن كوتەرمەسە...

ءيا، اڭگىمەمىز جۇيەلى بولسىن دەپ، جاقىندا وتكەن اقتوبە وبلىسى اكىمىنىڭ ەسەبىن تىلگە تيەك ەتەيىن. وبلىس، اۋدان، اۋىل اكىمدەرى ءداستۇرلى تۇردە جىلىنا ءبىر رەت حالىق الدىندا ەسەپ بەرەدى. حالىق ەلىم دەپ ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن ەل اعالارىنىڭ ەڭبەگىنە باعا بەرىپ، ءوز ويلارىن ورتاعا سالادى.

مەن دە ءوز ويىمدى ايتا كەتەيىن.

اقتوبە وبلىسىنا اكىم بوپ بەردىبەك ساپارباەۆ كەلەدى دەگەندە ەرەكشە قۋانعاننىڭ ءبىرى مەن ەدىم. قۋانىشىمنىڭ باستى سەبەبى، اۋىل اقساقالى رەتىندە اقىلىمدى قوسسام دا، ەل قامىن ويلاعان اكىم قارارلارعا كومەگىم تيەر دەپ ويلاعام. ول ويىم ورتا جولدا وپات بولدى.

وبلىس اكىمى وزگەرگەن سوڭعى ەكى جىلدان استام ۋاقىتتا ب.ساپارباەۆ ەل الدىنداعى ءوز مىندەتىن تولىق اتقارا الدى ما؟! - دەگەن ساۋال قويىپ وعان جاۋاپ ىزدەۋ، ارينە، قاراپايىم حالىق وكىلىنە وڭاي ەمەس. ب.ساپارباەۆتىڭ اقتوبە وبلىسىندا ەكى جىلدان استام ىستەگەن جۇمىستارىن جوققا شىعارۋعا دا بولماس، بالكىم كەيبىر ەڭبەكتەرىن جوعارى باعالاۋ دا كەرەك شىعار. مەنىڭ ماقساتىم بىرەۋدىڭ كەمشىلىگىن ىزدەپ، ءمىن تاعۋ، سىن ايتۋ ەمەس، ءوز كوزىممەن كورگەن ولقىلىقتاردى ورتاعا سالىپ، ورنىن تولتىرۋعا ات سالىسۋ بولاتىن. وسى ورايدا اكىمنىڭ اتقارعان جۇمىستارىنا حالىق اراسىنان وي ءبولىسىپ، باعا بەرىپ كەتۋ كەرەك دەپ ويلايمىن.ءسوزدىڭ تۋراسىنا كوشسەك، ب. ساپارباەۆ كەلگەلى ءبىزدىڭ اۋدانداعى حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى جاقسارا قويمادى. دەرەكتەر كەلتىرەر بولساق، بۇقارا حالىقتىڭ تىرشىلىك كوزىنە اينالعان مال شارۋاشىلىعى اقساپ كەلەدى. مال باسى جىل ساناپ ازايۋدا. شۇبارقۇدىق اۋىلىنىڭ زادەپو ايماعىندا وسىدان 4-5 جىل بۇرىن 187 ءىرى قارا مال ورەتىن، قازىر 112 ىرىقارا قالدى. ال، قازاق اۋىل مەن بازار كوشەسى ايماعىندا 420 ءىرى قارادان 250 گە جەتەر - جەتپەس مال باسى بار. بازارداعى ەت باعاسى ەكى جىل بۇرىن 1200 تەڭگە بولاتىن، قازىر 1600 تەڭگەگە كوتەرىلدى. مىنە، بۇل تەك مال شارۋاشىلىعى سالاسىنداعى ءبىر اۋىلدىڭ احاۋلى.

حالىق تۇرمىسىنىڭ تاعى ءبىر قاينار كوزى، شاعىن كاسىپكەرلىك بولسا، كاسىپكەرلەر جايى دا كوڭىل كونشىتپەيدى. ولاردىڭ جايىن زەرتتەپ وننان استام ساۋدا ورىندارىنىڭ يەلەرىمەن سويلەسىپ كورگەنىمدە حالىقتىڭ بەرەجاعى (قارىزى) 2-3 جىل بۇرىن ورتا ەسەپپەن 300 000 تەڭگەنى قۇراسا، قايتارىمى 5-6 اي بولاتىن، بۇگىندە سول سان ەسەلەپ ءوسىپ وتىر. قازىر قارىزعا الۋشىلار العان قارىزىن وتەۋدەن دە باس تارتىپ جاتادى دەيدى، كاسىپكەرلەر. ال، نەسيە العانداردى ايتۋدىڭ ءوزى ءبىر باسقا اڭگىمە، تولەي الماي وتىرعاندارى قانشاما. وسىنداي حالگە جەتكەنىمىز ءۇشىن ەكى تاراپ تا جاۋاپتى. حالىق پەن بيلىك. حالىق تالپىنىپ ەڭبەك ەتۋدە، ءبىردى ەكى ەتەمىن دەپ تىربانىپ كەلەدى. ۇلبريتانيانىڭ پرەمەر-ءمينيسترى بولعان مارگارەت تەچەر «حالىقتى تابيعي بايلىقسىز دا بايىتۋعا بولادى، ءاربىر ادام باي بولا الادى، بىراق تا بيلىك ءار ادامنىڭ تالانتىن ۇشتاي ءبىلۋى كەرەك» دەگەن بولاتىن. ءبىزدىڭ بيلىكتە وسى قاسيەت جوقتىڭ قاسى.

مىنە، تاۋەلسىزدىك العان 27 جىل ىشىندە اۋدانعا 5-6 اكىم كەلدى. وسىلاردىڭ حالىققا جاقىن كەلىپ، جانىن سالىپ، ەلمەن ارالاسا ءجۇرىپ ەڭبەك ەتكەنىن كورگەن جوقپىن.

مەن ءوزىم كەزىندە قوعام جۇمىسىنا  ارالاسىپ، بۇگىنگى زامانعا ساي ءوز ەڭبەگىمنىڭ جەمىسىن جەپ وتىرعان اداممىن. ومىردە كەزدەسكەن قيىندىقتارمەن دە كۇرەسە ءبىلدىم.

ءيا، ءبىردى ايتىپ بىرگە كەتىپ جاتقانىم حالىق جاعدايىن جەتكىزەمىن دەپ اشىنعاندىقتان بولار. ەندى نەگىزگى اڭگىمەمىز - اكىمنىڭ ەسەپ بەرۋىنە كەلسەك، 2016 جىلى  جاڭا اكىممەن حالىقتىڭ العاشقى كەزدەسۋىندە ەلدىڭ ءسوزىن دەن قويا تىڭداپ، كوپ دۇنيەگە كوڭىل جەتكىزگەندەي بولىپ ەدىك، بىراق، بيلىكتىڭ اتىنا ايتىلعان سىني پىكىرلەرگە سوعىلعان شاپالاققا اشۋلانىپ وتىرعان اكىم حالىققا ەسكەرتۋ جاساۋدان جالىقپادى. «بۇل - كونتسەرت ەمەس، جينالىس، قول سوقپاڭدار» دەپ تيىم سالىپ وتىردى. اششى شىندىق ايتقان قوعام جاناشىرلارىنا كورسەتكەن حالىقتىڭ قوشەمەتىنە تيىم سالۋعا بولا ما؟! مەنىڭ ريزاشىلىعىمدى بىلدىرۋىمە، رۋحاني قۇرمەت كورسەتۋىمە تيىم سالۋى، ول - رۋحىمدى تاپتاۋى ەمەس پە؟ سوندا ءبىز قانداي رۋحاني ەلدى اڭساپ ءجۇرمىز؟

2017 جىلعى 10 اقپانداعى كەزدەسۋدە سول الدىڭعى تالاپ قايتالانىپ وتىردى. «سىن تۇزەلمەي ءمىن تۇزەلمەيدى» دەمەي مە اتام قازاق. بۇل كوپتەن كۇتكەن كەزدەسۋدە سويلەۋشىلەردى شالا-شارپى تىڭداپ، حالىقپەن تىلدەسۋگە ساناۋلى مينۋتتار بەرىلدى. حالىق ويىن ايتۋعا دا ۇلگەرمەي قالدى. ءتىپتى، ءبىر تۇرعىن «ايتارىم بار ەدى، 5 مينۋت بەرشى» دەپ جالىنىپ، جىلارمان بولعانىنا دا كوپشىلىك كۋا. سوندا كەزدەسۋگە اكىم نەگە كەلدى حالىقتىڭ ارىزىن تىڭداپ قىزمەت كورسەتىپ پارىزىن ورىنداماسا؟!.

سول كەزدەسۋدە حالىق قامىن ويلايتىن ەل اعالارى، كاسىپكەرلەر، اقىل ايتار اقساقالدار وتىردى. قارا حالىقتىڭ ارىزىن تىڭداپ، باعىت-باعدار بەرىپ، مەملەكەت كورسەتىپ جاتقان مۇمكىندىكتەرمەن تانىستىرىپ، جول كورسەتۋگە بولادى عوي. ال اكىم حالىقپەن بيلىك اراسىنداعى التىن كوپىر ەمەس پە؟

وسىنداي ءسوزى جەلگە ۇشاتىن پارىقسىز كەزدەسۋلەرگە قارا حالىق قازىر بارمايتىن بولىپ الدى. 400 ورىندىق كەزدەسۋ زالىندا قاراپايىم حالىق ەمەس، مەملەكەتتىك مەكەمە قىزمەتكەلەرى لىق تولىپ وتىرادى. ولار اكىممەن كەزدەسۋدە زال بوس بولىپ قالماسىن دەگەن ويمەن مەكەمەلەردەن ارنايى تىزىممەن شاقىرتىلعان ادامدار. ال قاراپايىم حالىق اراسىنان كەلگەن ادامدار (2016 ج-30 ادام، 2017 ج-27 ادام) زالدا ورىن بولماعاندىقتان جينالىسقا كىرمەي قالدى.

بيىل اكىممەن كەزدەسۋ 5 اقپاندا بولدى. مەن جىلدا اسىعا كۇتەتىن بۇل جيىنعا بارعىم كەلمەدى. سەبەبى ەشتەڭە شەشىلمەيتىن، سىن ايتىلمايتىن، وي-پىكىر تىڭدالمايتىن اسىعىس-ۇسىگىس اسىرە بوياۋمەن، اكىمدى ماراپاتتاۋمەن وتەتىن حالىق جۇرەگىنەن ورىن الا المايتىن كەزدەسۋگە ۋاقىت كەتىرۋدى ءجون سانامادىم. دەگەنمەن كوڭىلىمدە ءبىر الاڭ بولدى. ول - قىس ورتاسىندا جۇمىسسىز قالعان «قىزىلجار-2030» تەمىرجول مەكەمەسى جۇمىسشىلارىنىڭ شاعىمىنا قولداۋ كورسەتۋ ەدى. سول ويىم مازا بەرمەي كەزدەسۋگە نە بولارىن ءىشىم سەزسە دە باردىم.

«قىزىلجار-2030» تەمىرجول مەكەمەسى 80 جىلدىق تاريحى بار سوۆەت وكىمەتى كەزىندە 1000 ادام ەڭبەك ەتىپ،  ناپاقاسىن تاپقان تەمىر اۋدانىنداعى ۇلكەن مەكەمە بولاتىن. قازىرگى زامان ول مەكەمەنى جاعاسىنان الدى. سول تاۋقىمەتىنە قاراماستان 20 جىلدان بەرى س.عابدساتتاروۆ قولىنان كەلگەنىنشە جۇمىسشىلارىن ەڭبەكپەن قامتىپ، كەشىكتىرسە دە ولارعا جالاقى تولەپ، سول تاريحى تەرەڭدە جاتقان قارت مەكەمەنى نارىق قىسپاعىنان سۇيرەپ كەلە جاتىر. الداعى كۇندەرىنەن كوپ ءۇمىت كۇتىپ كەلە جاتقان مەكەمەنىڭ «قازترانسگازايماق» مەكەمەسىنە قارىزى ءوسىپ كەتىپ، قاڭتار ايىندا ول مەكەمە كوگىلدىر وتىن بەرۋدى توقتاتقان ەكەن. سودان بەرى مەكەمە قىزمەتكەرلەرى جۇمىسسىز قالىپ، مەكەمەنىڭ بارلىق جىلۋ جۇيەسى ىستەن شىققان. مىنە، وسى ماسەلە بويىنشا مەكەمە باسشىسى وبلىس اكىمىنەن كومەك سۇراپ ءوتىنىش ايتقان ەدى، اكىم شيەلەنىسكەن ماسەلەنىڭ وڭتايلى شەشىمىن قاراسىرار دەگەن ءۇمىتىمىز سۋ سەپكەندەي باسىلدى. «مەكەمەنىڭ جابىلعانى دۇرىس، سولاي بولۋى كەرەك دەپ» ءبىر اۋىز سوزبەن جابا سالدى.

ەلىمىز بويىنشا تەمىر اۋدانى كوگىلدىر وتىنعا ەڭ باي اۋدان. كوگىلدىر وتىننىڭ كوپتىگىنەن كەڭقياق، جاڭاجول، ەلدى مەكەندەرىندە بىرنەشە جەردەن كوگىلدىر وتىن اۋادا جانىپ، تابيعاتىمىزدى لاستاپ جاتىر.

مىنە، وسىنداي ەل ىشىندەگى ۇساق-تۇيەك ماسەلەلەرگە كوز جۇما قارايتىن اكىمنەن ەندى ءبىر نارسە سۇراۋ دا ابەستىك شىعار. بۇل ماسەلەنى اقىرى ەلباسىنا ايتىپ، سول ارقىلى وڭتايلى شەشىم تاپتىق. دەگەنمەن ماسەلەنى وبلىس اكىمى شەشەدى دەپ سەنىپ جۇرگەنىمىزدە  قاتىپ قالعان جىلۋ قۇبىرلارىن قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن مەكەمە 30 ملن. شىعىنعا باتتى.

...اكىممەن كەزدەسۋ 1 ساعات 26 مينۋتتا اياقتالدى. ونىڭ ءبىر ساعاتى اكىمدەردىڭ ەسەپ بەرۋ باياندامالارىمەن ءوتتى. 26 مينۋت حالىق ەنشىسىنە ءتيدى.

اۋدان اكىمى اۋدان ورتالىعىنداعى كوشە اسفالتىن، مەملەكەتتىك باعدارلاما بويىنشا سالىنىپ جاتقان تۇرعىن ۇيلەردى جانە الداعى ۋاقىتتا سالىناتىن مەكتەپ پەن بالاباقشانىڭ سالىناتىنىن ايتىپ، مەملەكەت باعدارلاماسىن تولىق ورىنداعانىن باياندادى. ال ءوزىنىڭ حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن كوتەرۋ ءۇشىن قانشا توننا كوكونىس پەن كارتوپ ءوندىرۋ ءۇشىن قانداي شارالار قولدانعانى جايلى ءبىر اۋىز ءسوز ايتپادى. سەبەبى اۋدان اكىمىندە ونداي ارەكەت بولعان جوق ەدى. حالىقپەن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەۋ جاعى مۇلدەم قولعا الىنباعان ءىس.

وبلىس اكىمى تاعى دا حالىققا وكپە ايتۋ، سىن ايتۋ، اقىل ايتۋمەن بولدى.

ال، حالىققا بەرىلگەن 26 مينۋتتا ەشكىم ءوز ويىن ايتىپ، پىكىر بولىسپەدى. كەزدەسۋ اۋدان اكىمدىگى دايىنداعان اۋىلدىڭ ەكى اقساقالى مەن ارتىستىك رولدەرىن جاقسى ورىنداعان بيۋدجەتتىڭ 5 قىزمەتكەرىن ماراپاتتاۋمەن اياقتالدى.

ەگەمەندىگىمىزدىڭ العاشقى جىلدارىندا مارقۇم اكادەميك سوۆەتقازى اقاتاەۆ جاستارعا تاربيە ناسيحات رەتىندە «ءبىز مىقتى ەل بولۋ ءۇشىن، مىقتى پرەزيدەنتىمىز بولۋى كەرەك، ال مىقتى پرەزيدەنتىمىز بولۋى ءۇشىن ونىڭ ارتىندا وتانسۇيگىش، ەڭبەكقور، ادال، كۇرەسكەر حالقى بولۋى كەرەك» دەپ ايتقان ەدى.

وبلىس اكىمى سىندى ۇناتپايتىندىعىنىڭ تاعى ءبىر دالەلى: بىلتىرعى جىلدىڭ مامىر ايىندا اۋدان اكىمشىلىگىندە وتكەن كەزدەسۋدە قازىر بيلىك پەن حالىقتىڭ اراسىنىڭ اجىراپ بارا جاتقانىن، جاڭا اكىم كەلگەلى اۋىل اقساقالدارىمەن كەزدەسۋ وتكىزىلمەگەنىن، حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى ايتارلىقتاي ەمەس ەكەنىن، ءدىني اعىمداعىلارمەن جۇمىس جاساۋ ءۇشىن مەملەكەتتەن بولىنگەن قارجىنىڭ ماقساتتى جۇمسالىپ جاتپاعاندىعىن، جاستار اراسىندا اجىراسۋ ەلىمىزدە 40% ءوسىپ وتىرعانىن، وسىنداي كەمشىلىكتەردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن اۋداندىق مادەنيەت ۇيىنەن اجەلەردىڭ سالت-داستۇرىمىزگە ساي ءتالىم تاربيە بەرەتىن ورتالىعى اشىلىپ، جۇمىس جاساسا دەگەن سياقتى ۇسىنىستارىمدى الدىعا تارتا كەلە اۋدان اكىمى ا.جۇسىپاليەۆتىڭ وسى باعىتتا جۇمىستانباي وتىرعانىن ايتتىم. بۇدان وزگە دە ايتار ويىم كوپ ەدى، مەنىڭ وسى سوزدەرىمە اشۋ شاقىرىپ، ءبىراز ۋاقىت ءوزىنىڭ ىستەپ جاتقان جۇمىستارىن دارىپتەدى جانە ماعان «ءبىز بولماساق كورەر ەدىم كۇنىڭدى» دەپ سىلكىندى وبلىس اكىمى.

مەن سەنگەن، حالقى سەنگەن اكىم سىن كوتەرمەسە، كەلەر كۇنگە ارتار سەنىم قايدا؟ مەملەكەتتىك قىزمەتتەردە كوپ جىلداردان بەرى  كەلە جاتقان ازامات ءاليحان بايمەنوۆ: «جاقسىلىق پەن جەتىستىكتى كورە الماۋ - كورسوقىرلىق، ال قىلمىس پەن قاتەلىكتى ايتپاۋ -  قاتىگەزدىك» دەيدى.

ال قىلمىس ءبىزدىڭ اۋداندا  جەتىپ ارتىلادى.

مەنىڭ كوزىم كورگەنى: تاكسيستتەردەن 6 جىلدان بەرى زاڭسىز اقشا جيناپ جۇرگەن ديسپەچەرلەر بار. ولار تاكسي تۇراعىندا جوق مەحانيك پەن مەديك شتاتىنا ايلىق تولەيمىز دەپ، ايىنا 2000 000 تەڭگە اقشا جينايدى ،ءارى العان اقشاسىنا تۇبىرتەك بەرمەيدى. كولەڭكەلى تابىسپەن اينالىسىپ وتىرعان وسىنداي توپتاردىڭ زاڭسىزدىعىنان تاكسيستەردى قورعاۋ ماقساتىمەن اۋداندىق پروكۋراتۋرادان باستاپ باس پروكۋراتۋراعا دەيىن ارىز جازدىم، ەشقايسىسىنان تۇشىمدى جاۋاپ الا المادىم. وسىنداي قالمىستىڭ كەسىرىنەن كەشە جىل باسىندا 52 وزبەك ازاماتىنىڭ تاعدىرىنا كۇنالى بولدىق، ءالى دە قانشاما ادامنىڭ تاعدىرىنا بالتا شابىلادى - ونى ءبىر قۇداي بىلەدى. ال باقىلاۋشىسى جوق ەلدىڭ تاعدىرى نە بولماق؟!